Ekspresjonizm:

• Sztuka wyrazu

• 1910- 1925 największy rozkwit

• Dynamiczność, gwałtowność, spontaniczność

• Głównie twór niemiecki

• Teatr: wzmocnienie iluzji poprzez dekorację sceniczną

• Kinematografia: zaprzeczenie naśladowania rzeczywistości

• Motywy obłąkania

• Ucieczka od codzienności, fantastyka

• 3 formy:
  -Faza wyjściowa (ekspresjonizm wczesny, do wybuchu I Wojny Światowej)- tendencje metafizyczno-moralistyczne
  -Faza druga (okres wojenny)- nurt rewolucyjny, pacyfistyczny, zaangażowanie w sprawy polityczno- społeczne
  -Faza trzecia- ekspresjonizm schyłkowy, uwidocznianie się tendencji surrealistycznych

• Miał byś środkiem sakralnym, odkrywaniem prawdy

• Redukcja artystyczności do minimum

• Pragnienie istotności- głównie treści, dotarcie do „jądra istoty”

• Poszukiwanie absolutu

• Bieżące życie

• Aktywizm (jedna z dróg prowadzących do wyzwolenia)

• To co czyste i pierwotne- piękne i wartościowe

• Powrót do pierwotnych, duchowych źródeł kultury

Genealogia
EKSPRESJONIZM- (łac. Expressio- wyraz, wyrażenie) jest to kierunek sztuki stworzony między 1875- 1895r. jednakże jego największa aktywność przypada na lata 1910- 1925. Jest typowym zjawiskiem dwudziestowiecznym, jednakże jako metoda osiągania zamierzonych celów artystycznych figuruje w sztuce od dawna. Pierwszych ekspresjonistów przed samym ekspresjonizmem możemy doszukać się w średniowieczu jak i w dobie baroku, w okresie tzw. „burzy i naporu”. Spotkamy ich także w epoce romantyzmu i schyłkowej moderny. Jest niewątpliwie kontynuacją XIX- wiecznych prądów romantycznych , ale także jest reakcją na powszechny kryzys duchowy, który dotknął kulturę europejską na przełomie dwóch wieków. Ponadto uległ on zaostrzeniu w wyniku I Wojny Światowej jak i jej następstw. Ostatecznie idee ekspresjonizmu dojrzały na początku XX stulecia. Był to czas niebywałych triumfów Bergsona, jego fenomenologii. Intuicjonizm stał się rewelacją epoki. Miejsce miała generalna rehabilitacja metafizyki, sprzeciw wobec relatywizmowi i historycyzmowi. Ważną rolę odgrywał rygoryzm moralny. Obok Bergsona wzrastał wpływ osobowości Nietzschego. Jego aktywizm, demaskacja społeczeństwa. Wszystko miało miejsce obok wzmagających się przeciwieństw polityczno- społecznych, dysproporcji cywilizacyjnych, które ostatecznie znalazły finał w kataklizmie i potwornościach wojny. Wszystko to pogłębiało poczucie kryzysu i wywoływało coraz gwałtowniejsze odruchy protestu. Ekspresjoniści odrzucają modernistyczny estetyzm, artystyczny izolacjonizm, obojętność dla problemów życia, natomiast spirytualizm i uczuciowość modernizmu były im bliskie. Pociągała ich hierarchiczność gotyku, niepokoiło wewnętrzne napięcie sztuki baroku, byli przekonani, że do człowieka najsilniej przemawia cierpiąca twarz gotyckiego Chrystusa.
