Nabłonki wydzielnicze; Gruczoły wydzielnicze - 10.03

Gruczoły - struktury zb. z komórek nabłonkowych receptorowo-wydzielniczych. Posiadają odpowiednie receptory na pow. komórek, dzięki czemu mogą odbierać bodźce nerwowe i hormonalne.

Wydzielanie - proces, w którym na terenie komórki syntetyzowane są związki (w siateczce szorstkiej lub gładkiej) drobno- lub wielkocząsteczkowe. Następnie są pakowane w aparacie Golgiego, transportowane w stronę błony kom. i poprzez fuzję wydzielane na zewnątrz.

W gruczołach wyst. tk. łączna, która stanowi zrąb dla całego gruczołu. Prowadzi ona naczynia krwionośne i limfatyczne.

Powstawanie gruczołów:

powst. z tkanki nabłonkowej okrywającej. Następuje proces proliferacji - wrastania sznurów kom. nabłonkowych w głąb tkanki łącznej.

wysepka -część wydzielnicza gruczołu

odnoga nabłonka - przewód wyprowadzający wydzielinę

Organizacja strukturalna gruczołów

- jednokomórkowe

- rozproszone (wewnątrznabłonkowe) - pojedyncze komórki receptorowo-wydzielnicze (komórki układu APUD), komórki wydzielnicze w nabłonku jamy ustnej.

- zwarte (wielokomórkowe) - zgrupowanie komórek zajmujących wspólne terytorium

Gruczoły zewnątrzwydzienicze:

zb. z odcinków wydzielniczych (grupa kom. produkujących wydzielinę), przewodów wyprowadzających (łączą odc. wydzielnicze z powierzchnią nabłonków) i tkanki łącznej śródmiąższowej (zrąb gruczołów)

Gruczoł jednokomórkowy - komórka kubkowa:

- spłaszczone jądro komórkowe

- rozbudowana siateczka szorstka

- rozbudowany AG

- ziarna wydzielnicze mucynogenu (nie wybarwiają się w barwieniu H+E)

Podział ze wzgl. na ukłąd przewodów wyprowadzających:

- proste - jeden przewód wyprowadzający lub brak przewodu (komórki odcinków wyprowadzających uczestniczą w wydzielaniu)

- proste rozgałęzione - jeden przewód wyprowadzający, jedna lub kilka jednostek sekrecyjnych

(prosty kłębkowaty - gruczoł potowy)

- złożone: zraziki - najdrobniejsze jednostki funkcjonalne; płaty - struktury większe; sieć zlewających się przewodów wyprowadzających

ze wzgl. na kształt odc. wydzielniczych:

- pęcherzykowe - odc. wydzielniczy w kształcie pęcherzyka

- cewkowe - odc. wydzielniczy w kształcie cewki

- cewkowo-pęcherzykowe (mieszane) - odc. wydzielniczy zawiera jednoceśnie cewki i pęcherzyki

Schemat budowy gruczołu pęcherzykowego:

- Przewód prążkowany (cewka ślinowa) - duże, nieregularne światło, jedna warstwa kom walcowatych, prążkowanie przypodstawne

- wstawka - niski nabłonek jednowarstwowy sześcienny

Pęcherzyk surowiczy:

- pęcherzyk surowiczy - komórki pęcherzykowe, komórki śródpęcherzykowe, komórki mioepitelialne

- komórka surowicza - koliste jądro kom., rozbudowana RER, rozbudowany AG, ziarna wydzielnicze zymogenu (proenzymy)

Gruczoł mieszany cewkowo-pęcherzykowy

- cewka śluzowa: warstwa komórek sześciennych, jasna piankowata cytoplazma, zairna wydzielnicze mucynogenu, nerkowate jądro kom. (jądro i organella zepchnięte na dno komórki)

Gruczoł pęcherzykowo-cewkowy:

- cewko-pęcherzyk: cewka, półksiężyc surowiczy (grupa komórek surowiczych)

Podział ze wzgl. na rodzaj wydzieliny

- śłuzowe

- surowicze

- śluzowo-surowicze - g. mieszany

- surowiczo-śluzowe - g. mieszany

Wydzieliny:

Wydzielina surowicza:

- woda

- jony

- amylaza ślinowa, lizozym

- nabłonkowy czynnik wzrostu

- IgA

Ślina: woda, enzymy trawienne, enzymy bakteriobójcze, kwaśne białka, immunoglubuliny, albuminy, jony, złuszczone keratynocyty, leukocyty, bakterie

Mleko: woda, tłuszcze obojętne, białka (kazeiny), witaminy, aminokwasy, cukry

Mechanizmy wydzielania:

- merokrynowe - fuzja błon pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową; egzocytoza; uwalnianie wydzieliny bez ubytku błony komórkowej i cytoplazmy (np. trzustka, ślinianki) (białka wydzielane merokrynowo)

- apokrynowe - fuzja błon dużych pęcherzyków z błoną komórkową; ziarna wydzielnicze wydzielane w całości;ubytek wierzchołkowej części błony kom. i cytoplazmy (np. gruczoł mlekowy, gruczoł potowy wonny)

- holokrynowe - cała kom. wypełniona wydzieliną obumiera; przedostaje się do przewodu wyprowadzającego; proliferacja (np. gruczoł łojowy)

(gruczoł łojowy - pęcherzykowy, wielopokładowy)

Fizjologia procesów wydzielania:

- bodźce hormonalne - hormony układu APUD (trzustka, gruczoł mlekowy)

- bodźce nerwowe - autonomiczny układ nerwowy (ślinianki) (sekretyna, gastryna, cholecysteina)

- bodźce nieswoiste

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze:

- gruczoły dokrewne jednokomórkowe śródnabłonkowe (układ APUD - rozproszone komórki dokrewne)

- gruczoły dokrewne (klasyczne)

Budowa:

- brak przewodów wydzielniczych

- brak form tubularnych, pęcherzyków

- komórki wydzielające klasyczne hormony (inkret)

- tkanka śródmiąższowa gruczołów (tkanka łączna z naczyniami)

Typy wydzielania:

- parakrynowe

- autokrynowe

- hemokrynowe - bezp. do naczyń

- juxtakrynowe - pominięta jest droga przedostawania się wydzieliny do płynu

- lumenkrynowe - kom. wydziela bezpośr. do światła, np. prostata

- neurokrynowe - kom. zarówno wydzielnicze, jak i nerwowe; produkują hormony, a nast. przesuwane są aksonami w kierunku narządu, w którym wydzielina jest przekazywana

komórki dokrewne - typu otwartego lub zamkniętego (np. komórki C tarczycy - produkują kalcytoninę, znajdują się pomięzy pęcherzykami tarczycy)

wyspa trzustkowa - grupa komórek endokrynowych; dwa typy komórek: kom. A i B; produkujące insulinę i glukagon