Zasada jawności w Konstytucji
Do czasu ustanowienia konstytucji z 2 kwietnia 1997roku prawo dostępu do informacji istniało w polskim systemie prawa w ograniczonej postaci. Służyło ono jedynie stroną postępowania administracyjnego, a polegało jedynie na obowiązku informowaniu ich o toczącym się postępowaniu. ]
Dopiero Konstytucja stworzyła podstawy powszechnego dostępu do informacji. W art. 54 ust1. Przyznała ona każdemu wolność wyrażania swoich poglądów, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji . Zagwarantowała ona również swoim obywatelom prawo do uzyskiwaniu informacji o działalności organów władzy publicznej, a także osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania wadzy publicznej i gospodarują one mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Prawo dostępu do informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej, pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dzwięku lub obrazu. Jak stanowi art. 61.. Ustęp2.
Niezwykle istotna jest zasada z art. 8 konstytucji w myśl której prawo dostępu do informacji może być stosowane bezpośrednio.
Zasada jawności w ustawie
Jednakże prawo o dostępnie do informacji w konstytucji było zawarte zbyt ogólnie więc powstała ustawa o dostępie do informacji publicznej z 6 września 2001, która w przeważającej części weszła w życie 1 stycznia 2001roku. Miała ona być ustawą ustrojową, konkretyzującą konstytucje. Ustawa ta jest najobszerniejszym ale nie jedynym aktem prawnym wyrażającym i konkretyzującym zasadę jawności.
KPA
Ustawa o finansach publicznych
Ustawa z 23 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Prawo zamówień publicznych
27kwietnia 2001 o ochronie środowiska
Ustawy ustrojowe samorządu terytorialnego
Wymienione akty muszą być traktowane jako legis specjalist w porównaniu do ustawy o dostępnie do informacji
Pojęcie Informacja publicznej
W myśl art.1 ustawy o prawie dostępu do informacji publicznej, informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych, a co za tym idzie jest to każda informacja związana z funkcjonowaniem władzy publicznej,i innych podmiotów wykonujących zadania publiczne.
Zakres przedmiotowy pojęcia zostaje rzeczowo rozwinięty w art.6 , w którym wymienione zostały informacje podlegające udostępnieniu. Nie jest to jednak katalog zamknięty. Na podstawie tego przepisu jednostki samorządu terytorialnego zostały zobowiązanie do informowania:L
Zarówno konstytucja jak i ustawa o dostępnie do informacji publicznych wskazuje kryteria osób, które zobowiązane są do udzielania takich informacji . Muszą one spełniać 2 warunki:
1.muszą zajmować się wykonywaniem administracji publicznej, niezależnie od formy prawnej lub organizacyjnej działania;
2. gospodarować mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa
Ponadto obowiązek udzielania informacji spoczywa na osobach pełniących funkcje publiczne. Osoby te można nazwać funkcjonariuszami publicznymi
Udostępnianie
Art. 6.
1. Udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o:
1) polityce wewnętrznej i zagranicznej, w tym o:
a) zamierzeniach działań władzy ustawodawczej oraz wykonawczej,
b) projektowaniu aktów normatywnych,
c) programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu i skutkach realizacji tych zadań,
2) podmiotach, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:
a) statusie prawnym lub formie prawnej,
b) organizacji,
c) przedmiocie działalności i kompetencjach,
d) organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencjach,
e) strukturze własnościowej podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3-5,
f) majątku, którym dysponują,
3) zasadach funkcjonowania podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:
a) trybie działania władz publicznych i ich jednostek organizacyjnych,
b) trybie działania państwowych osób prawnych i osób prawnych samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań publicznych i ich działalności w ramach gospodarki budżetowej i pozabudżetowej,
c) sposobach stanowienia aktów publicznoprawnych,
d) sposobach przyjmowania i załatwiania spraw,
e) stanie przyjmowanych spraw, kolejności ich załatwiania lub rozstrzygania,
f) prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych,
4) danych publicznych, w tym:
a) treść i postać dokumentów urzędowych, w szczególności: - treść aktów administracyjnych i innych rozstrzygnięć, - dokumentacja przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpienia, stanowiska, wnioski i opinie podmiotów ją przeprowadzających,
b) stanowiska w sprawach publicznych zajęte przez organy władzy publicznej i przez funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego,
c) treść innych wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej,
d) informacja o stanie państwa, samorządów i ich jednostek organizacyjnych,
5) majątku publicznym, w tym o:
a) majątku Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych,
b) innych prawach majątkowych przysługujących państwu i jego długach,
c) majątku jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządów zawodowych i gospodarczych oraz majątku osób prawnych samorządu terytorialnego, a także kas chorych,
d) majątku podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 5, pochodzącym z zadysponowania majątkiem, o którym mowa w lit. a)-c), oraz pożytkach z tego majątku i jego obciążeniach,
e) dochodach i stratach spółek handlowych, w których podmioty, o których mowa w lit. a)-c), mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych, oraz dysponowaniu tymi dochodami i sposobie pokrywania strat,
f) długu publicznym,
g) pomocy publicznej,
h) ciężarach publicznych.
Kto jest zobowiązany do udzielania informacji publicznej?
