INTELIGENCJA

* możliwość uczenia się na podstawie doświadczeń,

* zdolność przystosowania się
do otaczającego środowiska,

* zdolność do sprawowania kontroli nad własnym umysłem – metapoznanie

„Masz mózg jest demokratycznym systemem złożonym z tysięcy milionów komórek, a jednak dostarcza nam spójnych doświadczeń psychicznych.”

Eccles

Związek między mózgiem
i inteligencją

„Inteligencja nie jest funkcją jakichkolwiek płatów. Osoba jest inteligentna w takim stopniu,
w jakim dobrze funkcjonuje maszyna neuronalna.
Intelekt jest związany z płynnością
i giętkością całego systemu,
a nie z funkcjonowaniem jakiegoś trybiku”.
Kinsbourne

Podejście genetyczne

Bliźnięta jednojajowe wychowywane
*razem – 0,86,
*osobno – 0,72.
Bliźnięta dwujajowe wychowywane razem – 0,60.
Rodzeństwo wychowywane:
*razem – 0,47,
*osobno – 0,24.
Niespokrewnione dzieci wychowywane razem – 0,32

Perspektywa rozwojowa

*dzieci, które wcześniej rozpoznają obrazy i dźwięki oraz szybciej się
do nich przyzwyczają mają w wieku szkolnym wyższe ilorazy inteligencji,

*kiedy kobiety w ciąży znajdują się w stanie stresu, może to spowodować przedwczesny rozwój prawej półkuli mózgu (kłopoty z czytaniem,
ale wybitny rozwój zdolności przestrzennych; nieoczekiwane talenty)

TEORIE PSYCHOMETRYCZNE

opierają się na pomiarze inteligencji i często są wyprowadzane na podstawie analizy wyników tego pomiaru

Teoria dwuczynnikowa Spearmena

– u podłoża inteligencji leżą dwa rodzaje czynników:

czynnik ogólny

– wpływa na wyniki wszystkich testów inteligencji,
decyduje o posiadanej przez człowieka energii umysłowej

czynniki specyficzne

– zaangażowane są
w wykonywanie pojedynczych testów

Teoria podstawowych zdolności umysłowych Thurstone’a

– u podłoża inteligencji leży
7 zdolności:

rozumienie słów – mierzone testami słownikowymi,

płynność słowna – podawanie
jak największej liczy słów rozpoczynających się
na tę samą literę,

rozumowanie indukcyjne – uzupełnianie analogii lub serii,

zdolności wzrokowo przestrzenne – dokonywanie w umyśle rotacji obiektów przedstawionych
na rysunku

zdolności liczbowe – wykonywanie obliczeń
i rozwiązywanie problemów arytmetycznych,

pamięć – zdolność do zapamiętywania słów i obrazków,

szybkość spostrzegania –
dostrzeganie drobnych różnic
w obrazkach

Model struktury intelektu Guilforda

inteligencja składa się ze 120 (150) odrębnych czynników.
Każdy czynnik reprezentuje odrębna zdolność, ulokowaną
na trzech wymiarach:

operacje, czyli procesy umysłowe,

treści, np. obrazki, symbole,

wytwory operacji, np. przekształcenia, implikacje

Modele hierarchiczne (Cattell, Vernon, Gustafsson, Carroll)

– zdolności są zorganizowane hierarchicznie:

na szczycie hierarchii znajduje się czynnik ogólny

po środku – czynniki grupowe,
z których każdy ujawnia się
w pewnej liczbie testów

na dole – czynniki specyficzne, powiązane z pojedynczymi testami.

Cattell wyodrębnił dwa podstawowe czynniki zdolności ogólnych:

Inteligencja płynna – zależy
od genetycznie zdeterminowanych struktur i funkcji mózgu.

Jej zmiany związane są
z dojrzewaniem i degeneracją komórek nerwowych mózgu.

Rozwija się do wieku dojrzewania.
Ujawnia się w rozwiązywaniu testów niewerbalnych.

Inteligencja skrystalizowana –

rozwija się na kanwie inteligencji płynnej w wyniku uczenia się
i nabywania doświadczeń.
Rozwija się do wieku starczego.

Jest zdeterminowana kulturowo.

Ujawnia się w zdolnościach werbalnych, liczbowych, rozumowania opartego na wyuczonych zasadach logiki.

