1. Aberracje chromosomowe w nowotworach:

Szukanie aberracji jest potrzebne aby:

rozpoznać istnienie nowotworu -> sklasyfikować nowotwór -> określić ryzyko rozwoju i ewentualne rokowanie -> ustalić terapię i monitorować jej przebieg

Aberracje PIERWOTNE (swoiste)

- zrównoważone

- na etapie przekształcania się komórki w komórke nowotworową

- diagnozowanie nowotworów -> dalsza prognoza

Aberracje WTÓRNE (nieswoiste)

- niezrównoważone

- na etapie rozwoju nowotworu

- skutek niestabilności genetycznej komórek nowotworowych

Aberracje liczbowe i strukturalne (najczęściej t, del, inw) stwierdza się w:

- Nowotworach układu krwiotwórczego (translokacje - aktywacja protoonkogenów przy pęknięciu i powstanie genu fuzyjnego)

przewlekła białaczka szpikowa t(9;22)-> ch. Philadelphia

ostra białaczka limfoblastyczna t(1;19)

- Niektórych chłoniakach złośliwych

chłoniak Burkitta t(8;14)

chłoniaki grudkowe t(14;18)

- Guzach litych

2. Niestabilność chromosomowa

Wzrost aberracji strukturalnych i liczbowych chromosomów w kom. somatycznych (złamania i inne)

Ukryte widoczne po podaniu związku indukującego

Zespoły: xeroderma pigmentosa, zespół Blooma, zespół Nijgen, Ataxia teleangiectasie, anemia Fanconiego, zwiększony rozwój niektórych nowotworów złośliwych

3. Chromosomy markerowe

Mały, dodatkowy, nieprawidłowy strukturalnie chromosom

De novo / rodzinnie (musi posiadać centromer aby być dziedziczonym)

Skutki zależą od pochodzenia materiału genetycznego

Matczyne lub ojcowskie na ogół bez zmian

de novo 7-28% ryzyka

Mozaikowa forma i małe rozmiary zmniejszają ryzyko nieprawidłowego fenotypu

4. Mechanizmy patogenetyczne wrodzonych wad rozwojowych

ZMIANY PIERWOTNE:

- Dysplazja

Podczas embriogenezy

Nieprawidłowe różnicowanie się komórek, nieprawidłowa organizacja komórek w tkance -> zaburzona czynność określonej tkanki

Przykłady: dysplazje kostne, dysplazje endodermalne, wrodzone defekty kolagenu, choroby spichrzeniowe

- Malformacja

< 10 tyg.,

Powstają w wyniku wewnątrzpochodnych zaburzen (proliferacji, różnicowania, apoptozy) oraz mutacji ->

Rozwój zahamowany/opóźniony/skierowany w niewłaściwym kierunku

ZMIANY WTÓRNE:

- Deformacja

Ostatni trymestr

Ucisk mechaniczny -> zmiany formy/kształtu/pozycji:

skręcenia/wykrzywienia kości długich;

ograniczenia ruchomośći stawów;

spłaszczenie/skręcenia uszu i nosa

- Przerwanie

Czynnik zewnętrzny (uszkodzenie owodni /teratogen / niedokrwienie / wylew / zrosty obnażonych tkanek)

Wczesny okres – gojenie i blizny

Późny okres – nizagojone do urodzenia

5. Typy wad rozwojowych i częstość ich występowania

Małe anomalie: otwory ciemieniowe, różnobarwność tęczówek, krótkie wędzidełko, rozdwojony języczek

Duże wady pojedyncze: bezmózgowie, przepuklina oponowo-rdzeniowa, rozszczep wargi i podniebienia

Pojedyncze i małe wady (z reguły izolowane) występują najczęśćiej

Duże wady gdy:

1 anomalia – taka sama częstość występowania wad dużych jak w normalnej populacji

2 anomalie – 5x większa częstość występowania

3 anomalie – duże wady u 90% takich dzieci

6. Mnogie wady rozwojowe

- Skojarzenia

Nielosowe połączenia, składowe razem częściej niż przypadkowo, niestały obraz kliniczny, np. VertebraAtrezjaodbytuCorTracheaprzetokaEsophagusatresionRenLimbs

- Kompleksy

Wszystkie struktury w danym obszarze rozwojowym, dominująca przyczyna wady naczyń (niedorozwój połowiczy twarzy, hipoplazja miednicy i konczyn dolnych + agenezja k. krzyżowej)

- Sekwencje

Defekt pierwotny -> kaskada zmian strukturalnych, np. s. przerwania pasm owodni, otwartej cewy nerwowej, Potter, Robina

- Zespoły

Ani kompleks ani sekwencja, unikalne zestawienie, wady są niespecyficzne (decyduje cały obraz), najczęściej to malformacje, np. z Downa, Pataua, Noonan, łamliwego X

7. PCR

Powielanie łańcuchów DNA

Podgrzewanie i oziębianie

W PCR powstają miliony kopii

PCR obejmuje fragment genomu

Skład mieszaniny:

- DNA matrycowy

- starter przedni (taka sama sekwencja jak powielana)

starter wsteczny (komplementarna sekwencja do powielanej)

powinny przeważać zasady G i C

- dNTP

- termo stabilna polimeraza DNA (np. Taq, Pfu)

- bufor o ph 8,3 – 8,8

- Mg2+ (ko faktor)

Przebieg reakcji:

- Denaturacja (rozplecenie DNA/mRNA, 95, wiazania H)