Ekspresjonizm inaczej nazywano sztuką wyrazu. Był on realizacją pewnych założeń estetycznych i świadomy swych celów i metod ruch artystyczny. Był powrotną falą irracjonalizmu i spirytualizmu. Oznaczał reakcję antyrealistyczną i zwrot ku metafizycznym wartością życia i sztuki. Tam, gdzie w kształtach, w linii, w barwach, w rytmie i w melodii widać świadomą dążność do wzmocnienia siły wyrazu, zastąpienia klasycznego spokoju napięciem- we wszystkich przypadkach możemy śmiało mówić o przejawianiu bądź obecności ekspresjonizmu.
Istota metody ekspresjonistycznej polega na
- wydatnej koncentracji
- uintensywnieniu siły wyrazu
- forsownym dążeniu do maksymalnego spotęgowania indywidualnych cech przedmiotu
- operowaniu dysonansem i kontrastem wewnętrznym
Co to znaczy? Każde cienie będą pogłębione, linie będą mocniej wygięte i zarysowane, pojawi się obfitość kształtów, głos będzie krzykiem, ruch będzie odznaczał się gwałtownością, a gest dynamizmem. To co może wywołać żywiołową i spontaniczną reakcję, co wstrząsa i do głębi przejmuje będzie dla ekspresjonisty istotną wartością. Bliskie im jest cierpienie a spokój klasycyzmu i chłodne piękno renesansu odrzucają. Ponadto ekspresjonizm to także sprzeciw wobec sztuki z przełomu wieków. Atakował naturalizm, jak i modernizm. Naturalizm za ciasnotę i ograniczoność założeń, modernizm za zupełne wyzucie się z odpowiedzialności za losy świata. Przyczynę kryzysu współczesności upatrywał z odwróceniu się człowieka od wartości duchowych i przyrodzonych naturalnych norm moralności.
Początki i rozwój
„Ekspresjonizm” jako termin został pierwszy raz użyty przez francuskiego malarza J. A. Herve, jako oznaczenie dzieł sztuki plastycznej. W 1901r. ów malarz nadał taką nazwę cyklowi swoich obrazów, które były wystawione w Salonie Niezależnych. Sam kierunek jest przede wszystkim produktem niemieckim. Pierwsze próby sformułowania jego zasad pojawiły się w latach 1905- 1906 w czasopiśmie „Die Erde”. Jednakże rozgłos nabierać zaczęły w 1910r. Właśnie wtedy zainteresowało się nimi czasopisma stołeczne, berlińskie jak np. „Pan”, „Die Aktion” oraz skrajnie subiektywistyczny „Der Sturm” i kilka innych. Dzięki temu, po raz pierwszy w Niemczech użył wyrazu „ekspresjonizm” głośny historyk sztuki Wilhelm Worringer w studium o malarstwie Cezanne’ a Wan Gogha, a opublikowanych w 1911r. w czasopiśmie „Der Sturm”. Rozrost kierunku był gwałtowny i żywiołowy. Bardzo szybko ogarnął kręgi literackie, teatralne, kinowe, plastyczne. Cała sztuka niemiecka rozwijała się w czasie I Wojny Światowej oraz w latach powojennych pod dyktando ekspresjonizmu.