Zgodnie z art. 4 ustawy o dostępie do informacji publicznej obowiązkowi udzielania informacji publicznej podlegają władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, a w szczególności:
- organy władzy publicznej,
- organy samorządów gospodarczych i zawodowych,
- podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa,
- podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne,
- podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym (np. spółdzielnie mieszkaniowe),
- osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo samorządu zawodowego mają pozycję dominującą,
- organizacje związkowe i pracodawców reprezentatywne, w rozumieniu ustawy z dnia 6.07.2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego,
- partie polityczne.
Ograniczenie
Prawo do informacji publicznej nie jest prawem bezwzględnym i podlega ograniczeniom. Mogą one wystąpić jedynie ze względu na określoną w ustawie ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego
Ograniczenia wynikające z prawa do prywatności i tajemnicy przedsiębiorcy podlegają wyłączeniu w dwóch przypadkach:
Gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnuje z przysługującego mu prawa
Ochronie nie podlegają informacje o osobach pełniących funkcje publiczne
Osoby pełniące funkcje publiczne mają więc ograniczoną sferę prywatności
Zasadę jawności działania jednostek samorządu terytorialnego określają poszczególne ustawy o samorządzie gminy, powiatu i województwa
Na ogólny zakres tej jawności składają się kolejno
jawność podejmowania uchwał,
gospodarki finansowej, aktów prawa miejscowego, oświadczenia majątkowe
jawność podejmowania uchwał
Zgodnie z artykułami 20ust.1 u o.s.g., 15 u o.s.p., 21 u. o.s.w. poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego obrady odbywają się na sesjach. Sesja jest podstawowym etapem kształtowania norm prawa miejscowego. Obrady sesji są jawne, a ograniczenia mogą wynikać wyłącznie z ustawy. Jawność obrad ma dwa aspekty:
Publiczność może przysłuchiwać się obradom ( w związku z czym muszą być dla niej zapewnione miejsca na Sali obrad)
Termin, miejsce i przedmiot sesji, muszą być podane do publicznej wiadomości.
Zasada jawności działania jednostek samorządu terytorialnego rozszerzona została w przepisach dotyczących uchwalania uchwał.Gdzie uchwały te zapadają w głosowaniu jawnym, chyba, że przepisy ustaw stanowią inaczej. Tak więc jawność głosowania przy podejmowaniu uchwał jest regułą podstawową. Należy wspomnieć, że zasada jawności głosowania, została wprowadzona do ustawy o samorządzie gminnym nowelą z dnia 11 kwietnia 2001roku.
Jednak peócz jawności głosowania istnieje w polskim ustawodawstwie również głosowanie tajne, którego wymaga wybór:
- przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady lub sejmiku;
- Przewodniczącego zarządu powiatu i województwa;
- zastępców przewodniczącego zarządu oraz pozostałych członków zarządu powiatu i województwa;
- odwołanie przewodniczącego zarządu powiatu i województwa, na wniosek przewodniczącego zarządu
- sołtysa i członków rady sołeckiejp0rzez zebranie wiejskie;
- powołanie i odwołanie skarbnikawojewódźtwa przez sejmik województwa.
Jawność gospodarki finansowej
Ustawa o samorządzie gminnym w art. 81zawiera zasadę jawności działania gospodarki finansowej. Podobnie art. 61 u. o s. p. stanowi, iż gospodarka środkami finansowymi znajdującymi się w dyspozycje powiatu jest jawna. Analogiczną regulację zawiera art. 72 ustawy o samorządzie województwa.
Wymógł jawności jest zachowany m.in. przez:
Zachowanie jawności debaty budżetowej
Opublikowanie uchwały budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu
Przedstawienie pełnego wykazu kwot dotacji celowych, udzielanych z budżetu państwa i województwa;
Ujawnienie sprawozdania zarządu powiatu z działań mających na celu:
- zaciąganie zobowiązań mających pokrycie z ustalonym w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach uprawnień udzielonych przez radę powiatu;
- emitowanie papierów wartościowych, w ramach uprawnień udzielonych przez rade powiatu.
Ponadto wojt(burmistrz, prezydent) ma obowiązek informowania mieszkańców gminy o złożeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystywaniu środków budżetowych.( Art. 61 ust.3 u o.s.g.)
Jawność aktów prawa miejscowego
Jedną z aspektów zasady jawności działania organów samorządu terytorialnego jest jawność samego prawa miejscowego. Prawo może być racjonalnie stosowane tylko wtedy, gdy adresaci i zainteresowani mają w każdym czasie dostęp do jego treści.
W art. 88. Ustęp 1 Konstytucji
Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.
Kwestie ogłoszenia i wejścia w życie aktów prawa miejscowego reguluje ustawa z dnia 20 lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych.
Przez publikację aktów prawa miejscowego rozumie się ogłoszenie ich w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Przepisy porządkowe z kolei, z uwagi na konieczność szybszego ich wejścia w życie ogłasza się obwieszczeniem., a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu.
Oświadczenia majątkowe.
Zasadę jawności według ustawodawcy należy również spełniać poprzez wprowadzenia obowiązku składania przez określone w ustawie podmioty, oświadczeń majątkowych, oświadczeń o działalności gospodarczej prowadzonej przez bliskich oraz pisemnych informacji o zatrudnieniu tych osób w samorządowych jednostkach organizacyjnych.
Informacje zawarte w oświadczeniach są jawne( z wyjątkiem adresów zamieszkania oraz położenia nieruchomości ujawnionych w oświadczeniu)