Przestrzeń zagrożona wybuchem

Przestrzeń zagrożoną wybuchem pracodawca klasyfikuje na podstawie prawdopodobieństwa i czasu wystąpienia atmosfery wybuchowej na następujące strefy:

strefa 0 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa, zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, występuje stale, często lub przez długie okresy,

strefa 1 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, może czasem wystąpić w trakcie normalnego działania,

strefa 2 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa, zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia utrzymuje się przez krótki okres,

strefa 20 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale, często lub przez długie okresy,

strefa 21 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasem wystąpić w trakcie normalnego działania,

strefa 22 - przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia utrzymuje się przez krótki okres

(§ 5 ust. 1 rozporządzenia).

Pracodawca powinien umieścić przy miejscach wstępu do udostępnionych do pracy miejsc, w których istnieje atmosfera wybuchowa, stosowny znak ostrzegawczy (rys. 1), którego wzór określa załącznik do rozporządzenia (§ 5 ust. 4 rozporządzenia). Cechy charakterystyczne znaku to:

kształt trójkątny,czarne litery EX na żółtym tle z czarnym obramowaniem,żółte tło stanowiące co najmniej 50% powierzchni znaku.

Rys. 1. Znak ostrzegawczy informujący o możliwości wystąpienia atmosfer wybuchowych w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu

Zabezpieczenie miejsc pracy

Miejsca pracy, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinny spełniać minimalne wymagania określone w rozporządzeniu. Osoby pracujące w miejscach, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinny przejść odpowiednie szkolenie dotyczące ochrony przed wybuchem w ramach obowiązkowych szkoleń w dziedzinie bhp. Zgodnie z wymaganiami określonymi w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem stosuje się system zezwoleń na wykonywanie pracy w odniesieniu do wykonywania czynności niebezpiecznych oraz czynności, które wpływają na inną wykonywaną pracę, stwarzając zagrożenie. Zezwolenia na wykonywanie pracy wydawane powinny być przez osobę pracującą wyznaczoną przez pracodawcę, przed rozpoczęciem tej pracy (§ 6 i 9 rozporządzenia).

Gazy palne, mgły lub pary, które mogą spowodować zagrożenie wybuchem i zostały uwolnione lub wyeliminowane zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, powinny być odpowiednio kierowane lub usuwane w bezpieczne miejsca, a jeżeli jest to niewykonalne, bezpiecznie gromadzone lub zabezpieczane w inny sposób. W przypadku gdy atmosfera wybuchowa zawiera różne rodzaje palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, stosuje się środki ochronne odpowiadające największemu potencjalnemu zagrożeniu. Zapobieganie zagrożeniu zapłonom musi uwzględniać również ładunki elektrostatyczne przenoszone lub wytwarzane przez osoby pracujące lub środowisko pracy. W miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa może pojawiać się w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, pracownicy powinni zostać wyposażeni w odpowiednie ubiory, które nie będą przyczyniały się do powstawania wyładowań elektrostatycznych mogących wywołać zapłon atmosfery wybuchowej (§ 10 rozporządzenia).

Gdy miejsce pracy, w którym może wystąpić atmosfera wybuchowa, ma być udostępnione osobom pracującym po raz pierwszy, należy zweryfikować jego ogólne bezpieczeństwo w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem. Przed udostępnieniem sprawdza się, czy zostały spełnione wszystkie warunki niezbędne do zapewnienia takiego zabezpieczenia. Dla ważności przeprowadzonej weryfikacji wszystkie warunki niezbędne do zapewnienia ochrony przeciwwybuchowej zweryfikowanego miejsca muszą pozostać niezmienione. Weryfikacji dokonują wyznaczeni przez pracodawcę pracownicy, którzy legitymują się specjalistycznym doświadczeniem lub kwalifikacjami zawodowymi w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem, potwierdzonymi odpowiednim szkoleniem lub uprawnieniami (§ 14 rozporządzenia).