- Annealing – hybrydyzacja odcinków starterowych, startery oskrzydlają matryce, 45-60

- Elongacja – synteza i amplifikacja, 72, kompleks matrycy i starterów z polimerazą

I = I0 X 2^n

8. Warianty PCR

- RT-PCR

dojrzałe mRNA (egzony) -> odwrotna transkryptaza -> komplementarny DNA (cDNA) -> zwykły PCR

Zastosowanie: jakościowa ocena poziomu ekspresji genów

- Multiplex PCR

Jednocześnie kilka fragmentów DNA i kilka starterów

podobna temperatura annealingu

oszczędność czasu i kosztów

- Real time PCR

Znakowane nukleotydy/sondy

Określa się ilość matrycy i ilość produktu powstającego w czasie rzeczywistym

Zastosowanie: profilaktyczne badanie ekspresji genów, diagnostyka onkologiczna, diagnostyka mikrobiologiczna

- RADP PCR

Losowa amplifikacja polimorficznego DNA

Jeden, krótki, losowy starter

Analiza elektroforetyczna

Różnej długości prążki (fingerprinting)

Niska temperatura aby obniżyć specyficzność

Zastosowanie: genotypowanie

- Nested PCR

Niewielka ilość DNA

Synteza kilku długich fragmentow badanego DNA na początku

- ASA PCR

Amplifikacja allelospecyficzna

Rozróżnienie alleli

Specyficzne startery dla DNA dzikiego/zmutowanego

Zastosowanie: Identyfikacja polimorfizmów i mutacji punktowych

9. FISH

Technika cytogenetyczna

Szukanie konkretnej sekwencji DNA

Fluorescencyjne sondy DNA, mikroskopia fluorescencyjna

Brak izotopow, lepsza rozdzielczość, łatwiejsza

Etapy:

zrobienie i wyznakowanie sond -> preparat cytologiczny -> denaturacja (sondy i DNA genomowego) -> hybrydyzacja -> usunięcie sondy -> barwienie fluorescencyjne -> detekcja sondy -> analiza mikroskopowa

10. Zastosowanie FISH

- szukanie abberacji

strukturalnych (dokladne określenie miejsca złamań/wykrywanie niewielkich, ukrytych delecji w pozornie zrównoważąonych, translokacjach de Novo , szukanie translokacji złożonych )

liczbowych

- diagnostyka nowotworów

11. Wykrywanie mutacji jednogenowych

FISH

12. Elektrofereza

Technika analityczna/preparatywna

Wymuszenie wędrówki cząsteczek chemicznych w polu elektrycznym ->

Rozdzielenie mieszaniny chemicznej na możliwie jednorodne frakcje ->

Wizualizacja DNA/RNA

Podział:

- Bibułowa

- Żelowa

(pozioma - żel agarozowy)

(pionowa - żel poliakrylamidowy)

- kapilarna

Odczynniki:

- agaroza/akrylamid + czynniki sieciujące

- bufor do elektroferezy

- bufor obciążający (barwny, bromek etydyny/sole srebra)

- wzorzec DNA

13. Porównywawcza hybrydyzacja genomowa (CGH)

Sekwencja DNA -> stwierdzenie czy jest zmiana liczby kopii (bez wiedzy o istnieniu i umiejscowieniu)

Badanie kom. nowotworowych, badanie tkanek z niedzielącymi się komórkami

Analiza:

- prawdidłowa płytka metafazowa męska

- genomowy DNA (zielony – fluorosceina)

- genomowy DNA referencyjny zgodny z płcią (czerwony - rodamina)

14. Enzymy restrykcyjne

Endonukleazy przecinające DNA w konkretnych miejscach

- Typ I (brak zastosowania praktycznego)

wielopodjednostkowy kompleks metylaz i restryktaz,

przecina DNA z dala od rozpoznanej sekwencji,

Akttywność in vitro zależy od Mg2+, ATP, S-adenozylometioniny

- Typ II

Pojedyncze polipeptydy

Przecina DNA w zdefiniowanym miejscu (rozpoznają sekwencje palindromowe-symetryczne)

Aktywność in vitro zależy od Mg2+

- Typ III (bez znaczenia praktycznego)

Duże kompleksy,

Sekwencje rozpoznawane muszą być w pobliżu siebie

Aktywność in vitro zależy od Mg 2+, ATP

Typy cięcia:

- lepkie końce, np. EcoRI

- tępe końce, np. Smal

15. Metoda Southerna

hybrydyzacja

Szukanie sekwencji DNA w badaniu polimorfizmu

Etapy:

- trawienie genomowego DNA enzymami restrykcyjnymi

- Elektrofereza w żelu agarozowym

- przeniesienie fragmentów restrykcyjny na błonę nylonową

- hybrydyzacja z sondą

16. Metoda Northern

Detekcja RNA

17. Western blotting

Detkcja białek za pomocą przeciwciał

- elektrofereza białek na żelu poliakrylamidowym

- przeniesienie na membranę

- inkubacja z przeciwciałami

- wykrywanie przeciwciał

18. Mikromacierze DNA

Szklana/plastikowa płytka z mikroskopowymi polami zawierającymi różne fragmenty DNA

Badanie różnej ekspresji genów pomiedzy:

tkankami podczas rozwoju,

tkanka zdrowa a chora,

gatunkami,

Znajdowanie genów które zmieniają ekspresję przy zmianie środowiska (np. leki)

Etapy:

- izolacja RNA

- synteza cDNA na matrycy RNA

- synteza wyznakowanego cRNA / fluorescencyjne znakowanie cDNA

- hybrydyzacja

- odpłukanie (niespecyficznie związanych substancji)

- skanowanie obrazu mikromacierzy

- obraz mikromacierzy -> zebranie informacji o ekspresji każdej sondy

19. Polimorfizm długośći fragmentów restrykcyjnych (RFLP)

Restryktazy -> pocięcie DNA -> analiza wzorów (różnice rozmiarów fragmentów DNA w wyniku mutacji punktowych) -> różnicowanie organizmów

Zastosowanie:

- rozpoznawanie DNA (nie odróżnia bliźniąt jednojajowych)

- wykrywanie różnych alleli

- wykrywanie powiązań rodzinnych (potwierdzanie ojcostwa, kryminialistyka)

- znaczniki w mapach fizycznych / genetycznych

20. Wykrywanie VNTR – DNA (Variable Number of Tandem Repeats / fingerprinting)

Trawienie restrykcyjne -> molekularne sondy hybrydyzacyjne -> zmienna długość i liczba powtórzeń sekwencji (powtórzenia tandemowe)

Zastosowanie: medycyna sądowa, szukanie śladów, ustalanie ojcostwa, identyfikacja szczątków

21. SSCP (polimorfizm konformacji jednoniciowego DNA)

Produkty PCR ->

Denaturacja termiczna (bufor obciążający + czynnik denaturujący) ->

Elektrofereza (żel poliakrylamidowy) ->

Migracja jednoniciowych DNA (zależy od wielkości i konformacji, najlepsze fragmenty o wielkośći 100-300 pz, dłuższe można trawić restrykcyjnie) ->

Wykrywanie punktowych zmian w DNA

22. Metoda Sangera

Kopiowanie DNA in vitro (polimeraza DNA, ddNTP – wbudowanie uniemożliwia wydłużanie nici) -> różnej długośći DNA zakończone specyficznym nukleotydem -> elektrofereza -> sekwencjonowanie DNA

Przebieg:

- PCR (otrzymanie homogennego DNA)

- denaturacja

- synteza nowych nici (dNTP i ddNTP + primer)

- elektrofereza (żel poliakrylamidowy, środek denaturujący)

- analiza prążków

23. Szkodliwe działanie UV

Bezpośrednie: DNA -> pochłanianie fotonów -> powstawanie dimerów pirymidynowych

Pośrednie: RFT (DNA i białka -> wiązania krzyżowe)

24. Teratogeny biologiczne

- Wirus różyczki – triada (zaćma, głuchota, serce), wady uzębienia, mało-ocze i mało-mózgowie

- Wirus opryszczki pospolitej – HSV-1, HSV-2 (narządy płciowe; mało-głowie i mało-ocze, OUN, siatkówka, hepatomegalia i splenomegalia)

- Wirus cytomegalii –

I trymestr: mało-głowie i mało-ocze, Ca2+ środczaszkowe

II trymestr: zapalenie płuc i wątroby, małopłytkowość

- Toxoplasma gondii – poronienie/toksoplazmoza wrodzona, Triada Pinkertona:

GŁOWA – wodogłowie/małogłowie

OCZY - małe, zapalenie siatkówki i naczyniówki

Ca2+ ŚRÓDCZASZKOWE

- Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV)

I trymestr: samoistne poronienie

Żywourodzone: stopa końsko-szpotawa, zaćma i zanik n. wzrokowego, wady układu moczowego

- wirus Epstein-Barr (EBV) – poronienie, hipotrofia, wady serca

-HIV – zespół dysmorficzny HIV (mikrocefalia, wypukłe czoło, hiperteloryzm, skośne szpary powiekowe, błękitne twardówki i długie rzęsy, nisko osadzone małżowiny, krótki i spłaszczony nos, uwypuklenie rynienki podnosowej, pogrubione wargi)

25. Teratogeny chemiczne

- hormony płciowe (diethylstilbestrol -> wady jąder)

- antybiotyki

tetracykliny -> szkliwo, wzrost kości długich;

streptomycyna -> nerw słuchowy

- cytostatyki (wady rozwojowe, dysmorfia twarzy)

- metale ciężkie (ołów, rtęć -> OUN, kostny)

- leki p/krzepliwe (pochodne kumaryny)

Warfaryna:

wady OUN, krwawienia, chondrogeneza, wapnienie chrząstek nasadowych, niedorozwój twarzy

(wady oczu i uszu; wąska czerwień wargowa; krótki, szeroki i płaski nos)

- leki p/ drgawkowe

Hydantoina:

Zahamowanie wzrostu, małogłowie, upośledzenie rozwoju umysłowego, wady serca i nerek, rozszczep wargi i podniebienia, spodziectwo, wady kończyn, krótka szyja, dysmorfia twarzy

(hiperteloryzm, opuszczenie powiek, zez, usta szerokie, krótki nos)

Trimetadion:

Upośledzenie umysłowe, wady serca, spodziectwo, sczątkowe gonady, wysunięta twarzoczaszka, wady gałek ocznych, brwi w kształcie litery V

Walproinian (najniebezpieczniejszy):

Zaburzenia rozwoju cewy nerwowej, wady serca i naczyń, wady kończyn, wady twarzoczaszki

26. Diagnostyka wrodzonych wad rozwojowych

Cel:

- charakterystyka wad,

- przyczyny ich występowania (precyzyjnie można określić w 40%),

- zależności między wadami

Rozpoznanie:

- zbieranie informacji

(badanie podmiotowe i przedmiotowe, pomiary antropometryczne, badania laboratoryjne i diagnostyczne, )

- analiza i synteza (próby ustalenie patogenezy i typu wad)

- rozpoznanie (ustalenie kryteriów syndromologicznych)

- potwierdzenie (badanie molekularne/kariotypu)

Polski rejestr WWR opracowuje wskazania do dalszej opieki medycznej (dzieci z wadami do 2 r.ż., martwo urodzone, wady w okresie prenatalnym -> książeczka zdrowia)

27. Wskazania do badania kariotypu

- aberracje chromosomowe strukturalne w rodzinie

- fenotyp (zespołu chromosomowego, no czyli wygląd)

- wady rozwojowe i/lub dysmorfia + opóźniony rozwój psychoruchowy

- obojnactwo

- brak dojrzewania

- opoznienie mowy i uczenia się

- zaburzenia wzrostu

- brak miesiączki (pierwotny lub wtórny)

- niepłodność / poronienia samoistne w I trymestrze (2 lub wiecej)

28. Schemat badania kariotypu

- Namnażanie komórek mitotycznych (48-72h) / technika bezpośrednia (kom. z wysoce mitotycznej tkanki – in vivo, np. szpik kostny)

- Colcemid (1-3h) -> metafaza

- sporządzenie preparatów chromosomowych

- barwienie chromosomów technikami prążkowymi

- Analiza (mikroskop świetlny) -> dokumentacja -> kariogram

Składniki mieszaniny:

- podłoże hodowlane (Eagle’a)

- mitogen (fitohemaglutynina M – PHA)

- sól sodowa heparyny

- odżywka (płodowa surowica cielęca)

- penicylina krystaliczna, streptomycyna

- inhibitor podziałów komórkowych (colcemid)

- szok hipotoniczny (KCl 0,075M)

- utrwalacz (płyn Carnoy’a)

- barwnik (Giemsy)

- materiał biologiczny

29. Diagnostyka RET

Badanie histopatologiczne -> DNA genomowy z tkanki guza (+), z limfocytów krwi obwodowej (-) -> postać sporadyczna RET

Badanie histopatologiczne -> DNA genomowy z tkanki guza (+), z limfocytów krwi obwodowej (+) -> postać rodzinna RET -> rodzina (I i II stopien pokrewieństwa) -> przesiewowe badania biochemiczne (kalcytonina, test pentagastrynowy) i DNA limfocytów krwi obwodowej -> RET -> regularne, wieloletnio badania biochemiczne (test pentagastrynowy)

30. Metody diagnostyki prenatalnej

Nieinwazyjne:

- USG

- badania przesiewowe (płodowe markery biochemiczne w surowicy matki)

- badanie komórek i DNA płodowego we krwi ciężarnej

Inwazyjne:

- amniocenteza

- kordocenteza

- biopsja kosmówki

- fetoskopia

31. Wskazania do badań prenatalnych

decyduje rodzina

- zwiekszony współczynnik ryzyka (35 lat i więcej, nieprawidłowe USG)

- testy biochemiczne przesiewowe nieprawidłowe

- zrownowazona abberacja u jednego/obu rodziców/poprzedniego dziecka lub ciazy

- ryzyko choroby sprzężonej z X

32. Markery biochemiczne otwartych wad OUN

Optymalny termin skriningu w 16-18 tyg, bardzo wysoka czułość i swoistość

AFP:

- utrzymanie wewnątrzmacicznej objętości płynów w krążeniu płodowym

- początkowo wytwarzana przez p. żółtkowy, następnie wątroba, nerki i nabłonek jelita cienkiego, przechodzi do płynu owodniowego przez skórę, jelita, oskrzela i z moczem

- w płynie owodniowym:

przed 10 tyg.,

najwyższe stężenie 10-14 tyg.,

maleje po 14 tyg.

- w surowicy ciężarnej:

po 7 tyg.,

najwyższe stężenie w 28-32 tyg.

AChE

Pochodzi z kom. układu nerwowego,

Aktywnosc w płynie owodniowym niezalezna od wieku ani kontaminacji krwią podczas amniopunkcji (prawidłowo występuje tylko cholinesteraza)

W płynie owodniowym gdy:

otwarte wady OUN, przepuklina pępkowa, wytrzewienie, zmiany skórne, obrzęk uogólniony

33. Inwazyjna diagnostyka prenatalna

ryzyko choroby > ryzyko procedury

kontrola USG

- biopsja kosmówki – 11-14 tyg., 10-20 mg, kosmówka krzewiasta/kom. cytotrofoblastu i fibroblasty mezodermalne, ryzyko poronienia 1%, niewielkie krwawienia, ryzyko immunizacji gdy matka posiada Rh-

- amniopunkcja – 15-20 tyg., 15-20 ml, płyn owodniowy/amniocyty, ryzyko poronienia 0,5-1% / uszkodzenia płodu igłą, krótkotrwałe plamienie i przeciek płynu owodniowego, ryzyko immunizacji gdy matka posiada Rh-

- kordocenteza – powyżej 18 tyg., 1-2 ml, krew pępowinowa, ryzyko poronienia 2% / przyspieszenia porodu, krwawienie płodowe (kilka minut)

- fetoskopia – 18-30 tyg, wewnątrzmaciczne oglądanie fiberoendoskopem, próbki krwi, biopsja skóry/wątroby/mięśni, ryzyko poronienia 5% / przedwczesnego porodu 7-8% / wycieku płynu owodniowego 4%

