Ekonomia- nauka o procesach gospodarczych; stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami. Zasoby gospodarcze: zasoby ludzkie, zasoby naturalne, zasoby będące wcześniejszym wynikiem działalności człowieka. Ekonomia pozytywna: obejmuje indeksowe objaśnienie zasad gospodarki; badanie rzeczywistej gospodarki; dostarcza wiedzę o zjawiskach i procesach gospodarczych; odsłania panujące w danej gospodarce mechanizmy rozwiązywania problemów. Sądy pozytywne: odwołują się do faktów; mają charakter bezstronny i obiektywny; wyjaśniają zjawiska dotyczące rzeczywistości. Ekonomia normatywna: dostarcza zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach; formułuje zalecenia gospodarcze i wskazówki przydatne podmiotom panującym w gospodarce; oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych. Sądy normatywne: są oparte na doświadczeniach, odczuciach badaczy; mają charakter subiektywny; narzucają pewien punkt widzenia. Mikroekonomia- zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych podmiotów gospodarczych. Makroekonomia- kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. Celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki. Produkcja- działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu dóbr niezbędnych do zaspokajania potrzeb ludzkich. Podział dóbr: produkty(stają się własnością osoby korzystającej z nich); usługi(nie stają się własnością). Czynniki produkcji: praca(zespół świadomych i celowych czynności, dzięki którym oddziałuje on na przyrodę i przekształca ją); ziemia(obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne, czyli ziemię w ścisłym słowa znaczeniu i jej bogactwa naturalne); kapitał(obejmuje środki potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej). Dochody: nominalne- wyrażane w jednostkach pieniężnych, nie uwzględniają zmian poziomu cen; realne- wyrażają to, co można za dochód nominalny przy istniejącym poziomie cen. Rzadkość- odnosi się do luki między ogólną suma dóbr i usług, których ludzie potrzebują aby zaspokoić swoje potrzeby, a możliwość ich wytwarzania. Prawa ekonomiczne- są to sformułowane pewne ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi, mogą mieć charakter uniwersalny lub działać w określonych warunkach. Cechy praw ekonomicznych: mają charakter prawidłowości typu statystycznego; działają obiektywnie. Rynek- ogół transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich te transakcje zachodzą. Gospodarka narodowa- wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji, usług, podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium państwa. Kryteria gospodarcze- najlepszy użytek z zasobów narodowych oraz ich wzrost w celu zaspokajania potrzeb społeczeństwa. PNB- wyrażony w pieniądzu wartość wszystkich dóbr finalnych i usług wytworzonych w danym czasie w cenach bieżących. Produkcja globalna- wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w danym przedsiębiorstwie. Wartość przeniesiona- nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji surowce. Wartość dodana- suma nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do których z reguły włącza się amortyzację. Metody obliczania PKB: metoda sumowania wydatków, metoda sumowania dochodów, metoda sumowania produktów. PKBcr=C+I+G+Ex-Im; PKBcczp=PKBcr-Pp+S; PNBcr=PKBcr+DNzTwZZ; PNBcczp=PKBcczp+DNzTwZZ; PNN=PNBcczp-A; Deflator PKB- procentowo wyrażony stosunek PKB w cenach bieżących do PKB w cenach stałych. Jest najdokładniejszym miernikiem inflacji w danym czasie. Def.= PKBcb/PKBcr*100% Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości PKB w gospodarce wyrażonym w procentach. Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują za pomocą stopy wzrostu gospodarczego. Rozwój gospodarczy- proces zmian w gospodarce, których istotą są przekształcenia jakościowo- strukturalne w procesie rozbudowy gospodarki narodowej. Środki produkcji, określenie przedmiotów materialnych, którymi człowiek posługuje się w procesie pracy; środki produkcji obejmują: przedmioty pracy (surowce), środki pracy (narzędzia, maszyny, urządzenia). Stosunki produkcji, kategoria oznaczająca społ. stosunki powstające między ludźmi w procesie produkcji; stosunki produkcji obejmują: stosunki kooperacji — współdziałania wynikającego z podziału pracy, stosunki własności — decydujące o podziale produktu. Budżet państwa- przewidywany na rok przyszły plan dochodów i wydatków państwa zatwierdzony przez organ prawodawczy w formie ustawy. Jest jedną z trzech części systemu finansów publicznych obok: systemu finansów samorządowych, funduszy celowych (których jest 11). Budżet państwa jest to dotyczący pewnego okresu (zwykle roku) plan wydatków i dochodów państwa. Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe, państwo prowadzi politykę budżetową, czyli kontroluje wielkość planowanych zagregowanych wydatków, dążąc do pełnego wykorzystania zasobów w gospodarce. Budżet strukturalny to hipotetyczny stan budżetu w sytuacji, gdy produkcja równa się produkcji potencjalnej, a budżet cykliczny stanowi różnicę rzeczywistego stanu budżetu i budżetu strukturalnego. Funkcje budżetu: polityczne – zgoda organów przedstawicielskich na pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków przez rząd jest ograniczona do roku i musi być corocznie powtarzana ; ekonomiczne (skarbowe) – celem budżetu jest zgromadzenie zasobów pieniężnych niezbędnych do sfinansowania zadań państwa; redystrybucyjne – dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego poprzez system podatkowy i wydatki budżetowe w formie transferów; stymulacyjne – oddziaływanie na życie społeczne i gospodarcze. Zasady budżetowe 1.Zupełności – budżet powinien swym zasięgiem obejmować całą działalność państwa 2.Jedności – ujęcie dochodów i wydatków państwa w tylko jednym akcie prawnym (ustawie budżetowej) 3.Szczegółowości – dochody i wydatki powinny być ujęte w sposób szczegółowy 4.Jawności – dochody i wydatki nie powinny być tajne 5.Równowagi budżetowej – suma planowanych i rzeczywiście wydatkowanych środków nie może być wyższa od sumy przewidywanych i osiągniętych dochodów budżetowych. Procedura budżetowa Całokształt określonych zasad postępowania z budżetem, jego uchwalania, wykonywania, jak i oceny stopnia jego wykonania. Dochody budżetowe państwa 1.Bezzwrotne – np. podatki, opłaty, cła albo zwrotne – np. obligacje skarbowe, lokaty budżetowe 2.Odpłatne – np. opłaty skarbowe, sądowe albo nieodpłatne – np.. podatki, cła, grzywny 3.Przymusowe – np. podatki, opłaty, cła albo dobrowolne – np. pożyczki czy darowizny. Podatek publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, wynikające z ustawy podatkowej Funkcje podatku: 1.Fiskalna – dostarczanie budżetowi takich dochodów, by państwo miało środki na sfinansowanie potrzeb wspólnych 2.Niefiskalna – służenie osiąganiu określonych celów gospodarczych, społecznych czy politycznych. Rodzaje podatków 1.Podatek VAT (Value Added Tax – podatek od wartości dodanej) 2.Akcyza 3.Podatek dochodowy od osób fizycznych 4.Podatek dochodowy od osób prawnych 5.Cło: a).fiskalne b).gospodarcze: reglamentacyjne, protekcyjne, prohibicyjne. Krzywa Laffera Ilustruje zależność między wpływami do budżetu państwa z tytułu podatków a wysokością stopy podatkowej. Rezerwa ogólna- Środki przewidziane w budżecie, które mogą zostać wykorzystane na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Klasyfikacja wydatków budżetu 1.Bezzwrotne – np. stypendia, wynagrodzenia, dotacje dla ZUS czy przedsiębiorstw i zwrotne – np. pożyczki 2.Osobowe – np. wynagrodzenia, zasiłki i rzeczowe – np. budowa więzienia, wyposażenia szkoły 3.Produkcyjne – np. budowa elektrowni atomowej i nieprodukcyjne – np. sfinansowanie festiwalu muzycznego. Wydatki elastyczne Wydatki, których wysokość może być regulowana przez rząd: wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące jednostek budżetowych; dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje do szkół wyższych, JBR itp.); dotacje do podmiotów gospodarczych i dotacje do jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych; wydatki majątkowe. Subwencja Środki przekazane z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu na jaki mają zostać przeznaczone. Wydatki zdeterminowane Wydatki, które budżet państwa musi ponieść ze względu na obowiązujące prawo, rząd natomiast nie może dowolnie regulować ich wysokości, np.: subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego; finansowanie dróg; koszty obsługi długu publicznego; dotacje dla FUS, KRUS, Funduszu Alimentacyjnego i Funduszu Pracy; składki na ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne; zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze; wydatki sądów powszechnych itp. Deficyt budżetu państwa to nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego dochodami. Utrzymywanie się deficytu budżetu państwa powoduje narastanie długu publicznego. Deficyt obrotów bieżących Zasadniczą częścią deficytu obrotów bieżących jest nadwyżka importu nad eksportem. Powstaje ona, gdy więcej dóbr i usług sprowadzamy z zagranicy niż sprzedajemy do innych krajów. Dług publiczny Zobowiązania sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy. Bezrobocie Jest to zjawisko ekonomiczno-społeczne charakteryzujące się tym, że część zdolnych do pracy i poszukujących jej pracobiorców nie znajduje zatrudnienia, mimo stałego (i czynnego) jej poszukiwania. Bezrobotny (zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20.IV.2004 r. Osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, (...) nieucząca się w szkole, (...) zarejestrowana we właściwym dla miejsca zamieszkania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli: ukończyła 18 lat, Nie ukończyła 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna), Nie nabyła prawa do emerytury lub renty, nie pobiera zasiłku, Nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej (zgodnie z ustawą z dnia 23.IV.1964 r. Kodeks Cywilny). STOPA BEZROBOCIA - jest to stosunek liczby bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej). NATURALNA STOPA BEZROBOCIA - jest to stopa bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze. Rodzaje bezrobocia: BEZROBOCIE FRYKCYJNE (PRZEJŚCIOWE) - obejmuje osoby, które chwilowo pozostają bez pracy, najczęściej ze względu na zmianę miejsca zamieszkania, poszukiwania nowej pracy, zmianą pór roku (np. w rolnictwie). Jest to bezrobocie krótkookresowe i występuje w każdej gospodarce, bez względu na stopień jej rozwoju. BEZROBOCIE STRUKTURALNE - wynika ze zmian struktury gospodarki; zaniku niektórych dziedzin produkcji, zmian technicznych, technologicznych. Zwalniani są pracownicy, którzy ze względu na wiek i brak pewnych kwalifikacji nie mogą znaleźć pracy. Bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy. Bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, które albo nie są zatrudnione de facto albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego, (utożsamiane z przerostami zatrudnienia), wynika z nadmiernego lub nieracjonalnego zatrudnienia. Bezrobocie ukryte przejawia się w: nieuzasadnionym ekonomicznie zatrudnieniu, sztucznym skracaniu czasu pracy, niewykorzystaniu czasu pracy, przeludnieniu administracji państwowej, rozbudowie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary, wydłużaniu okresu kształcenia w szkołach dla niepracujących. BEZROBOCIE KLASYCZNE - oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, gdy płaca jest celowo utrzymywana powyżej poziomu równowagi (np. za sprawą działań związków zawodowych). BEZROBOCIE KEYNESISTOWSKIE (WYNIKAJĄCE Z NIEDOSTATKU POPYTU) - występuje, gdy popyt globalny zmniejszył się, a płace i ceny nie zdążyły dostosować się, co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia. Dobrowolne (naturalne) – ludzie należący do zasobu pracy, lecz z własnej woli nie podejmujący pracy za ustaloną na rynku płacę. Przymusowe – ludzie należący do zasobu pracy, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę. Współczynnik aktywności zawodowej Stosunek liczby aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej) - Sr do liczby ludności w wieku produkcyjnym – Lp. Stopa bezrobocia Stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Klin podatkowy jest różnicą między całkowitym kosztem pracy ponoszonym przez pracodawcę a wynagrodzeniem netto zatrudnionego. W analizach porównawczych przedstawia się go jako wskaźnik procentowy, stanowiący relację tej różnicy do całkowitych kosztów pracy ponoszonych przez pracodawcę. Na klin podatkowy jako różnicę (koszt pracy minus wynagrodzenie netto) składają się podatki opłacane wg ustawowych stawek: podatek ogólny – dochodowy od osób fizycznych (PIT), opłacany przez zatrudnionego, podatek celowy – obowiązkowe składki ubezpieczeń społecznych, opłacane przez zatrudnionego, podatek celowy – obowiązkowe składki ubezpieczeń społecznych, opłacane przez pracodawcę.