Jeżeli wynik oceny zawodowej to uzasadnia, konieczne jest, aby:

urządzenia i systemy ochronne, których uszkodzenie zasilania może spowodować wystąpienie dodatkowych zagrożeń, miały zapewnioną możliwość bezpiecznego działania, niezależnie od pozostałych elementów instalacji;

włączone do procesów automatycznych urządzenia i systemy ochronne, wykazujące odchylenia od normalnych warunków działania, miały możliwość ich ręcznego odłączenia przez uprawnione osoby, z zastrzeżeniem, że nie będzie to negatywnie wpływać na warunki bezpieczeństwa;

w przypadku uruchamiania systemu wyłączenia awaryjnego zakumulowane energie zostały możliwie szybko i bezpiecznie rozproszone lub odizolowane w taki sposób, aby przestały stanowić źródła zagrożenia

Obowiązki pracodawcy

Wśród podstawowych obowiązków nałożonych na pracodawcę, u którego w środowisku pracy może wystąpić atmosfera wybuchowa, jest konieczność stosowania odpowiednich do rodzaju prowadzonej działalności technicznych lub organizacyjnych środków ochronnych.

Celem stosowania tych środków jest:

zapobieganie tworzeniu się atmosfery wybuchowej,

zapobieganie wystąpieniu zapłonu atmosfery wybuchowej,

ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu, w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób pracujących.

Zwróć uwagę, że wspomniane cele powinny być realizowane w podanej wyżej kolejności.

Powyższe środki ochronne pracodawca może łączyć lub uzupełniać środkami przeciwdziałającymi rozprzestrzenianiu się wybuchu.

Obowiązkiem pracodawcy jest również prowadzenie systematycznego przeglądu stosowanych środków ochronnych. Przeglądy są prowadzone w ustalonych przez pracodawcę terminach określonych w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem. Jeżeli nastąpi zmiana mająca wpływ na realizację celów, dla których stosowane są środki ochrony, podjęte przez pracodawcę środki powinny podlegać niezwłocznemu przeglądowi i weryfikacji (§ 4 ust. 3 rozporządzenia).

Pracodawca dokonuje również kompleksowej oceny ryzyka związanego z możliwością wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej. Ocena ryzyka obejmuje również miejsca pracy, które są albo mogą być połączone poprzez otwory z innymi miejscami, w jakich może wystąpić atmosfera wybuchowa. Przy przeprowadzeniu tej oceny należy uwzględnić:

prawdopodobieństwo i czas wystąpienia atmosfery wybuchowej,

prawdopodobieństwo wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu, w tym wyładowań elektrostatycznych,

eksploatowane przez pracodawcę instalacje, używane substancje i mieszaniny, zachodzące procesy i ich wzajemne oddziaływania,

rozmiary przewidywanych skutków wybuchu

(§ 4 ust. 4 rozporządzenia).

W ramach oceny ryzyka należy, na podstawie przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów lub specyfikacji technicznych, dokonać określenia ilości atmosfery wybuchowej. Na podstawie wyników oceny ryzyka pracodawca, w miejscach pracy, gdzie atmosfera wybuchowa może wystąpić w ilościach zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu osób pracujących, zapewnia bezpieczeństwo i właściwy nadzór tych osób, poprzez wprowadzenie adekwatnych do zagrożenia środków ochronnych (§ 4 ust. 5, 6, 7 rozporządzenia).

Pracodawca ma obowiązek podjęcia niezbędnych środków w celu zapewnienia, że miejsca pracy, urządzenia oraz elementy łączące, dostępne osobom pracującym zostały zaprojektowane, wykonane, połączone i zainstalowane, a także utrzymywane i działają w sposób minimalizujący zagrożenie wybuchem. Środki te powinny zapobiegać wybuchowi, a w przypadku jego powstania utrzymywać go pod kontrolą i minimalizować jego rozprzestrzenianie się w miejscu pracy lub w urządzeniach, a także minimalizować jego skutki dla pracowników (§ 12 rozporządzenia).