34. Dziedziczenie autosomalne dominujące

-homozygoty zazwyczaj letalne, a heterozygoty chore

- jednakowa czestosc u obu płci

- pionowy wzór dziedziczenia

- mogą powstawać de novo (wpływ wieku ojca)

- objawy kliniczne w późniejszym wieku, rożne nasilenie objawów w tej samej rodzinie, płeć chorego rodzica może wpływać na ciężkość choroby (antycypacja)

- przykłady:

achondroplazja, zespół Marfana,

dystrofia miotoniczna, pląsawica Huntingtona

35. Dziedzicenie autosomalne recesywne

- chorują tylko homozygoty, rodzice sa heterozygotami

- jednakowa czestosc u obu płci

- poziomy wzór dziedziczenia

- częściej u malzenstw spokrewnionych

- przykłady:

fenyloketonuria, galaktozemia, mukowiscydoza,

anemia sierpowatokrwinkowa

36. Dziedziczenie dominujące sprzężone z X

- u kobiet i mężczyzn

- heterozygotyczna kobieta -> wadliwy gen może przekazac zarówno córkom jak i synom

- hemizygotyczni mezczyzni -> chore córki i zdrowi synowie

- przykłady:

krzywica hipofosfatemiczna oporna na wit. D,

wrodzona hipoplazja skóry,

zespół Retta

37. Dziedziczenie recesywne sprzężone z X

- choroba występuje u hemizygotycznych mężczyzn

- homozygoty letalne, nosicielki nie chorują (czasami tylko gdy wyciszony nie ten X), 50 % szans na przekazanie genu przez nosicielke

- mężczyzna może przekazać wadliwy gen córkom ale nigdy synom

- przykłady:

Hemofilia A i B, ślepota na barwę czerwoną i zieloną, dystrofia mięśniowa Duchenne’a i Beckera

38. Przebieg determinacji płci

mezoderma (WT-1, SF-2, LIM) -> niezróżnicowana gonada

niezróżnicowana gonada (SRY+, SOX9, DMRT-1,2) -> jądro

lub

niezróżnicowana gonada (SRY-, DAX-1, WNT4) – jajnik

JAJNIK:

- jajnik (AMH-) ->rozwój przewodów Mullera -> jajowód, macica

oraz

jajnik (E2) -> wzgórek płciowy, fałd mosznowo-wargowy -> łechtaczka, wargi sromowe

JĄDRO:

- kom. Sertoliego (AMH+) -> zanik przewodów Mullera

- kom. Leydiga (testosteron) ->DHT -> wzgórek płciowy, fałd mosznowo-wargowy -> moszna, prącie

oraz

kom. Leydiga (testosteron) -> rozwój pezwodów Wolffa -> nasieniowód, najądrze, pęcherzyki nasienne

39. Geny odwrócenia płci

Nie występują na Y, 46 XY, fenotypowo kobiety

- AR – receptor androgenowy, zespół nadwrażliwości na androgeny

Niezróżnicowane gonady:

- WT-1 – czynnik transkrypcyjny, zespół Denysa-Drasha (niedorozwój nerek, guz Wilmsa, nieprawidłowy rozwój płciowy)

- SF-1 – niedorozwój gonad i nadnerczy

Gonada męska:

- SOX-9 – całkowite lub częściowe odwrócenie płci (ovotestis, ślepa macica, szczątkowe przewody Wolffa)

- DMTR1, DMTR2 – delecje -> odwrócenie płci

Gonada żeńska:

- DAX-1 – duplikacja genu -> odwrócenie płci

40. Zespół Swyera (czysta dysgenezja gonad)

46XY, żeński fenotyp, mutacja SRY na krótkim ramieniu Y (czasami uszkodzenie X)

Obraz kliniczny (podobny do czystej dysgenezji z kariotypem 46XX):

prawidłowy/wysoki wzrost, infantylizm płciowy, pierwotny brak miesiączki, żeńskie wewnętrzne narządy płciowe (macica, jajowody, pochwa, zamiast jajników łącznotkankowe podścielisko-nieaktywne hormonalnie)

Elementy porady genetycznej:

- morfologia – ok

- psychika – ok

- wady narządow wewnętrznych - ok

- nowotwory – podwyższone ryzyko nowotworow jajnika

- rozwój płciowy – opóźniony, pierwotny brak miesiączki, wysokie ryzyko bezpłodności

- występowanie u rodzenstwa – czestsze jeżeli sa to rodzinne aberracje t(X,Y), mozaika u ojca

- WNT-4 – rozwój przewodów Mullera, zaburzenia rozwoju wewnętrznych narządów płciowych żeńskich

41. Zespół niewrażliwości na androgeny

mutacje genu AR, kariotyp XY, fenotyp żeński, postać niekompletna oraz kompletna (z. feminizujących jąder)

Klinika: wysoki wzrost, prawidłowe IQ i przeciętna długość życia, bezpłodność, brak miesiączki, jądra w pachwinie/j. brzusznej/wargach sromowych większych, żeńskie zewnętrzne narządy płciowe, krótka i ślepo zakończona pochwa, brak macicy i jajowodów, piersi, słabe owłosienie łonowe i pachowe

42. Obojnactwo prawdziwe

Jajnik z oocytami i jajowód + jądro z kanalikami nasiennymi i nasieniowód, kariotyp 46XX, 46XY, 46XX/46XY, 75% męska płeć metrykalna, wady rozwojowe głównie narządów płciowych

- naprzemienne (lateralne)