Malarstwo
W malarstwie owy kierunek reprezentowała założona w 1906r. drezdeńsko- berlińska grupa artystów „Die Brucke” . W jej skład wchodzili” Emil Nolde, pejzażysta Ernst Ludwig Kirchner, malarz i litograf Otto Muller oraz kubista Franz Marc. Do przodujących artystów ekspresjonizmu należeli także niemiecko- austriackiego malarza i poetę Oskara Kokoschę, Norwega Edwarda Muncha, Szwajcara Holdera i dwóch Rosjan działających na emigracji. Byli oni ściśle związani z niemieckim środowiskiem artystów. Głównymi celami malarstwa ekspresjonistów było ukazanie ekstazy, napięci i siły. Było to możliwe poprzez zastosowanie szalonych i gwałtownych skrętów linii, brutalności i użyciu przesłonecznionych barw. Z kolei dla malarstwa metafizycznego ważne są lata 1909- 1915, w których włoski malarz Giorgio de Chirico stworzył swe pierwsze charakterystyczne dzieła w Florencji i Paryżu.
Muzyka
W muzyce tendencje ekspresjonistyczne wyraziły się najsilniej w symfoniach Gustawa Mahlera, operach Ryszarda Starussa, w eksperymentach twórców muzyki atematycznej, Schonberga, Berga i Weberna, czyli w muzyce kompozytorów niemieckich i austriackich.
Teatr
W teatrze, w myśl niezrealizowanych idei Gordona Craiga i przy udziale reżyserów i teatrologów rosyjskich tj. Wachtangowa, Meyerholda i Tairowa nastąpiło ostateczne zerwanie z naturalistycznym iluzjonizmem. Znikło pojęcie „dekoracji”, scena miała być samą sobą, czyli jednolitym tworem przestrzennym. Wyrzucona „teatralną rupieciarnię”. Zastąpiły ją monumentalne konstrukcje geometryczno- kubistyczne, schody, podesty, kotary, smugi świateł. W grze aktorów chodziło o maksymalnie dobitny sposób emocji, jej przypływów i odpływów. Na pierwszy plan w teatrze wysunęła się praca reżysera i inscenizacja. Bezwzględna realizacja indywidualnych koncepcji twórców prowadziła do deformacji intencji dzieła ale także często pomagała w odświeżeniu i przywróceniu koloru wybitnym dziełom, które zdawały się tracić swój urok.
Kino
Ekspresjonizm w kinematografii był protestem przeciw akademizmowi. Przypominano sobie stare tradycje romantyki niemieckiej. Fantastyka, makabryczna i niesamowita wydała się bardziej interesująca niż przygnębiająca codzienność. Na fali ucieczki od ciężkich lat powojennej niepewności wypłynęły dziś już klasyczne obrazy ekspresjonizmu filmowego jak „Gabinet doktora Caligari Wienego”, „Nosferat Murnaua”, „Doktor Mabuse Langa”, „Golem”, „Student z Pragi”. Dominujące motywy utworów to: hipnoza, obłąkanie, somnambulizm, lunatyzm, rozdwojenie osobowości, stare groźne mity germańskie (Niebelungi) lub fantastyczne wizje przyszłości (Metropolis). W obrazach nie chodzi jednak trywialną sensację. Znajdował się w nich głód i pragnienie nowości, stworzenie wielkiej, oryginalnej sztuki, wyjścia z utartych zasad. Ekspresjonizm stworzył pierwszy, odrębny język filmowy. Nie podobna było znaleźć najsłabszych nawet przejawów do naśladowania, żadnych plenerów, zdjęć natury. Świat był sztucznym tworem inscenizatora i dekoratora. + (kubizm)
Literatura
Ekspresjonizm literacki najsilniej przejawia się w poezji lirycznej (Gottfried Benn i Georg Tralk) oraz w dramacie( Walter Hasenclever, Frank Wedekind, Reinhard Johannes Sorge, Bertol Brecht). W obu gatunkach postulował i wyrażał to samo- całkowitą przebudowę człowieka i warunków życia oraz nieodwracalną agonię świata mieszczańskiego. W formie- zupełne zerwanie z naturalizmem, z realistyczną psychologią, symbolizm, wizyjność i stylizację języka. Ekspresjoniści odchodzili od wielotomowych powieści. Toteż w zakresie epiki rozwinęły się głównie: nowela i opowiadanie (Gottfried Edschmid a także (po części) Franz Kafka.
3 Formy
Ruch ekspresjonistyczny w ciągu krótkiego rozmachu dynamicznej ekspansji przechodził najrozmaitsze fazy. Podczas nich poszczególne tendencje ulegały przemianom.
- Faza wyjściowa, ekspresjonizm wczesny (do wybuchu I Wojny Światowej) tendencje metafizyczno- moralistyczne wysunęły się na pierwszy plan.
- Faza druga, wojenna- aktywizacja nurtu rewolucyjnego, polityczno- społecznego, pacyfistycznego.
- Faza trzecia, ekspresjonizm schyłkowy, ujawnia się skłonności surrealistyczne (nadrealizm) uniezależnienie wyobraźni artysty od reguł logicznego myślenia.

