NURTY KLASYCZNE
Strukturalizm(Titchener, Wundt)
Psyche człowieka składa się z pewnych elementów.
-psychologia cech
-psychoanaliza
Asocjacjonim(Eysenck)
Aby zrozumieć myślenie,należy zrozumieć prawa kojarzeń.
Z czego coś jest zbudowane.
Eysenck- osoba jest zorganizowana na 4 pozycjach:
1.S-R
2.nawyki
3.tworzenie cechy
4.osobowość
Funkcjonalizm(Dewey, Angell)
James,Freud,McDougall
Rotter,Bandura
Jakim funkcjom psyche służy.
Całościowy styl myślenia.
-psychologia ewolucyjna
Gestalt(Wertheiner,Kohler,Koffka)
Psychologia postaci.Prymat całości nad częścią.
Osobowość to kompozycja dążąca do samorealizacji, harmonii i doskonałości.
- teoria egzystencjonalna(Frankl)
- teoria organicystyczna(Maslow)
Behawioryzm(Watson)
Negował osobowość. Zachowania zewnętrzne,obserwowalne.
-redukcjonizm-redukuje osobowość,zmienne pośredniczące miedzy S-R masa mózgowa i sciezki neuronowe(Tolman,Hull,Skinner)
-konstrukcjonizm
Psychologia personalistyczna(Stern)
Indywidualność człowieka.
Osoba-jedność i różnicowość
NURTY WSPÓŁCZESNE
TRADYCJE BADAWCZE:
-kliniczna(Charcot i Janet)
M.Prince, Murray, Rogers, Kelly
Podejście idiograficzne(indywidualność)
Teorie wynikają z klinicznego portretu człowieka.
Tradycja jakościowa.
Narzędzia:wywiad, obserwacja.etc.
-korelacyjna(Eysenck,Cattel,Gillford)
Podejście nomotetyczne.
Te same cechy, ale w innym natężeniu.
- teorie cech
-teorie czynnikowe
-eksperymentalna(Mischel)
Sięga behawioryzmu. Tradycja sztuczna, bo sztuczny jest eksperyment.
-sytuacjonizm- nie ma osobowści są tylko sytuacje (Mischel)
TEORIE CECH
1 linia interpretacji:
-próba traktowania cech,które istnieją w człowieku
Cechy istnieją relanie- Eysenck,Allport,Hipokrates,Gallenus,Kant,Wundt,Clonninger
2. linia deskryptywna
Cechy to tylko opisy powtarzalnych zachowań.
Cattel,Big5(Costa,McRae),Galton, Webb
-pierwsza linia torii deskryptywnych
Merca,Costa,Cattel,Hogan.Wiggins,Leary
Cechy to behawioralne dyspozycje
-druga linia teorii deskryptywnych
Buss,Creig
Cechy powstają przez częstotliwość działań człowieka i innych ludzi.
-trzecia linia teorii deskryptywnych
Cechy to lingwistyczne kategorie.
Kontruktywizm: Walter,Michel,Schweder
TEORIE DYSPZYCYJNE CECH-KONSTYTUCJONALNE(1LINIA INTERPRETACJI TEORII CECH)
TEORIA CECH REALNYCH
Kretschner(ciało determinuje temperament), Sheldon(morfogenotyp, 3 listki zarodkowe),Eysenck(rozmiary ciała na krzywej Gaussa),Rees
U podłoża zachowań leży konstytucja cielesna. Budowa ciała.
Allport-podejście humanistyczne, cechy-strukury neuropsychiczne
Dyspozycje osobiste:
-dominujące,-zasadnicze,-wtórne
Prioprum
Perseweracja
Priopriacjacja
TEORIE DESKRYPTYWNE CECH (2 LINIA INTERPRETACJI TEORII CECH)
TEORIA CECH NIERELANYCH
Cechy- wnioskujemy o nich na podstawie aktów zachowania. Cattel(i Odbert)
- cechy powierzchniowe
-cechy źródłowe / analiza czynnikowa
Kategorie cech źródłowych:
-temperamentalne
-zdolnościowe
-dynamiczne: ergi(i metaergi), engramy( sentymenty,kompleksy)
Cecha- wymiar różnic indywidualnych. Cecha jest tendencją.- Wielka piątka(Big5)Costa i McRea/Fishe
Komponenty osobowsci centralne i peryferyjne
Wiggins
Analiza języka.
Kategorie cech: temperamentalne, charakterologiczne, materialne, wyrażające postawy, umysłowości, cechy fizyczne
Foa: miłość,dobra materialne,status społeczny,poz.społeczna
Leary
Świadomość siebie i drugiej osoby.