- obustronne

- jednostronne

43. Obojnactwo rzekome męskie

Płeć męska 46 XY, niepełna maskulinizacja

Fenotyp:

żeński (defekt całkowity)

obecność jąder

brak struktur przewodów Mullera (macica, jajowody)

obojnacze zewnętrzne narządy płciowe

Przyczyny:

- komórki Leydiga (brak odpowiedzi na hCG i LH -> brak komórek/hipoplazja)

- defekt enzymatyczny syntezy testosteronu

jądra – niedobór 17-B-HSD

jądra i nadnercza – niedobór 3-B-HSD, P450scc, P450i17

- nieprawidłowości w tkankach docelowych

niedobór 5-a-reduktazy (defekt metaboliczny)

niewrażliwość na androgeny

44. Obojnactwo rzekome żeńskie

Płeć żeńska 46 XX, maskulinizacja zewnętrznych narządów płciowych

Fenotyp:

najczęściej żeński

żeńskie wenętrzne narządy płciowe

niewyczuwalne jajniki

obojnacze zewnętrzne narządy płciowe

Przyczyny:

- płodowe źródło androgenów

brak steroidogenezy nadnerczowej -> rzekomy przerost nadnerczy

niedobór P450 aromatazy łożyskowej -> zaburzona konwersja androgenów w estrogeny

-matczyne źródło androgenów

choroby nadnerczy/jajników

leki

45. Wrodzony przerost nadnerczy (WPN/CAH/zespół nadnerczowo-płciowy)

Grupa chorób, autosomalne recesywne (mutacja CYP21 i CYP11),

brak/niedobór enzymów syntezy hormonów nadnerczy (21-hydroksylaza i 11B-hydroksylaza -> niedobór kortyzolu -> nadmiar androgenów nadnerczowych (sprzężenie zwrotne)

Postacie:

- Klasyczna z utratą soli – najczęstsza, 1 m.ż., znaczny niedobór kortyzolu i aldosteronu,

objawy: zaburzenia elektrolitowe i RKZ, przerost kory nadnerczy, przerost łechtaczki i prącia, hiperpigmentacja, wczesne owłosienie łonowe, wczesne zarastanie nasad k. długich

- Klasyczna bez utraty soli – znaczny niedobór kortyzolu, nieznaczny niedobór aldosteronu

objawy dotyczą kobiet: maskulinizacja zewnętrznych narządów płciowych/obojnacze zewnętrzne narządy płciowe, wewnętrzne narządy płciowe prawidłowe

- Nieklasyczna – mniejszy stopien wirylizacji, najczęściej przed pokwitanie lub w okresie pokwitania

objawy: zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm

46. Dziedziczny rak piersi i jajknika

Predyspozycja do nowotworów sutka i/lub jajnika (grupa o różnej etiologii i klinice), mutacje BRCA1 i BRCA2 (naprawa DNA)

BRCA1:

- raki rdzeniaste, rdzeniaste atypowe, przewodowe (brak r. estrogenowych)

- ryzyko raka piersi 50-95% a jajnika 16-44% (często towarzyszy rak jajowodów i międzybłoniak otrzewnej)

BRCA2:

- 1/3 dziedziczonych raków piersi

- rak cewkowo-zrazikowy

- ryzyko raka piersi podobne, a jajnika mniejsze niż w BRCA1, zwiększone ryzyko raka sutka i prostaty u mężczyzn

Czynniki ryzyka:

- promieniowanie jonizujące

- rodzinne

- wiek (>50 lat)

- otyłość (nadmiar tłuszczów zwierzęcych w diecie)

- terapia hormonami płciowymi

- wczesna pierwsza i późna ostatnia miesiączka

- późna pierwsza donoszona ciąża

- bezdzietność

47. Wrodzone zespoły upośledzonej naprawy DNA

- Xeroderma pigmentosum

Obniżona aktywność endonukleaz wycinających dimery pirymidyny

7-8 r.ż., neurologiczne, zmiany w rogówce, duża wrażliwość na światło, pergaminowa łuskowata skóra

rak skóry, czerniak złośliwy, mięsak,

- Zespół Nijmegen

NBS1 (koduje nibrynę – kompleks naprawy dsDNA)

Niskorosłość, mikrocefalia, obniżona odporność immunologiczna, rozwój psychiczny opóźnia się z wiekiem, kawa z mlekiem, pierwotna niewydolność jajników, niedrożny odbyt, wodonercze, wady palców

Chłoniaki, glejaki, rdzeniaki, mięśniakomięsaki

- Ataxia Teleangiectasia

Kinaza ATM (naprawa dwuniciowych pęknięć)

obniżona odporność immunologiczna, neurologiczne, stopniowa degradacja sprawności umysłowej, oczopląs, ataksja, teleangiektezje, bielactwo + kawa z mlekiem

białaczki, chłoniaki

- Zespół Blooma

BLM (helikazy DNA)

Niskorosłość, niedobory immunologiczne, cukrzyca, hipogonadyzm, wysoki ton głosu, nadwrażliwość na światło, motyl na twarzy

Białaczki, chłoniaki

- Anemia Fanconiego

Mutacje poligenowe FAA, FAC, FAD

Niedokrwistość hipoplastyczna

Białaczka szpikowa

48. Zespół Lyncha (HNPCC, niepolipowaty rak jelita grubego)

Autosomalna dominująca, mutacja genów naprawy DNA, najczęściej hMSH2 i hMLH1 (hMSH2,3,6; hPMS1,2; hMLH1)

predyspozycja do nowotworów (częściej prawostronnie – kątnica, poprecznica, zagięcie wątrobowe i śledzionowe), guzy niskozróżnicowane (szybki wzrost, mało przerzutów, wydzielanie śluzu), wczesny wiek