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia warunków ewakuacji, uwzględniających wymagania określone w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem, które w sytuacji pojawienia się zagrożenia wybuchem umożliwią osobom znajdującym się w przestrzeni zagrożonej wybuchem szybkie i bezpieczne jej opuszczenie. Jeśli zajdzie taka potrzeba, pracodawca powinien zapewnić, aby osoby pracujące zostały ostrzeżone za pomocą optycznych lub dźwiękowych sygnałów alarmowych, tak aby mogły opuścić przestrzeń zagrożoną przed zaistnieniem warunków powodujących wybuch (§ 12 i 13 rozporządzenia).

Dokument zabezpieczenia przed wybuchem

Na podstawie oceny ryzyka, przed udostępnieniem miejsca pracy, pracodawca powinien sporządzić dokument zabezpieczenia przed wybuchem. Dokument powinien zawierać w szczególności:

opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań określonych w rozporządzeniu oraz ograniczenia szkodliwych skutków wybuchu;

wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją na strefy;

oświadczenia pracodawcy, że:

-miejsca pracy, urządzenia, a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe ich funkcjonowanie,

-urządzenia spełniają wymagania przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, -została dokonana ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej;

terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych;

określenie, dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy:

-środków ochronnych,

-zasad koordynacji stosowania tych środków,

-celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania.

Zagrożenia pożarem

Pojawienie sie pożaru w miejscach pracy stwarza ogromne niebezpieczenstwo dla wszystkich ludzi przebywających w budynku. Z jednej strony zagrażają im oparzenia wywołane przez płonące materiały i bardzo wysoką temperature powierzchni, z drugiej strony zdolność do ewakuacji jest czesto ograniczona ze wzgledu na dym,powstający i rozprzestrzeniający sie w pomieszczeniach ze znaczną predkością, który, ze wzgledu na dużą zawartość substancji toksycznych, może doprowadzić do zaczadzenia i zatrucia.

Zjawisko pożaru,schemat

bezpiecznego postepowania

Warunkiem rozpoczecia i podtrzymania pożaru jest jednoczesne wystepowanie trzech czynników: ciepła (energii), tlenu i paliwa, natomiast rozmiar pożaru uzależniony jest w głównej mierze od dostepności tlenu i paliwa. Przy braku któregokolwiek z tych składników pożar gaśnie. Zapalenie paliwa w budynku powoduje rozprzestrzenianie się płomieni oraz gorącego dymu w kierunku od podłogi do sufitu, po przekroczeniu temperatury 600 oC możliwe jest przerzucenie ognia nawet na znaczne odległości od źródła ciepła i ogarniecie przez pożar całego pomieszczenia lub budynku.

Ograniczenie tego zjawiska nastepuje przy zastosowaniu wentylacji pożarowej (oddymiającej), która usuwa znaczne ilości dymu od momentu rozpoczecia pożaru i uruchomienia instalacji.

Rozróżnia sie 2 rodzaje pożaru:

– limitowany przez wentylacje (ilość powietrza w pomieszczeniach jest niewystarczająca do procesu spalania)

oraz

– limitowany przez ilość paliwa (rozwój pożaru zależy od szybkości przemieszczania sie płomieni).

Elementem skutecznego zabezpieczenia przeciwpożarowego budynku jest zaplanowanie prawidłowego scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pożaru.

