Action research – badania w działaniu
Action research strategia badań społecznych, łączy kompetencje badaczy z wiedzą i zaangażowaniem przedstawicieli wspólnoty lokalnej. Dotyczy rozwiązywania problemów społecznych, politycznych lub środowiskowych. Uczestnicy tworzą wspólnie uczącą się grupę, która razem określa problemy i zbiera dane potrzebne do ich zrozumienia i rozwiązania. Wspólnie zajmują się gromadzeniem danych, werbowaniem dodatkowych specjalistów oraz interpretacją wyników, określaniem i wprowadzaniem w życie działań i ocenianiem ich efektów.
Badania w działaniu polegają na prowadzeniu badań razem z ludźmi, nie zaś na ich temat, a badacze amatorzy są osobami bezpośrednio dotkniętymi przez problem badawczy oraz działania podjęte w ramach danego projektu.
Badaniom w działaniu przyświeca oddanie takim wartościom, jak:
- zwiększanie ludzkiej zdolności do zajmowania się własnymi sprawami,
-powiększanie demokratycznej partycypacji,
-uczenie badaczy amatorów jak posługiwać się technikami badań społecznych (oraz wykształcenie krytycznego podejścia do tych technik),
-wykształcenie umiejętności korzystania z pomocy profesjonalnych konsultantów.
6.1. Czym nie są i czym są badania w działaniu?
Badania w działaniu nie są:
Badaniami stosowanymi w takich badaniach tradycyjni badacze zajmują się danym problemem społecznym, definiują go, określają sposoby interwencji, a wszystko to robią na podstawie własnych badań i kompetencji. Badacz w badaniach w działaniu nie decyduje o działaniach, interwencjach. Posiada wiedzę teoretyczną i doświadczeniem, ale to lokalni uczestnicy są ekspertami, jeśli chodzi o ich własne problemy i to do nich należy decyzja, co jest problemem i jak go rozwiązać;
Teorią socjologiczną badania w działaniu to zestaw procedur dotyczących zastosowania w praktyce teoretycznych podejść z nauk społecznych ( a nie teoria); badacze w badaniach w działaniu korzystają z wszelkich podejść teoretycznych, które mogą okazać się przydatne w rozwiązaniu problemu;
Jednoznacznie określone, jako badania ilościowe albo jakościowe wybór metod i sposobów podejścia musi być podyktowany wielowymiarowością problemu (mogą być wykorzystane metody ilościowe, jak i jakościowe, nie ma granicy).
Badania w działaniu są:
Uczestniczącymi badaniami społecznymi po pierwsze, dlatego, że otwierają proces badawczy przed badaczami amatorami, którzy w odniesieniu do danego problemu są też interesariuszami. Po drugie Ci badacze amatorzy mają swój wkład badawczy, ale też podejmują najważniejsze decyzje dotyczące celów, metod i realizacji projektu;
Niekonwencjonalnymi badaniami społecznymi przeciwstawiają się dominującej ideologii tradycyjnych nauk społecznych, które bazują na radykalnym oddzieleniu teorii od jej zastosowania i działania. Postulują oni wzajemną relacje między refleksją a działaniem.
- Badania w działaniu są silnie osadzone w metodach naukowych, które wymagają definiowania problemów w sposób otwarty i jasny, generowania różnorodnych hipotetycznych wyjaśnień, określania, które informacje są istotne dla analizy problemu i systematycznego gromadzenia danych, wykorzystywania ich do sporządzania hipotez;
- badacze w BwD uważają, że najważniejsze problemy, z jakimi zmagają się ludzie, mają wielowymiarowy, dynamiczny i interaktywny charakter, stąd tylko takie wielowymiarowe działania mogą przynieść skutek;
- badania te odrzucają obowiązujący obecnie w świecie naukowym fordowski podział pracy, rozgraniczający różne dyscypliny i wiedzę oraz prowadzący do powstania sfer, między którymi nie ma porozumienia niezgoda na monopol wiedzy;
- BwD opierają się na ogromnym szacunku dla wiedzy i inteligencji osób niezwiązanych z nauką; badacze uważają, że większość ludzi jest zdolna prowadzić badania, interpretować je i planować działania, o ile tylko procesy wspólnego zdobywania wiedzy są dobrze zorganizowane (też: różne rodzaje doświadczenia są ważne we wspólnym rozwiązywaniu problemów);
- kluczowe znaczenie ma nauczenie się tego, jak dzielić się różnymi doświadczeniami, umiejętnościami; dzięki temu heterogeniczne grupy są w stanie znaleźć mądrzejsze rozwiązania niż jakiekolwiek jednostki, które tworzą je samodzielnie badania w działaniu są demokracją w działaniu.