LSD-w psychoanalizie
Cechy – na podstawie pewnych form aktywności- Buss, Creig
Cechy- podejście konstruktywistyczne
-Cechy są jezykiem,-osobowosc jest rezultatem realcji między ludzmi,-kluczem są poznawcze prototypy
KRYTYKA TEORII CECH
Sytuacjonizm- osobowości względnie trwałej nie ma
-zachowanie uzależnione od sytuacji
-różnice indywidualne są efektem błędów pomiaru
-eksperyment
Behawioryzm
Dolard i Miller
Próba zastosowania teorii uczenia się do osobowości
-nawyki
-popędy: pierwotne i wtórne
Skinner
Indywidualne wzorce zachowania
Osobowość to fikcja w psychologii
Detrminizm-nie jesteśmy od czegokolwiek zależni
Lewin
Teorie pola.
Żeby zrozumieć osobowość należy związać jednostkowość z sytuacją
-bliskość
-siła
-płynność
Pojęcia dynamiczne: energia psychiczna, napięcie, potrzeba
TEORIE OSOBOWOŚCI INTERAKCYJNE(POZNAWCZO-SPOŁECZNE)
- ludzie są aktywni.
- istotna rola procesów poznawczych we wszystkich wymiarach
- zachowanie ma charakter społeczny
- zachowanie jest uzależnione nie tyle od cech człowieka, co od sytuacji, która je wyzwala.
- istotna jest systematyczna obserwacja człowieka w różnych układach.
- żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć sposób uczenia się człowieka
Rotter
Społeczne uczenie się
Osobowość to interakcja między podmiotem a otoczeniem
- naciski,-porzeby,wzmocnienia
-zachowanie ma charakter celowy
Zgeneralizowane oczekiwania:
-przekonanie o umiejscowieniu kontrol
-zaufanie interpersonalne
-wolnosc działania(A) i minimalny poziom cech (B)
Bandura
Wzajemna interakcja podmiotu i otoczenia- wzajemny determinizm-wyjaśnia zmienność zachowania
Człowiek jest aktywny.
Uczenie i wzmocnienia.
Skuteczność.
Mischel
Systemy samoregulacji/ standardy postępowania
-kompetencje-nawyki
-cele
-oczekiwania – przekonania
Hogan
pod.społeczno-analityczne
Hierarchia-im wyżej jesteśmy tym lepiej możemy przetrwac
-zycie w zgodzie z innymi
-wybijanie się
KULTUROWE TEORIE OSOBOWOŚCI
Kardinier- efekt działania instytucji kulturowych- rozwój jednostki
Modalna struktura osobowości
Kluckhohn
Badanie wartości
Linton
Schematy uczenia/mechanizmy doboru/reprodukcja
Riesman
Charaktery kulturowe
-społeczny
a.tradycyjny
b.wewnątrzsterowny
c.zewnątrzsterowny
WSPÓŁCZESNE KIERUNKI BADAŃ
Ewokacja kultury.
Fiske- formy uporządkowania:
-podział wspólnotowy
-ranking autorytetu
-harmonijna równość
- rynkowe wartościowanie
Transmisja kulturowa-przejmujemy zespół istniejących wartości w umysłach osób,którymi mamy kontakt w danej kulturze
Niezależne ja- kultury indywidualistyczne
Współzależne- kolektywistyczne
Uniwersalia kulturowe.próby uchwycenia czy pomimo zycia w innych kulturach mamy cos wspolnego i co to jest.
Teorie ewolucyjne.
Żeby zrozumiec nature trzeba zrozumiec ewolucje
Freud
Obiekt, siła, źródło
ID,EGO,SUPEREGO
ID jest nieświadome
Kateksja-przypisanie znaczenia czemus co pozwoliło wywołac popęd
Mechanizmy obronne:
Represja-pierwotna i wtórna
Mechanizmy rozwojowe:
-identyfikacji i –przemiszczenie
Jung
Nieświadomość osobista:
Kompleks,konstelacja wielu uczuć,posiada rdzeń
Nieświadomość zbiorowa
Dyspozycje do doświadczania,produkt biologiczny-wymiar kulturowy
Imago archetyp:
-ego
-persona
Najbardziej nieswiadome:
Cien
Anima(animus)
Jaźń
TEORIE AKTYWISTYCZNO-REGULACYJNE
Akcenty funkcjonalizmu
Wygocki
Czynności psychiczne mają charakter pośredni
Nic nie stanie się wewnętrznie jeśli nie jest zewnętrzne
Trzeba zrozumieć działanie.