Ekspresjonizm w Polsce
Tendencje ekspresjonistyczne pojawiły się w literaturze polskiej na długo przed ich formalnym ujęciem w system norm i zaleceń. Już w okresie rozkwitu sztuki młodopolskiej pojawili się pisarze, którzy w swoich utworach zawierali znamiona ekspresjonistyczne. Tadeusz Miciński i jego wizjonerstwo, metafizyczne pretensje Przybylskiego i „barokowość” Berenta nie tylko zapowiadały ale także spełniały podstawowe postulaty poetyki ekspresjonistycznej. Jako w pełni świadomy swych założeń ekspresjonizm polski pojawił się na schyłku I Wojny Światowej. Był inicjatywą Jerzego Hulewicza, który w 1917r. zaczął wydawać w Poznaniu pismo „Zdrój”. Redaktor i wydawca przed wojną studiował malarstwo i sztuki piękne w Krakowie, później w Paryżu i w Monachium. Był malarzem, myślicielem, poetą i magiem. Miał posiadłość w Kościankach, która stała się centrum artystycznego życia. „Zdrój” jako dwutygodnik ukazywał się w latach 1917- 1922. Potem w skutek problemów finansowych jako kwartalnik. Pismo nie miało zdecydowanego charakteru. Redaktorzy nie zdawali sobie sprawy, że będzie ono organem ekspresjonizmu.
Autorzy, którzy pisali do pierwszych numerów to m. In. Gomulicki, Miriam, Tetmajer, Porębowicz, Przybyszewski, Berent, Kasprowicz. Byli oni właściwie „starą ekipą młodopolską”, ale to przy nich rozwijali się młodzi poeci : Kaden- Bandrowski, Iwaszkiewicz, Grabiński, Zegadłowicz.
Główny redaktor „Zdroju” pracował nad filozoficznymi podstawami „nowej sztuki”, stopniowo ogłaszając wyniki swych przemyśleń. Zebrał je potem i opublikował własnym nakładem w Kościankach w r. 1921 pt. „Ego eimi, O ewangeliey Jezusa Chrystusa według pisania Janowego. Rzecz w Duchu uźrzana”. Była to interpretacja ewangelii św. Jana, nie dogmatyczna, nie licząca się z egzegezą kościelną. Hulewicz nie liczył się z orzeczeniami teologii. Zaleźć można było u niego pogłosy teozofii, mitologii orientalnej, okultyzmu, spirytyzmu i Słowackiego z jego pism mistycznych. Powstała z tego kosmogonia o założeniu monoteistycznym.
Indywidualizm, spirytualizm, duch, dusza, Absolut- pojęcia te były niestety obiegowymi liczmanami odziedziczonymi po Młodej Polsce. Niewiele poprawił sytuację artykuł Przybyszewskiego zamieszczony w II tomie „Zdroju” „Pierwotna Fala” oraz „Ekspresjonizm, Słowacki i „Genezis z ducha”.
Pierwsza próba zdefiniowania i określenia nowego kierunku miała miejsce w 1918r. Wokół czasopisma powstała awangardowa grupa artystyczna BUNT. Należeli do niej m.in. malarze i graficy: Jerzy Hulewicz, Małgorzata, Stanisław Kubiccy, Władysław Skotarek, rzeźbiarz August Zamoyski oraz główni teoretycy grupy: Adam Boderski i Jan Stur. Blisko związana była z działalnością grupy Stanisława Przybyszewska, córka Stanisława Przybyszewskiego. Artyści BUNTU działali na styku dwóch kultur: polskiej i niemieckiej, współpracowali z awangardowymi środowiskami Berlina i Monachium, szczególnie z berlińską galerią „Die Aktion”, grupami „Die Brücke” i „Der Blaue Reiter” z Wassilim Kandinskim.
Pierwsza wystawa Buntu odbyła się w kwietniu 1918 roku w Poznaniu. Wziął w niej udział Jerzy Hulewicz, Małgorzata Kubicka, Stanisław Kubicki, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj, Jan Jerzy Wroniecki, August Zamoyski. Wystawie towarzyszył specjalny zeszyt „Zdroju” zawierający manifest grupy, w którym proponowano rewolucyjne zmiany w zakresie formy i teorii sztuki. W emocjonalnej sztuce ekspresjonizmu znajdowali formę protestu przeciwko sztuce naturalistycznej i impresjonistycznej. Środkiem artystycznego wyrazu, jaki sobie upodobali obok malarstwa była, na wzór niemieckich ekspresjonistów, grafika, a zwłaszcza drzeworyt i linoryt. Grupa rozpadła się w 1920 roku. Jedną z przyczyn jej krótkiego trwania były narastające różnice stanowisk i wizji, silnie zarysowane indywidualności poszczególnych twórców.