Scenariusz ten powinien zawieraa nastepujące elementy(modyfikowane w zależności od budynku):

– wykrycie źródła pożaru

– odciecie strefy objetej pożarem – użytkownicy przyległych stref możliwie długo nie powinni być alarmowani, a ich ewentualna ewakuacja powinna zostać rozpoczeta dopiero po podjeciu odpowiedniej decyzji

przez służby ratownicze

– zaalarmowanie straży pożarnej w przypadku,gdy służby ochrony budynku stwierdzą,że zagrożenie nie może zostać opanowane własnymi siłami

– ewakuacje użytkowników strefy objetej pożarem do przestrzeni zabezpieczonej przed pożarem i jego skutkami w taki sposówb aby ewakuowani nie byli narażeni na działanie dymu i gorących gazów, a także,aby dym i gorące gazy nie wydostały sie poza strefe objetą pożarem

– rozpoczecie akcji gaśniczej przez służby ratownicze

– podczas akcji gaśniczej dym i gorące gazy nie powinny utrudniać interwencji służb ratowniczych, a także wydostawać sie poza strefe objetą pożarem

– ewakuacje ludzi z pozostałych stref,nie objetych pożarem

– zabezpieczenie mienia i samego budynku.

Skuteczne przeprowadzenie tych działań wymaga prawidłowego zaplanowania poszczególnych elementów ochrony przeciwpożarowej budynku.

Dym jako zagrożenie życia człowieka.

Dym – zgodnie z PN-B-02856:1989– jest to „faza produktów rozkładu termicznego i spalania matriałów rozpraszających światło, składająca sie z cząstek, które stanowić mogą kropelki cieczy, fragmenty ciała stałego oblepione cieczą lub substancją smolistą”. Dym jest wiec mieszaniną składającą sie z fazy stałej (niedopalonych cześci stałych), ciekłej (aerozoli i pary wodnej) oraz gazowej (gazowych produktów spalania). W zależności od udziału poszczególnych faz.

Pojawienie sie po.aru w miejscach pracy stwarza ogromne niebezpieczenstwo dla wszystkich ludzi przebywaj1cych w budynku. Z jednej strony zagra.aj1 im oparzenia

Dym może przybierać barwe białą (bogaty w aerozole i pare wodną), szarą (aerozole i cząstki stałe) albo czarną (głównie cząstki stałe). Produktami procesów zachodzących podczas spalania w obiektach budowlanych są (poza wymienionymi we wcześniejszej cześci): cząsteczki niespalonych materiałów palnych oraz gazy toksyczne, tj. cyjanowodór (HCN), chlorowodór (HCl), bromowodór (HBr), fluorowodór (HF), tlenki azotu oraz akroleina (związek z grupy aldehydów nienasyconych).

Główne zagrożenia związane z pożarem to:

– oddziaływanie termiczne i bezpośrednie oddziaływanie płomieni

– silne oddziaływanie toksyczne produktów zawartych w dymie, połączone z obniżeniem zawartości tlenu

– zmniejszenie widzialności, powodujące spowolnienie ewakuacji.

Toksyczne właściwości dymu.

Oprócz podstawowych produktów spalania w budynkach wydzielają sie bardzo duże ilości innych gazów drażniąco-duszących oddziałujących na organizm. Wpływ ten jest uzależniony od czasu ekspozycji oraz stężenia danej substancji. Do najbardziej niebezpiecznych gazów duszących należy tlenek wegla (CO), który powstaje w dużych ilościach, jest bezwonny i powoduje utrate świadomości i przytomności. Różnie istotny jest spadek stężenia tlenu w pomieszczeniach objetych pożarem, który stanowi składnik procesu spalania i w niedługim czasie jego stężenie spada poniżej 10%. Pochłanianie tlenu do procesu spalania nie nastepuje tylko w otwartym płomieniu, ale również w przypadku dopalania sie cząstek unoszących sie wraz z dymem. Czesto to właśnie nie płomienie stanowią bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia, lecz rozprzestrzeniający sie w budynku dym, toksyczne gazy i obniżenie zawartości tlenu w powietrzu. Jak wynika z przeprowadzonych badan, na toksyczne właściwości CO ma wpływ nie tylko jego steżenie, lecz także towarzysząca mu procentowa zawartośa CO2 w mieszaninie gazów.