- Lynch I – tylko jelito grube

- Lynch II – jelito grube + złośliwe żołądka, nerek, jajnika, macicy, skóry

- zespół Muir-Torre – Lynch + guzy gruczołów łojowych

49. Zespoły mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej

MEN 1 (Wermera, mutacja MENIN), nowotwory towarzyszące:

- przytarczyce

- guzy wysp trzustkowych

- gruczolaki przysadki (prolactinoma, somatotropinoma, corticotropinoma)

- gruczolaki nieczynne hormonalonie

MEN2A (Sipple’a, mutacja terminalna protoonkogenu RET), nowotwory towarzyszące:

- rak rdzenia sty tarczycy

- nowotwory przytarczyc

-pheochromocytoma

MEN2B (Gorlina, mutacja terminalna kodonu 918 protoonkogenu RET )

- nerwiakowłókniakowatość skóry i błon śluzowych

- pheochromocytoma

- rak rdzenia sty tarczycy

- inne, np. marfoidalna budowa ciała, mega colon

50. Rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego (FAP)

Autosomalna dominująca (25-30% mutacja spontanicza), mutacja antyonkogenu APC (nieprawidłowe, skrócone białka), 2 dekada życia, rak jelita grubego

Objawy pozajelitowe:

- gruczolak i polipy żołądka

- zmiany skórne i w kościach

- przerost nabłonka barwnikowego siatkówki (CHRPE)

Postacie:

- AAPC – poniżej 100 polipów, złośliwieją później, rzadko objawy pozajelitowe

- zespół Gardnera – liczne pozajelitowe (kostniaki, zmiany w uzębieniu, desmoid, torbiele g. łojowych, CHRPE)

- zespół Turcota - nowotwory pokarmowego i OUN

- zespół Peutza-Jeghersa – liczne niezłośliwiejące polipy, zmiany pigmentacji (skóry dłoni, narządów płciowych, okolic warg i błon śluzowych jamy ustnej)

51. Siatkówczak (retinoblastoma)

Nowotwór złośliwy, autosomalny dominujący, mutacja RB (nieprawidłowy receptor transkrypcyjny)

Objawy: kocie oko (przekrwienie, stan zapalny, wytrzeszcz, zez)

Postacie:

- jednostronny niedziedziczny/dziedziczny

- obustronny dziedziczny

- trójstronny (2 gałki + szyszynka

52. Zespół von Hipple-Lindaua (naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa)

Autosomalny dominujący, grupa fakomatoz, mutacja obydwu alleli VHL (dziedziczna i spontaniczna – teoria dwóch uderzeń Knudsona), predyspozycja do wieloogniskowych, obustronnych nowotworów

Rozpoznanie na podstawie kryteriów rodowodowo-klinicznych:

- przynajmniej 1 charakterystyczna zmiana + choroba w rodzinie

- przynajmniej 2 naczyniaki zarodkowe móżdżku / 2 naczyniaki zarodkowe siatkówki / pojedynczy naczyniak zarodkowy + inna charakterystyczna zmiana narządowa

VHL1:

- naczyniaki zarodkowe OUN (3/4 móżdżek) i siatkówki, produkują one erytropoetyne

- rak jasnokomórkowy nerki

VHL2:

- VHL1 + pheochromocytoma

- rzadziej (guzy trzustki, worka endolimfatycznego, brodawczaki najądrza, torbiele więzadła szerokiego macicy)

53. Zespół Li-Fraumeni

Rzadki, autosomalny dominujący, mutacja TP53 ( jeden z najważniejszych genów supresorowych nowotworów), predyspozycja do nowotworów

Nowotwory: OUN, kostniaki, mięsaki, nadnercza, piersi, białaczki

Oraz czerniaki, płuca, żołądek, trzustka, prostata

54. Czerniak złośliwy rodzinny

Autosomalna dominująca, większość mutacji de novo, CMM1, CDKN2A, CDK4

Jasna karnacja, skłonność do oparzeń

Ryzyko: czerniaka, raka trzustki, astrocytomy

55. Rokowanie aberracji chromosomowych w ostrej bialacze limfoblastycznej i szpikowej

- Ostra białaczka limfoblastyczna(ALL)

chorują głównie dzieci;

DZIECI: stanowi 30% wszystkich nowotworów oraz 85% ostrych białaczek; niepowodzenie leczenia u 25%

Rokowania niekorzystne:

translokacja t(9;22)(q34;q11) i rearanżacje 11q23/MLL; hipodiploidia poniżej 45 chrom

Rokowania korzystne:

hiperdiploidia powyżej 50 chromosomów i translokacja t(12;21)(p13;q22)

Występuje także t(8;14), t(4;11), t(1;19)

DOROŚLI: 20% ostrych białaczek, niepowodzenie leczenia u 65-80%

- Ostra białaczka szpikowa(mieloidalna, AML)

chorują głównie dorośli;

DZIECI: stanowi około 15% ostrych białaczek, leczenie daje długoletnie przeżycie u 50-60%

DOROŚLI: stanowi około 80% ostrych białaczek, leczenie daje długoletnie przeżycie u 20-30%

Klonalne aberracje chromosomowe u 60-70% chorych;

Rokowanie niekorzystne:

-5/del 5q, -7,del7q; (złożone kariotypy jeżeli 3 aberracje lub wiecej wtedy niekorzystne)

Rokowanie korzystne:

t(8;21), t(15;17) (konstytucyjna trisomia 21)

Występuje także t(16,16); t(9;11)

56. Molekularne przyczyny nowotworów krwi :

- Przewlekła białaczka szpikowa (CML; głównie 5-6 dekada życia)

translokacja chromosomowa t(9;22)(q34;q11)

u 85% - klon komórek Ph(+); skrócony chromosom 22 - Philadelphia(Ph) o aktywności kinazy tyrozynowej (fuzja BCR-ABL1)

Zaostrzenie objawów CML: trisomia 8; Trisomia 19; kryza blastyczna (utrata Y); monodomia 7

- Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL; głównie dorośli, najczęstsza)

delecja 11q (gen ATM); delecja 17p (gen p53); delecja 13q (gen Rb1); trisomia 12 (swoista aberracja)

Agresywny przebieg CLL- 11q-; 17p-

- Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL):

Translokacja t(9;22)(q34;q11) i rearanżacje 11q23/MLL, również hipodiploidia poniżej 45 chromosomów (rokowanie niekorzystne)

Hiperdiploidia powyżej 50 chrom; translokacja t(12;21)(p13;q22) (rokowanie dobre)

Wyrożniamy również – t(8;14) t(4;11); t(1;19)

- Ostra białaczka szpikowa(AML, mieloidalna)

-5/del 5q, -7,del7q; (złożone kariotypy; jeżeli 3 aberracje lub więcej to niekorzystne rokowanie)

t(8;21); t(15;17) (konstytucyjna trisomia 21 - korzystne rokowanie)

Wyróżniamy również – t(16,16); t(9:11)

57. Polimorfizm

Występowanie różnic w DNA populacji (nie dotyczy zmian rzadkich, zmiana częstsza niż mutacje)

RFLP; RADP-PCR; ASA-PCR; SSCP; Southern

58. Rak rdzeniasty tarczycy

Neuroendokrynny bardzo złośliwy rak tarczycy

75-80% przypadków mutacja protoonkogenu RET (kodon 634)

Wywodzi się z okołopęcherzyowych kom C (rozrost)

Wczesny wiek

Szerzy się drogą krwionośną i limfatyczną

Lokalizacja: obustronna, środkowo-górna część boczna płatów tarczycy

Postać sporadyczna 75%

Postać dziedziczna: składowa zespołu MEN 2A(15%), MEN 2B(4%), postać rodzinna (FMCT)(6%)

59. Geny supresorowe

Białkowe produkty genów supresorowych - negatywne regulatory cyklu komórkowego (blok cyklu)

Inaktywowane w procesie karcinogenezy (unieczynnienie obu alleli genu - utrata heterozygotyczności)

Inaktywacja genu spresorowego -> utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów hamujących wzrost -> prawie zawsze transformacja nowotworowa

Przykłady: TP53, Rb, p16INK4a

60. Protoonkogeny

Geny ulegające ekspresji w kom. prawidłowych

Stała lokalizacja w chromosomach

Stanowią ok 1% wszystkich genów

Podstawowa rola w regulacji procesów wzrostu, różnicowania i dojrzewania komórek

Stają się onkogenami na skutek przynajmniej punktowej zmiany sekwencji DNA

Protoonkogen -> aktywacja -> onkogen -> nieograniczona proliferacja

61. Kalendarz badań kontrolnych dla grupy wysokiego ryzyka raka dziedzicznego piersi i jajnika

- Zalecenia dla kobiet z rodzin wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi i/lub jajnika:

Comiesięczna samokontrola piersi

Badanie palpacyjne piersi przez lekarza co 6 miesięcy (20-25 r.ż.)

Badanie obrazowe piersi 1/rok w w zależności od wieku i budowy piersi

(USG-od 25 r.ż., rezonans magnetyczny-od 25 r.ż.; mammografia od 35 r.ż.)

Badanie ginekologiczne 1/rok (od 30 r.ż.)

USG przezpochwowe 1/rok (od 30 r.ż)

Oznaczenie poziomu markera CA 125 w surowicy krwi 1/rok (od 30 r.ż.)

- Zalecenia dla kobiet nosicielek mutacji w genie BRCA1/BRCA2

Comiesięczna samokontrola piersi

Badanie palpacyjne piersi przez lekarza co 6 miesięcy (20-25 r.ż)

Badanie obrazowe piersi co 6 miesięcy w zależności od wieku i budowy piersi

(USG-od 25 r.ż., rezonans magnetyczny-od 25 r.ż.; mammografia od 35 r.ż.)

Badanie ginekologiczne co 6 miesięcy (od 30 r.ż.)

USG przezpochwowe co 6 miesięcy (od 30 r.ż)

Oznaczenie poziomu markera CA 125 w surowicy krwi co 6 miesięcy (od 30 r.ż.)

62. Teratogen

Zewnętrzny czynnik działający na organizm w okresie rozwoju wewnątrzłonowego

Wywołuje odchylenia przekraczające granicę osobniczych zmienności fenotypu/defektów czynności metabolicznych (wady wrodzone)

Podział:

- Biologiczne: infekcje wirusowe i bakteryjne, zaburzenia metaboliczne

- Fizyczne: promieniowanie jonizujące

- Chemiczne: leki (np. talidomid, cytostatyki); witaminy w dużych dawkach, np. witamina A; związki chemiczne występujące w środowisku