TEORIE PRZETWARZANIA INFORMACJI próbują wyjaśnić inteligencję w kategoriach procesów i reprezentacji umysłowych leżących u podłoża inteligentnego zachowania

Jensen – uwzględniał proste przetwarzanie informacji, np. czas reakcji z wyborem

Hunt – inteligencja werbalna związana jest z szybkością dostępu do zasobów leksykalnych.

Sternberg – podstawę inteligencji stanowią komponenty przetwarzania informacji (elementarne procesy poznawcze).

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI STERNBERGA

inteligencja jest zdolnością człowieka do wykorzystywania procesów przetwarzania informacji w stosunkowo nowych sytuacjach w celu dostosowania się do środowiska.

Inteligencja kontekstualna

– zaradność życiowa
(inteligencja społeczna
i praktyczna).

Zdolność do przystosowania się
do wymagań własnego środowiska
i zastosowanie posiadanej wiedzy
do rozwiązania praktycznych problemów.

Odnosi się również do procesów pozaintelektualnych, np. motywacji
i osobowości.

Rozważa się inteligencję
w powiązaniu z kulturą
i środowiskiem: w jaki sposób interakcje osoby ze światem zewnętrznym wpływają na inteligencję i jak jej inteligencja wpływa na świat, w którym żyje?

adaptacja do środowiska – osiąganie harmonii między dążeniami osoby do rozwoju swoich możliwością
a wymogami środowiska

selekcja środowiska – wybór alternatywnego środowiska,
w którym osiągnięty zostanie optymalny poziom samorealizacji

kształtowanie środowiska – kształtowanie środowiska tak,
aby osiągnąć stawiane sobie
cele i wartości

Inteligencja doświadczeniowa

zdolności twórcze.
Zdolność do nabywania doświadczeń.

Służy odkrywaniu czegoś nowego, formułowaniu hipotez
i teorii.

Zajmuje się zewnętrznymi
i wewnętrznymi aspektami inteligencji.

Rozważa inteligencję w świetle indywidualnego doświadczenia:

jak doświadczenie wpływa na inteligencje człowieka
i jak inteligencja wpływa na jego doświadczenie?

Zdolność do radzenia sobie z nową sytuacją lub nowym zadaniem

zdolność uczenia się i myślenia wewnątrz pewnego systemu pojęć, który powstaje na podstawie istniejącej już struktury wiedzy
i będzie przejawiać się w nowym sposobie rozumienia i rozwiązania zadania

jednostka posługuje się
systemem wiedzy ogólnej

opiera się na kontrolowanym świadomością, zorganizowanym
w sposób hierarchiczny przebiegu procesów informacyjnych

duże znaczenie inteligencji płynnej

Zdolność do automatyzacji procesów informacyjnych

u jej podłoża leżą procesy nieświadome,

przebiegające na jednym poziomie hierarchii procesy informacyjne

jednostka posługuje się systemem wiedzy lokalnej

warunkiem automatyzacji
jest częsty kontakt
z danym zadaniem lub sytuacją

wiąże się ze sposobem posługiwania się
nabytym doświadczeniem

duże znaczenie inteligencji skrystalizowanej

Inteligencja składnikowa

– zdolności szkolne

Zdolności do rozwiązywania problemów, porównywanie
i znajdowanie różnic, oceny, formułowanie sądów, krytycyzm.

Dotyczy wewnętrznych elementarnych procesów poznawczych, będących podstawa inteligentnego myślenia:

co dzieje się w umyśle człowieka, kiedy inteligentnie myśli?

Komponent procesu informacyjnego

– elementarny proces poznawczy, operujący umysłowymi reprezentacjami obiektów
i symboli.

Rodzaje komponentów

Metakomponenty

- procesy wyższego rzędu stosowane przy kontroli, planowaniu
i podejmowaniu decyzji
(rola „nadzorująca”)

Komponenty wykonania –

odpowiedzialne bezpośrednio za generowanie reakcji w procesie rozwiązywania problemów. Wcielenie w życie strategii rozwiązywania problemów, określonych przez metakomponenty.

Komponenty nabywania wiedzy –

odpowiedzialne za uczenie się informacji: wybór istotnych elementów nowej informacji, konstruowanie nowej umysłowej reprezentacji, łączenie nowych pojęć z już istniejącymi
w systemie poznawczym.