Elementy składające się na prawidłowe zabezpieczenie pracowników przed dymem.

-strefy pożarowe: czyli strefy do której nie będzie możliwości przedostania się pożaru,

-drogi ewakuacyjne: czyli droga, która umożliwa sprawne wydostanie się na zewnątrz budynku lub/i przedostanie się do strefy pożarowej.

-system detekcji dymu:czyli stosowanie różnych czujek dymu np, czujek optycznych, jonizacyjnych czy też optyczno-temperaturowych.

-system urządzeń wentylacji pożarowej:czyli urzadzenia, które powinny zapewniać odpowiedni rozkład powietrza podczas pożaru.

-współpraca systemów ochrony przeciwpożarowej budynków:czyli zastosowanie na stałe urządzeń gaśniczych wodnych - tryskaczowych lub zraszaczowych,jak również hydrantów wewnętrznych z wężem półsztywnym oraz zawory hydrantowe umieszczone na pionach nawodniowych.

Widoczność.

Widoczność jest elementem pośrednio wpływajścym na zagrożenie życia ludzi,jednak należy pamietać,że osoby poruszające sie w zadymionych pomieszczeniach potrzebują znacznie wiecej czasu na wydostanie

sie z budynku niż miałoby to miejsce w przypadku normalnego użytkowania obiektu, gdyż do czasu swobodnego opuszczenia budynku przez pracowników należy dodać czas wynikający z zaskoczenia, stresu i dezorientacji. Wymagane jest, aby gęstość dymu nie przekroczyła wartości umożliwiającej poruszanie sie z predkością 0,3 m/s,czyli z teoretyczną predkością poruszania sie w ciemności, przy czym przyjmuje sie,

że utrudnienie ewakuacji nastepuje przy widoczności poniżej 4 m.Należy pamietać różnie o tym, że gorsza widoczność to dłuższy czas ewakuacji, a tym samym dłuższy czas ekspozycji na niebezpieczne gazy i wieksza inhalacja powodowana przyspieszonym oddechem.

Temperatura i płomienie.

Zakłada sie,że kontakt z dymem o temperaturze powyżej 120C stanowi bezpośrednie zagrożenie dla człowieka, jednakże dym także o niższej temperaturze jest lżejszy od powietrza w pomieszczeniu i unosi sie

do góry, gromadząc w strefie pod sufitem. Umożliwia to w początkowej fazie pożaru stosunkowo bezpieczną ewakuacje i mniejsze ryzyko poparzenia, lecz przy braku wentylacji pożarowej warstwa gromadzącego sie pod sufitem dymu może sie na tyle zwiekszyć,że temperatura w strefie przebywania ludzi przekroczy dopuszczalny poziom.

Przeznaczenie sprzętu gaśniczego.

• hydrant – gaszenie przy pomocy węża, wodą (nie wolno używać do gaszenia instalacji elektrycznych),

• koc gaśniczy – gaszenie przez narzucenie koca na palący się przedmiot, aby odciąć dopływ powietrza.

• gaśnice:

– pianowa – gaszenie zapewnia szybkie chłodzenie strefy pożaru i materiału palnego, a także tworzy na powierzchni powłokę uniemożliwiającą ponowne zapalenie, nie stosować do gaszenia ciał reagujących z wodą, np.: sód, potas, wapno,

– proszkowa – gaszenie zapewnia szybkie chłodzenie, tworzy warstwę izolacyjną przed ogniem;możliwość gaszenia urządzeń elektrycznych. Nie stosować do gaszenia częoeci ruchomych

maszyn, komputerów i sprzętu elektronicznego,

– śniegowa – gaszenie zapewnia szybkie chłodzenie, zdmuchuje płomień, działa tłumiąco wprowadzając CO2. Można stosować do gaszenia urządzeń pod napięciem. Nie stosować do gaszenia pożarów siarki, węgla, metali lekkich, palących się ludzi.