6.2. Podstawy badań w działaniu
Filozoficzne podstawy badań w działaniu najważniejsze z nich można dostrzec w pracach klasycznych filozofów greckich: w pracach Arystotelesa (podział wiedzy na teoret., prakt. Oraz teorię z praktyką), Galena czy Hipokratesa;
Pragmatyczne podstawy prace amerykańskich filozofów pragmatycznych, jak np. Johna Deweya i Williama Jamesa (ich poglądy o związku między myślą i działaniem i wspólnym uczeniem się są bazą w badaniach w działaniu);
Społeczne podstawy badań w działaniu pojawiły się jako kontrpropozycja wobec fragmentaryzacji i akademizacji badan społecznych; tzn. przedstawiciele teoretycznych nauk społecznych zajmują się głównie produkowaniem i konsumowanie swoich własnych wytworów (np. projektów badawczych), zamiast podchodzić do problemów w kontekście realnego świata.
6.3. Prowadzenie badań w działaniu
Sposób prowadzenia badań w działaniu jest ruchomy, zależy od sytuacji, kontekstu. Często schemat BwD przedstawia się, jako spiralę (przechodzenie prze kolejne, coraz wyższe poziomy, przy jednoczesnym modyfikowania wcześniejszych sformułowań i udoskonalaniu ich – powtarzanie pewnych faz).
Ogólny schemat badań w działaniu:
Stworzenie przez osobę prowadzącą badanie grupy interesariuszy, których gnębi jakiś problem albo dołączenie badacza do już istniejącej;
Zapoznawanie się członków grupy ze sobą, zdobycie wiedzy o problemach, początek procesu selekcji problemów (określenie priorytetów);
Proces wypracowywania wielu rodzajów wyjaśnień tego, czego dany problem dotyczy, dlaczego zaistniał; na tym etapie często profesjonalny badacz informuje, co o danym problemie jest napisane w literaturze i co wie z własnych doświadczeń;
Podzielenie zajęć między członków oraz zapewnienie im szkoleń na temat wymogów badawczych, które muszą spełnić;
Opracowanie planu procesu badawczego, oraz etap badań, w którym niektóre osoby pracują samodzielnie, inne w zespołach;
Koniec początkowej fazy badań, podsumowanie – grupa dzieli się wynikami, poddaje wykonaną pracę krytyce i interpretacji;
Wspólne projektowanie działań naprawczych – przygotowanie plany konkretnych działań w celu wprowadzenia zmiany, grupa staje się zespołem działaniowym – realizuje działania i gromadzi dane na temat ich rezultatów;
Ewaluacja – jeśli problem nie został rozwiązany to ponownie cały proces się powtarza.
Jaką rolę odgrywa w tym wszystkim profesjonalny badacz lub badaczka?
- spełnia on funkcję facylitatora w stosunku do procesów grupowych, prowadzi w ten sposób do stworzenia przestrzenie, w której możliwe jest skuteczniejsze uczenie się;
- współpracuje dzięki wyszkoleniu badawczemu, biegłości w posługiwaniu się różnymi metodami, znajomości teorii i doświadczeniu badawczemu, badacz pomaga innym zdobywać wiedzę, sam się też uczy; daje wskazówki innym badaczom;
-istotne jest, że profesjonalny badacz nie ma monopolu na pisanie tekstów i prezentacji o działalności i postępach grupy, choć potrafi to zrobić profesjonalnie ma służyć pomocą w nauczeniu innych tych umiejętności; wyjątek – jeśli stopień wykształcenia interesariuszy jest skromny, wówczas wymaga się od badacza, aby to on zajął się częścią pisemną;
-reasumując: profesjonalny badacz nie jest ani szefem, ani samodzielnym intelektualistą, ani kierownikiem zespołu; jest wyspecjalizowanym członkiem grupy, który zapewnia szkolenie, techniki, teorie oraz metody według potrzeb, wspierając w ten sposób wysiłki całej grupy. Jest też facylitatorem procesu wspólnego uczenia się członków grupy. Nie może dominować w przestrzeni projektu ani w komunikacji z nim związanej.