Spirytualizm
Stanowi filozoficzne podłoże ekspresjonizmu. Zakłada on, że jedynym istotnym bytem jest byt duchowy, a zaczynem wszelkiego postępu „Duch- wieczny rewolucjonista”. Życie zaś to niezmordowana i nieustająca ewolucja w wzwyż. Splatają się w tym: pragmatyzm Jamesa, dionizyjskość Nietzschego i nieustanny pęd Bergsona . Polscy ekspresjoniści dodali jeszcze genezyjską naukę Słowackiego.
Spirytualistyczne założenia ekspresjonizmu przejawiały się:
a) w przyznaniu atrybutów realnej egzystencji światu natury
b) w odrzuceniu naturalistycznego deskryptywizmu i realistycznego psychologizmu
c) zainteresowaniu dla fenomenów podświadomości poprzez które wypowiadać się jakoby miała najpełniej i naj- prawdziwiej metafizyczna istota życia
d) nowym odczuciu natury pojętej jako symbol ukrytych poza zasłoną rzeczy sił nadrealnych
W poszukiwaniu absolutu
Ekspresjonistów nie interesował człowiek biologiczny, człowiek socjalny ani zewnętrzno- materialne okoliczności i warunki jego istnienia, ale ludzkość i człowiek w ogóle, człowiek w swej istocie. Wszystko to co zagadkowe w nim i niepokojące. Tajemnicze własności jego duszy, które są w stanie wynieść go ponad jego cielesny byt. Zmieniło się także odczuwanie przyrody. W przedstawianiu natury chodziło o kosmiczne odczucie jej potęgi. Pejzaż nie był już celem samym w sobie. Należało szukać w nim wyrazu praw głębszych, które ułatwiły by zrozumienie istoty świata. Traktowano naturę w ścisłym wniosku z wszechświatem i doszukiwano się w drzemiących w niej sił tajemniczych, które poeta- ekspresjonista winien obudzić i uwolnić z więzienia form. Ujawnić jako wartość o powszechnym znaczeniu. Zewnętrzność świata ekspresjoniści uważali ją za omyłkę i złudę. Sztuka miała wyrastać z „światłości Ducha” i wyrażać jego drgnienia, poprzez które przejawia się Nieznane. W sukurs pospieszyły stare pomysły romantycznego idealizmu. W manifestach podświadomego i nieobliczalnego żywiołu wypowiadać się miała pamięć, przypomnienie prawd, przeżyć i doświadczeń. Dlatego zadaniem sztuki miało być wsłuchanie się w głos idący z ciemnych głębin. Irracjonalność podświadomego opowiadać powinna alogiczności formy, antyintelektualizm, gorączkowość, negacja kompozycji, ponieważ ona sfałszowała by czystość i wierność przekazu.
Przeciw estetyzmowi
Poszukiwanie Absolutu doprowadziło do zakwestionowania estetycznych walorów sztuki. Sztuka miała szukać prawdy. To właśnie ona jest najważniejsza. Konwencjonalne piękno zostało uznane za element dzieła, który jest podrzędny i destrukcyjny, nie zdoła oddać tego co dzieje się w nas samych. Pisali o tym: Jan Stur w „Czego chcemy” (1920), Stanisław Kubicki w osobistym manifeście oraz Wasyl Kandisky. Jego zdaniem przekreślenie zewnętrznej piękności odsłania wewnętrzny ton rzeczy. „Dzięki zredukowaniu artystyczności najdonośniej dźwięczy dusza przedmiotu”.
Ciemność, hermetyczność