Podst.psychologii dyskusyjnej
Rubinsztejn
Działania kształtują osobowość
Cechy osobowsci:
-kierunkowe
-zdolnosciowe
-teperamntalno-charakterologiczne
Leontiew
Podmiot-działalność-przedmiot
Gerstman
Poziomy świadomości:
-percepcyjna
-abstrakcyjna
-samoswiaodmosc
Świadomość emocjonalna
Mądrzycki
Osobowoścjakos system tworzący i realizujący plany
Skutecznosc działania-regulacja
Reykowski
Teoria regulacyjna
Osobowosc-centralny system regulacji i integracji.
Łukaszewski
Osobowosc to organizacja informacji
Struktury:
Moc regulacyjna
Potencjalna
Faktyczna
Inwariant-niezmiennik
Zasada tłumienia różnorodności
Zasada dążenia do zgodności informacji.
Obuchowski
Akcentuje działanie i aktywność.
Zadanie-podstawą rozwoju osobowości
Osobowosc składa się:
-układ bazalny(warunkowany biologicznie)
-programujacy(kodowanie na roznych poziomach) monokonkrtny,polikonkretny,hierarchiczny
Osobowosc typu luznego.
Zmiany którym może podlegac osobowość:naturalne,neurotyczne,programowe,rozwojowe
TEORIE ORGANICYSTYCZNE
Holistyczne ujęcie człowieka.Człowiek dąży do harmonii,zdrowia(samorealizacji).Istota aktywna.
Angyal
Biegunowa organizacja biosfery.
Dązenie do autonomii i homonimii
Wymiar biosfery
-wertykalny,-otwarte formy zachowania,ukryte formy zachowania\
-progresywny
-poprzeczny
Lecky
Dążenie do spójności
Wartości
Osobowość=wartosi+idee
To suma doświadczen subiektywnych
TEORIA KOSTRUKTÓW OSOBISTYCH -KELLY– podstawowe założenia oraz sposób interpretacji osobowości i jej rozwoju.
Konstrukt tworzy osobowość. Konstrukt to sposób interpretowania świata, schemat interpretacji.
Antycypacja wg Kelly'ego to nadrzędny motyw sterujący ludzkim zachowaniem - potrzeba przewidywania co się stanie. W tym celu tworzymy konstrukty osobiste. Osobowość jako system konstruktów osobistych jest zbudowana po to żeby spełniać jeden motyw – antycypacyjny.
Sposób tworzenia się konstruktów:
dwa elementy rzeczywistości muszą być postrzegane jako podobne do siebie
trzeci element musi być postrzegany jako odmienny
Tylko w układzie, gdy coś jest do siebie podobne a różne od czegoś innego może powstać konstrukt. Konstrukty są dwubiegunowe – jeden biegun to podobieństwa, drugi to biegun kontrastu. Ta zasada leży u podłoża budowy testu konstruktów, który polega na próbie odnalezienia podobieństw i różnic w określonych podanych w teście zjawiskach, rzeczach.
Rodzaje konstruktów osobistych:
werbalne – niewerbalne
o charakterze hierarchii
bardziej centralne – peryferyjne
Cała teoria jest zbudowana na bazie 11 tez:
Teza o indywidualności – każdy człowiek jest inny pod względem strukturalizowania zjawisk
Teza o tworzeniu - przewidujemy dlatego, że pewne właściwości zjawisk się powtarzają.
Teza o zasięgu - każdy konstrukt ułatwia przewidywanie jedynie określonych zjawisk.
Teza o organizacji - każdy człowiek tworzy właściwy sobie system oparty na pewnym porządku.
Teza o dychotomizacji – natura dwubiegunowa.
Teza o wyborze tej możliwości interpretacji, która daje większą szansę przewidywania zdarzeń.
Teza o doświadczeniu – system konstruktów zmienia się wraz z nowymi zdarzeniami.
Tszeza o zmienności, modulacji - pewne konstrukty są bardziej otwarte lub zamknięte na pewne zdarzenia, a tym samym system może ulec zmianie.
Teza o fragmentaryzacji – szczątkowe wyjaśnienie zdarzeń.
Teza o podobieństwie – pomiędzy pewnymi konstruktami występują podobieństwa.
Teza o podejmowaniu roli społecznej – osoba może pełnić rolę społeczną wobec innej wtedy, gdy umie zinterpretować konstrukty osobiste tej drugiej osoby