Czynnik „g” przejawia się
w różnicach indywidualnych
w efektywności wykorzystania składników, przy czym szczególne znaczenie mają metaskładniki.

TEORIA INTELIGENCJI WIELORAKIEJ GARDNERA

INTELIGENCJA jest terminem porządkującym i opisującym ludzkie umiejętności.

zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia produktów mających duże znaczenie w określonych warunkach kulturowych
i środowiskowych

jest potencjałem, którego obecność pozwala korzystać
z typów myślenia odpowiednich do określonego rodzaju treści

Inteligencja językowa –

uniwersalna, szybko rozwijająca się umiejętność werbalnego porozumiewania się.

Inteligencja muzyczna

– pozwala tworzyć, przekazywać
i rozumieć znaczenie, jakie niesie
za sobą dźwięk.

Inteligencja matematyczno-logiczna

– rozumienie abstrakcyjnych relacji i umiejętność posługiwania się nimi.

Zespół Gertsmana – uszkodzenie funkcji uczenia się arytmetyki.

Inteligencja przestrzenna –

spostrzeganie informacji wzrokowych lub przestrzennych, transformowanie ich
i modyfikowanie
oraz odtwarzanie wrażeń wzrokowych.

Umiejętność tworzenia trójwymiarowych obrazów wzrokowych oraz przesuwania
i rotowania ich reprezentacji.

Inteligencja kinestetyczna –

kontrolowanie motoryki
i zdolność do manipulowania przedmiotami.
Podstawą jest koordynacja systemu nerwowego, mięśniowego
i percepcyjnego.

Apraksja – ludzie nie potrafią wykonywać sekwencji ruchów.

Inteligencja intrapersonalna

– umiejętność rozróżniania własnych uczuć.
Tworzenie adekwatnego obrazu własnej osoby i podejmowanie
trafnych decyzji.

Inteligencja interpersonalna

– zdolność do rozpoznawania
i odróżnienia uczuć innych ludzi
i postępowania z nimi.

Autyzm – obniżenie inteligencji interpersonalnej.

ROZWOJOWA TEORIA INTELIGENCJI PIAGETA

Rozwój umysłowy polega na coraz lepszym przystosowaniu,
któremu towarzyszy wzrost złożoności
i efektywności struktur poznawczych.

Inteligencja to swoistego rodzaju aktywność, polegająca na kształtowaniu i organizacji struktur poznawczych powstających wskutek ciągłego procesu utrzymywania równowagi
między asymilacją i akomodacją.

Asymilacja – polega na włączeniu przez jednostkę świata zewnętrznego do już ukształtowanych struktur poznawczych.

Akomodacja – dostosowanie struktur poznawczych
do asymilowanych przedmiotów. Tworzy się hierarchia coraz bardziej skutecznych i złożonych struktur poznawczych.

Okresy rozwoju poznawczego:

sensomotoryczny (do 2 roku życia)

– początkowo dziecko nie dysponuje językiem ani symbolami
czy umysłowymi reprezentacjami obiektów,

z czasem zanika reagowanie odruchowe, a pojawia się intencjonalne.
Dziecko wykształca pojęcie stałości przedmiotu i nabywa podstawy języka,

przedoperacyjny (od 2 do 7 lat)

– dziecko zaczyna umysłowo reprezentować świat,
ale jego myśl pozostaje egocentryczna.

Nie jest w stanie skoncentrować się równocześnie na dwóch aspektach sytuacji, w związku
z czym brak mu zdolności zachowania stałości cech.

Dzieci przejawiają animizm, artyficjalizm i „obiektywność” sądów moralnych.

operacji konkretnych
(od 7 do 11-12 lat)

– u dziecka wykształca się pojęcie zachowania stałości,

zdolność do rozpoznawania cudzego punktu widzenia,
klasyfikowania obiektów
i rozumienia podstawowych pojęć relacyjnych,

operacji formalnych
(od 11-12 lat do 15 r.ż.)

– pojawia się dojrzały dorosły sposób myślenia.

Myślenie opiera się na logice dedukcyjnej, rozważaniu różnych możliwości (umysłowe próby
i eksperymenty), formułowaniu
i sprawdzaniu hipotez.

Myślenie nabiera abstrakcyjnego charakteru.