Treść

Bohaterowie i świat przedstawiony

Powieść historyczna:

· Ukazuje zakres dziejów, które są okresem zamkniętym dla współczesnych czytelników

· Występują postacie i wydarzenia historyczne

· Sienkiewicz wykorzystał elementy powieści „Płaszcza i szpady” oraz elementy powieści dokumentalnej – w niektórych epizodach historia staje się główną bohaterką

· Narrator – 3.os. wszechwiedzący, poza światem przedstawionym, opisuje swiat przedstawiony z epickim dystansem.

· Powieść realistyczna

· Rozbudowana fabuła, drobiazgowe opisy scen batalistycznych

· „Potop” ma tez formę epopei

· Język stylizowany na język opisywanych czasów. (autor nadaje językowi cech dawnego języka – wprowadzenie archaizmów, zmiana składni zdania, inna fleksja, łacina, zmiany fonetyczne)

· W dobie pozytywizmu powieść historyczna miała bardzo duże znaczenie. Historia w Polsce porozbiorowej była czynnikiem organizującym świadomość narodową Polaków. Świadomość historyczna ówczesnych Polaków określała literatura i sztuka.

· Postacie historyczne: Karol X Gustaw, Boguslaw, Jan Kazimierz, Stefan i Piotr Czarniecki.

· Wydarzenia historyczne:

o Kapitulacja po Ujściem (28.07.1655)

o Zdrada Radziejowskiego

o Poddana Warszawa

o Szlachta zwraca się do Karola X Gustawa

o Pakt ze Szwedami

o Oblężenie Częstochowy

o Niezgoda z rzeczywistością: Bitwa pod Częstochową jest przełomowa

o Kordecki i paktowanie ze Szwedami

o Niezdobycie Częstochowy przez Szwedów

o Konfederacja Tyszyńska

o Jan Kazimierz wraca do Polski

o Bitwa pod Sanem i Wisłą

Problematyka:

Głównymi problemami poruszanymi w powieści historyczno-obyczajowej Henryka Sienkiewicza „Potop” jest odrodzenie moralne Polaków oraz miłosne perypetie Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny.

Sienkiewicz połączył wątek historyczny i romansowy. Chciał wszczepić w zniewolone społeczeństwo chęć do walki i nadzieję na zwycięstwo, a także ukazać wiedzę o latach, gdy Polska była obiektem ataków silniejszych mocarstw. Autor posunął się do naciągnięcia kilku faktów historycznych i wyidealizowania Polaków.

Problem narodowo-wyzwoleńczego w powieści nie ogranicza się jedynie do ukazania sposobów walki Polaków oraz procesu ataku. Wątek został uzupełniony bogatą panoramą arystokracji, szlachty, magnaterii i mieszczan w XVII wieku. Ukazał zróżnicowanie Polaków: przykłady patriotyzmu i zdrady, dbałość o własne interesy.

Natomiast wątek romansu, stworzony na klasycznej zasadzie trójkąta jest ramą dla dramatu. Rozgrywa się na tle zmian politycznych. Ciągłe rozstania i powroty bohaterów, ich kłótnie i ponowne przebaczenia są powodem powstania wielu innych wątków, na przykład przemiany wewnętrznej Kmicica..

Cechy eposu
Potop ukazuje konkretną warstwę społeczną na tle ważnych wydarzeń historycznych - Potopu Szwedzkiego. Przedstawia i komentuje jej cechy. W powieści występują liczne zbiorowe sceny batalistyczne, ilość bohaterów także jest duża. Pojawiają się też sceny wzniosłe, które przeszły do historii (jak obrona Jasnej Góry), część ukazuje też interwencję boską. Środki stylistyczne: hiperbole, peryfrazy, epitety stałe (np. "mały rycerz").

Gawęda szlachecka

Wywodzi się z opowiadań ustnych; charakteryzuje ją luźna kompozycja, częste bezpośrednie zwroty do słuchaczy, dygresje oraz elementy stylu barokowego.

Obraz sarmatyzmu:

Sarmatyzm stanowi podstawę polskiej obyczajowości, religijności, polityki. Szlachtę polską jednoczyło poczucie narodowej potęgi, przekonanie o świetności polskiego ustroju, monarchii ograniczonej prawami stanu szlacheckiego, co wiązało się z ideą pochodzenia Polaków od starożytnych Sarmatów. To szczególne pochodzenie miało tłumaczyć szczególną rolę jaką szlachta odgrywała w Polsce.
Można wyodrębnić dwa obrazy polskiej szlachty. Jeden to obraz skrajnie pozytywny, ukazujący szlachtę polską jako rycerzy. W przypadku Potopu będzie to postać Czarnieckiego oraz scena obrony Jasnej Góry z pomocą Kmicica. Można powiedzieć, że dewizą Kmicica stało się Bóg, honor, Ojczyzna. Natomiast Jan Onufry Zagłoba mimo swojego warcholstwa i pieniactwa nie przekracza nigdy granicy, za którą przestalibyśmy uważać go za bohatera pozytywnego.. Z drugiej strony, mamy pokazaną szlachtę jako pijaków, którzy stawiają prywatę nad dobrem ojczyzny i sympatyzują ze Szwedami. Janusz Radziwiłł miał bronić kraju przed Szwedami. Zamiast zostać wielkim obrońcą Polski, stał się jednak jej wielkim zdrajcą. Książę jest opętany manią wielkości. Uważa, że powinien walczyć i mierzyć się z wielkimi monarchami tego świata. Również zdrajca Wrzeszczowicz rozpatrywany jest negatywnie przez jego postępowanie przeciw Polsce. Jest cudzoziemcem przepełnionym nienawiścią do polaków. Wydawał Polaków Szwedom i zaaranżował pomysł oblężenia klasztoru w Jasnej Górze.
Henryk Sienkiewicz ukazuje w "Potopie" przede wszystkim dodatnie strony sarmatyzmu. Rycerskie cnoty, pielęgnowane obyczaje, szlachecka duma(gdy Kmicic woli zostać powieszony przez żołnierzy niż się wytłumaczyć), patriotyzm świadczą o fascynacji sarmatyzmem. Tu i ówdzie pojawiają się również ciemne strony sarmatyzmu - warcholstwo, awanturnictwo, prywaty. Przykładem mogą być uczty wyprawiane dla szlachty aby tylko zająć ich czas podczas gdy kraj jest w potrzebie.