6.4. Przykłady badań w działaniu (podaje jeden [nietypowy] przykład z tekstów, więcej chyba nie trzeba, bez sensu, raczej nie musimy znać tych przykładów z ramek)
Abriendo casinos pomysł Hamiltonów. Cel: sprawdzenie, czy poglądy na temat procesu mentorowania zdałyby egzamin w środowisku, w którym młodzi ludzie są biedni, marginalizowani i uciskani; innymi słowy: udane wejście marginalizowanej młodzieży w dorosłość. Hamiltonowie stworzyli sieć łączącą organizacje pozarządowe, które zajmują się realizacją programów dla młodzieży w Ameryce Południowej. Sieć ta miała być rozwijana za pomocą badań w działaniu. Projekt rozpoczął się od konferencji badawczej – wspólne opracowanie planów działań. Jest to projekt badań w działaniu w tym sensie, ze łączy grupę różnych interesariuszy , zwiększa ich zdolność do skoncentrowania się na danym problemie oraz do prowadzenia badań i realizacji działań, a także dzielenia się wynikami.
6.5. Różnorodność badań w działaniu
- istnieje tyle odmian badań w działaniu, ile jest wizji zmiany społecznej i idealnego społeczeństwa demokratycznego;
-niektórzy badacze podchodzą do zmiany społecznej w sposób reformistyczny mają krytyczne nastawienie wobec istniejących regulacji społecznych, ale nie SA rewolucjonistami, wierzą w możliwość przeprowadzenia ważnych reform – poprawa jakości życia, warunków pracy itp.;
- inni badacze związani z nurtem badań w działaniu są nastawieni bardziej radykalnie nie uznają się za rewolucjonistów, to jednak bezpośrednio krytykują władzę i wyzysk oraz wierzą w potencjał badań w działaniu do kształtowania zdolności ludzi uciskanych do skutecznego przeciwstawiania się władzy;
-inni badacze postrzegają BwD, jako pracę zarówno w środowisku interesariuszy, jak i w szerzej ujmowanym społeczeństwie kładą oni nacisk na rozwijanie zdolności do otwartego stawiania czoła włądzy oraz uczenia się, jak pracować w grupach. Realizują swoje postulaty występując w roli lidera grupy lub wspierając liderów w różny sposób;
-jeszcze inna grupa badaczy zajmuje się problemami na poziomie systemowym ich zdaniem wiele ułomności społeczeństwa wynika z zachodzących na większą skalę procesów systemowych, wobec czego systemowo je trzeba rozwiązywać. Opracowują oni duże programy, na skalę regionalną lub krajową, tworzą wielkie koalicje działając na rzecz rozwoju i zmian.
W skrócie modele postawy badaczy w działaniu (tabele str 132 – podejście do BwD oraz sposób uczestnictwa profesjonalnego badacza)
Model facylitacyjny i przewodzenie oparte na dialogu podejście reformistyczne/oparte na działaniu, psychodynamiczne; **samorządna grupa, współpraca;
Model interwencji systemowej odejście reformistyczne/oparte na współdziałaniu, systemowe; ** wkład, konsultacja, współpraca;
Model organizatora-aktywisty podejście radykalne, konfrontacyjne, systemowe; ** wkład, konsultacja;
Model psychodynamiczny podejście reformistyczne/ oparte na współdziałaniu, psychodynamiczne; ** wkład, samorządna grupa.
Modele te wpływają na to, jak inicjowane są procesy badań w działaniu, jak traktowani są współpracownicy, jakie rodzaje procesów grupowych są akceptowane, co jest miarą sukcesu.
6.6. Problemy związane z prowadzeniem badań w działaniu
Żaden projekt badań w działaniu nie jest doskonały. Zawsze procesy partycypacji je jakoś ulepszyć, pogłębić. Dlaczego się tak dzieje?
Praca nad projektem nie przebiega zgodnie z planem, nie udało się w równym stopniu zaangażować wszystkich w uczestnictwo, w grupie pojawiają się konflikty;
Warunki nie pozwalają rozwinąć danego projektu, np. niekorzystna sytuacja polityczna, brak środków finansowych, utrat energii przez grupę;
Problem związany z ustaleniem prawa własności intelektualnej – badacz musi wspólnie z innymi określić, jakie prawa do własności mają interesariuszy, a jakie badacz;
Badanie w działaniu nie powinno odbywać się za pomocą unikania wszelkich konfliktów, łagodzenia różnic przez sprowadzenie ich do wspólnego stanowiska i dbania o poprawność polityczną – wszyscy mają prawo do wyrażania swoich poglądów, do dyskutowania. Problemy niekoniecznie musza zostać rozwiązane – niektórych nie będzie się dało.