Mieczysław B.B. Biskupski

Chyba najwcześniejszym przejawem wątpliwej obecności Po­laków w filmie dźwiękowym jest Palooka z 1934 roku, nakręcony przez Reliance Pictures i dystrybuowany przez United Artists, oparty na publikowanym przez długi czas pasku komiksowym Hama Fishera. Palooka to ogromny i raczej głupawy chłopak ze wsi, który zostaje mistrzem bokserskim wagi ciężkiej. Tępy, ale miły i grzeczny, w gruncie rzeczy jest bohaterem pozytywnym. W filmie nie ma słowa o narodowości Palooki; jego nazwisko sugeruje jednak wschodnioeuropejskie pochodzenie ze względu na podobieństwo do „Pakuła", spotykanego zwłaszcza wśród polskich Żydów. Co ciekawe, zarówno w samym komiksie, jak i w filmie z 1934 roku, Palooka jest blondynem o jasnej cerze, w przeciwieństwie do typowego później dla Hollywood niskiego i śniadego Polaka. Wagner i Buhle twierdzą, że Palookę należy uważać za Polaka (choć nie przedstawiają żadnego dowodu), co jest dość poniżające, skoro Palooka niewątpliwie miał być pro­staczkiem⁴². Wydaje się to zupełnie przekonujące, gdyż Ham Fisher wymyślił oryginalną postać na wzór „wielkiego, tęgiego i nie potrafiącego się wysłowić boksera", którego spotkał pod salą bi­lardową w swoim rodzinnym Wilkes-Barre w Pensylwanii, gdzie mieszkała znaczna liczba Polaków (i innych imigrantów). Fisher pierwotnie nazwał bohatera Joe Dumbelletski⁴³, co mówi wiele zarówno o tym, jaki miał on być, jak i o smaku Fishera⁴⁴. Pier­wowzór filmowego Palooki miał zatem prawdopodobnie być Po­lakiem, może pierwszym przykładem stereotypu „głupiego Po-laczka", do rozpropagowania którego Hollywood tak bardzo się

⁴² „Palooka" to „określenie pracowników fizycznych polskiego pochodzenia,
powszechnie uznawane za obraźliwe".

⁴³ Ang. dumb — głupi, tępy [przyp. tłum.].

⁴⁴ Pasek komiksowy pojawił się w 1930 r, Fisher jednak wymyślił postać
„sympatycznego, ale ociężałego umysłowo pięściarza" iuż w 1921 roku.
Słowo „palooka" na określenie „boksera bez żadnych zdolności, zera" sto­
sowano powszechnie co najmniej od 1926 roku.

66

Polska obecność w amerykańskim kinie przed rokiem 1939

później przyczyniło. Choć po wojnie pojawiły się kinowe wersje Palooki, w czasie drugiej wojny światowej po filmie z 1934 roku był już tylko postacią komiksową⁴⁵.

Nieco poważniejszy był film Warner Brothers z 1935 Black Fury, którego akcja działa się współcześnie w zagłębiu wę­glowym Pensylwanii. Podobnie jak wiele innych filmów Warner Brothers z tego okresu pokazuje pożałowania godny żywot ame­rykańskiego marginesu społecznego, skupiając się na kiepskich płacach, fatalnych warunkach i niebezpiecznym życiu górników. Choć kilku z nich bez wątpienia miało być Irlandczykami, Wło­chami czy Afroamerykanami, większość stanowią niedookreśleni Europejczycy ze Wschodu, choć dla Warner Brothers po­jęcie to jest bardzo elastyczne.

Film oparty jest na połączeniu dwóch pierwowzorów literac­kich. Pierwszy z nich to sztuka Harry'ego R. Irvinga z 1932 roku pod tytułem Bohunk: A Melodramatic Comedy. Akcja jest osa­dzona w zaniedbanym domu w Pottsville i pełno w niej postaci Polaków, z których wszystkie są równie prymitywne i odpycha­jące. Panią Mancaweitz na przykład Irving opisuje z wdziękiem jako „Polkę (...) męską w sposób charakterystyczny dla cudzo­ziemców. Zupełnie niechlujne indywiduum, które pracowało ciężko przez całe życie"⁴⁶. Choć jednak ta kreatura i kilka innych to Polacy, bohaterem jest Joe Radek, „powściągliwy Węgier", wy­raźnie uważający się za lepszego od pozostałych imigrantów ze względu na swoje madziarskie pochodzenie. Ten czarujący igno­rant bierze górę po serii skomplikowanych i żywiołowych scen.

⁴⁵ W pasku z 1940 roku Palooka zaciągnął się do armii. Był pierwszym boha­terem komiksowym, który wstąpił do sił zbrojnych, stając się tym samym wzorcem patriotyzmu i postawy obywatelskiej. W latach 1946-1951 po­wstała seria filmów o Palooce z zupełnie inną obsadą. W przeciwieństwie do tego z 1934 roku, wszystkie miały bardzo niski budżet.

⁴⁶ Jest też postać Polaka nazwiskiem Sam Anzok.

67