Takie zrozumienie poezji prowadziło do odrzucenia kanonów piękna, do ignorowania praw i konieczności literatury. Wszystko to wiedzie w konsekwencji do niezrozumialstwa, do sztuki ciemnej i nieczytelnej, do utworów pisanych wg. Przybyszewskiego „hieroglifami, wewnętrznym pismem klinowym”. Literatura tego rodzaju nie mogła liczyć na zbytni aplauz odbiorców. Ekspresjoniści mieli tego pełną świadomość, wręcz godzili się na to. Kubicki twierdził, że ostatecznie sztuka jest zatem wyrazem, znakiem porozumiewawczym; a ważny jest nie znak lecz to co ów znak wyraża.
Ton profetyczny
Ekspresjoniści, czując się wysłannikami najgłębszych prawd bytu ujawnili wyraźny pociąg do używania podniosłych słów. Wypowiedzi nie były zwykłą literaturą lecz objawieniem. Ekspresjonizm nawiązywał w tym zakresie do romantycznej koncepcji wieszcza- proroka. Wg. nich dzieło stworzenia dokonuje się nadal w tworach ludzkiego ducha. Święci, geniusze nauki i artyści, to oni kontynuują akt stwórczy Boga, są zaczynem ustawicznego fermentu i niepokoju. Są kamieniem obrazy dla gnuśnej gliny ludzkiej. Stąd odwieczny antagonizm między twórcą a światem. Im zawdzięcza się najwyższe doznania i wtajemniczenia.
„Pragnienie istotności”
To jeden z czołowych postulatów ekspresjonizmu. Sztuka miała docierać do istotnego jądra rzeczy, artysta winien być wizjonerem. Ekspresjonistów interesowały szerokie syntetyczne zarysy, punkty kulminacyjne. Stąd niechęć do realistycznej pedanterii, obojętność wobec postulatów motywacji psychologicznej. Zaznacza się główne i najważniejsze ośrodki treści, psychologizowanie zamąca czystość i bezpośredniość twórczego przeżycia, którego znakiem ma być dzieło. Sztuka jest ekspresją, ale nie jednostkowych i przypadkowych objawień psychiki lecz typowych i istotnych wspólnych dla wszystkich. Wyraz osobniczego przeżycia powinien być pojęty jako formuła ogólna stąd bohaterowie często nie noszą imion i nazwisk jak normalnie ludzie, zazwyczaj są określane jako Mężczyzna, Kobieta, Ojciec, Matka itd.
Z kolei w powieści historycznej nie chodzi o realia lecz o wczucie się w ducha epoki, odsłonięcie tego co pod zmiennością form jest niezmienne, co symbolizuje wieczne dążenia, aspiracje i tragedie człowieka. W wyniku ów założeń świat wyobrażalny stawał się subiektywną projekcją w obiektywnej masce. Ważne stawało się wyrażenie wewnętrznej prawdy, dotarcie do rdzenia egzystencji. Pisarz nie był już niewolnikiem zmysłowej rzeczywistości, mógł być znów poetą.
Aktywizm
„Poszukiwanie Absolutu”, „pragnienie istotności” nie wykluczały żywego zaangażowania w bieżące życie. Był to swoisty paradoks ekspresjonizmu, że sztuka dobitnie akcentująca przewagę i znaczenie pierwiastków wiecznych irracjonalnych pragnęła być zaangażowana politycznie. Berlińska „Die Aktion” posiadała socjaldemokratyczną orientację, potępiała wojnę, a w ramach związanej z pismem biblioteczki publikowała Lenina, Marksa i Majakowskiego.
Ekspresjonizm wyrastał z protestu przeciw krótkowzrocznemu samozadowoleniu burżuazji, z ostrej świadomości cywilizacyjnego kryzysu. Była to walka dwu generacji, młodej i starej, którą młodzi obarczali odpowiedzialnością za wmanewrowanie świata w zaułek bez wyjścia. Opór pokoleń wyrażał się zwłaszcza w bardzo charakterystycznym motywie ojców i dzieci. Gwałtowny protest przeciw dziedzictwu ojców łączył się z dążeniem do odnowienia i zreformowania życia i sztuki. To zaangażowanie ekspresjonizmu wypowiadało się w żywiołowych atakach na biurokratyzm i mechanizację, w hasłach pacyfistycznych, radykalnym antykapitalizmie, w głoszeniu ideologii powszechnego braterstwa. Nowa sztuka szczególnie gwałtownie zwracała się przeciwko militaryzmowi i kapitalizmowi. Był to swoisty, patetyczny socjalizm o zabarwieniu mesjanistycznym, zwrócony przeciwko tyranii i przemocy, namiętny i emocjonalny wahający się między idealistyczną wiarą w człowieka a nihilistycznym zwątpieniem.
Ponadto aktywizm był czynem przeobrażającym rzeczywistość- był jedną droga wyzwolenia, prowadzącą do powszechnej odnowy. Drugą miał być powrót do naturalnego porządku świata. Swoisty kult prymitywizmu wyrażał się w przedkładaniu surowego trybu życia ludzi pierwotnych nad przecywilizowaną kulturę Europy. Wzrastało zainteresowanie sztuką Murzynów, Australijczyków i mieszkańców Oceanii, a także podziw dla wiedzy i mądrości ludów Azji, Chin, Indii, Persji. Tam znajdowano prostotę i wielkość, pierwszeństwo spraw ducha, hierarchię wartości podczas gdy Europa pogrążała się w geszefciarstwie i wojnach. Nie chodziło jednak o całkowite negowanie cywilizacji. „Może znów ex Oriente zbawcze wyjdzie światło?”. Zespolenie dwu odmiennych światopoglądów: handlowo- utylitarnie- ruchliwego i pięknie- idealistycznie- kontemplacyjnego dawało nadzieję, że wyjdzie długo oczekiwane królestwo trzecie i uratuje Europę od niechybnego upadku.
Barbaryzacja
Filozoficzne i społeczne założenia sztuki ekspresjonistycznej deformowały jej formę. Odrzucono dawne pojęcia „piękności” uznając z a piękny i godny uwagi każdy przejaw „oszalałego życia”. Chodziło o znalezienie jak najbardziej intensywnych środków ekspresji. Język naturalistów czy neoromantyków był absolutnie niewydolny. Ekstatyczne słowo poezji miało być jak pocisk. Nie chodziło o zwyczajną komunikatywność czy porozumienie. Słowo miało być krystalicznie czystym obrazem przedmiotu. Utwór miał być sam w sobie zdarzeniem zmuszającym odbiorcę do zanurzenia się w głęboki nurt myśli i uczuć. Odpaść musiały słowa zbyteczne. Ich nadmiar wprowadza w zamęt. Żywiołowość i spontaniczność narzucał styl prosty. To także nie było wystarczające, więc cechą ekspresjonistycznego stylu miało być „barbarzyństwo” języka, który nie liczył się z przyjętymi normami i kanonami wypowiedzi literackiej. Skłonność do skrótów, w zakresie liryki prowadziła do uprzywilejowania pozycji rzeczownika, jako najbliższej części mowy samego przedmiotu. Oszczędnie operowano przymiotnikami i przysłówkami. Składnia współrzędna, zdania krótkie, zwarte, ekstatyczny patos przechodzący w krzyk, w poezji niespokojny rytm wiersza wolnego- wszystko miało wyrażać napiętą sytuację czasu wojen i rewolucji.
Monumentalność
Ekspresjonizm wykazywał wyraźną predylekcję do pewnych, odpowiadających mu rodzajów literackich. W liryce- form hymnicznych i dytyrambicznych jako najbardziej zgodnych z profetycznym nastawieniem kierunku. W dramacie- w przeciwieństwie do obyczajowo- środowiskowego teatru naturalistów czy nastrojowego teatru modernistów- wielki ekstatyczny teatr idei, dla którego postaci i akcja miały być symbolami myśli abstrakcyjnej. Tradycyjna struktura dramatu została zastąpiona swobodnym następstwem symbolicznych obrazów, akcja zestawieniem skontrastowanych sytuacji, niepowiązanych ze sobą bezpośrednim stosunkiem przyczynowo skutkowym. Wymowę akcji i dialogów miała podkreślać ilustracja muzyczna, taniec, ruchomy chór, pantomima, wstawki liryczne w formie monologu. Reżyseria i scenografia zmierzały do całkowitego skupienia się na treści ideowej. Podkreślać ją miała organizacja przestrzenna sceny, jak i efekty świetlne.

Zestawienie:
1. Antyestetyzm, podporządkowujący formę treści jako wartości podstawowej. Ekspresjonizm był estetyką treści a nie formy.
2. Wizyjność, alogiczność, aintelektualizm pojęte jako warunek prawdy artystycznej, ponieważ jedynie spontaniczność i intuicja, wolne od skrępowań racjonalnych mogą zagwarantować czystość i wierność wyrażenia.
3. Profetyczność, przyznanie artyście pozycji kontynuatora kreatorskiej działalności bóstwa, a sztuce dźwigni moralnej społeczeństwa.
4. „Pragnienie istotności” , do skrajności doprowadzona typizacja i alegoryzacja zamiast realistycznej indywidualizacji.
5. Aktywizm, ideowe zaangażowanie się w politycznych i społecznych konfliktach współczesności, co wyraziło się w podejmowaniu takich tematów, jak wojna, rewolucja, walka o pokój, inflacja, kryzys polityczny, społeczny i gospodarczy powojennego świata.
6. Prymitywizm, zainteresowanie dla kultur egzotycznych i pierwotnych jako przewyższający moralnie zdeprawowaną cywilizację Europy.
7. Prostota, telegraficzność i dynamiczność stylu, poszukiwanie maksymalnie intensywnych środków językowego wyrazu.
Wymienione tendencje nie występowały u wszystkich ekspresjonistów i we wszystkich ugrupowaniach. W obrębie ruchu działały różne indywidualności. Berlińska grupa „Die Aktion” była upolityczniona, natomiast grupa „Sturm” apolityczna i subiektywistyczna. Hulewicz i Stur ciążyli ku metafizyce i ekspresjonizmowi pojmowanemu spirytualistycznie, idealistycznie i teozoficznie, a Kubicki to zwolennik nurtu aktywistycznego, zaangażowanego.
Zdobycze ekspresjonizmu
1. Ekspresjonizm był pierwszym kierunkiem literackim, który uświadomił sobie zmienioną sytuację kulturową człowieka w XXw.
2. Dążenie do wyrwania współczesnego człowieka ze stanu bierności i rezygnacji
3. Aktywizm. Przekonanie, że czyn ludzki jest zdolny opanować chaos i nadać światu humanistyczny ład.
4. Tendencja do podporządkowania w sztuce środków wyrazu treściom ideowym, powrót do wielkich form, odnowienie stylu i języka literatury.
5. Mieszanie się ze sobą najróżniejszych, nie zawsze zgodnych poglądów: demokracja, socjalizm, komunizm, anarchizm, pacyfizm, antymilitaryzm, antykapitalizm. Nie ma to jednak istotnego znaczenia, ponieważ układanie programu nie jest powinnością poetów.
Krytyka i wątpliwości
Najwięcej zastrzeżeń budziła poetyka ekspresjonizmu. Antypsychologizm tego kierunku. Dążenie do uogólnień, typizacji, zastąpienie zindywidualizowanych kreacji postaciowych reprezentatywnymi symbolami kryło w sobie niebezpieczeństwo zbytniej atrakcyjności, martwoty, schematyzmu.
Bezpośredniość wyrażania podświadomości groziła dekompozycją i destrukcją formalną. Aspiracje profetyczne mogły doprowadzić ( i doprowadziły) do krzykliwości, nieopanowanej gadatliwości, stylistycznej prostoty.
Bagatelizowanie przyjętych norm wypowiedzi groziło uwikłaniem się w niezrozumialstwo. Jest ono zaprzeczeniem roli języka i zaprzeczeniem literatury, która jest sposobem porozumienia twórcy z odbiorcą. To jest jej sens i jedyna racja istnienia.