Prof. dr hab. Barbara Bokus
E-mail: bbokus@swps.edu.pl
Psychologia Rozwoju Człowieka
[wykład w roku akad. 2012/13 w sem. zimowym i letnim]
We współczesnej psychologii rozwoju człowieka przyjmuje się genetyczną, a jednocześnie dynamiczną perspektywę w wyjaśnianiu stałości i zmienności ludzkiego zachowania. Poszukuje się odpowiedzi na pytania: a/ które obserwowane zmiany rozwojowe są wspólne dla ludzi we wszystkich kulturach, b/ które odnoszą się tylko do danej kultury czy grupy społecznej w ramach tej kultury, c/ które dotyczą pojedynczych osób (patrz Brzezińska i in., 2008, str. 98). Takiej genetycznej i dynamicznej perspektywie uprawiania psychologii rozwoju hołduje niniejszy kurs, który poświęcony jest dynamice zmian rozwojowych człowieka w okresie całego życia i ich związkom ze zmianami otoczenia społeczno-kulturowego jednostki. Kurs obejmuje 45 godzin wykładu.
Celem wykładu jest zapoznanie Studentów z wieloaspektowym ujmowaniem zmian rozwojowych w cyklu życia człowieka, uwrażliwianie na zmienność i różnorakie uwarunkowania aktywności jednostki, wyjaśnianie obserwowanych u ludzi wzorów rozwoju.
Przewidywane efekty kształcenia:
a/ w zakresie wiedzy:
-Zna podstawowe pojęcia psychologii rozwojowej
-Zna i umie porównać podstawowe teorie rozwoju człowieka
-Potrafi przedstawić podstawowe badania w ramach głównych teorii wyjaśniających procesy rozwoju
-Zna i rozumie zasady etyki w prowadzeniu badań z psychologii rozwoju człowieka
b/ w zakresie umiejętności
-Umie scharakteryzować rozwój człowieka w poszczególnych okresach życia
-Umie scharakteryzować rozwój człowieka w zakresie podstawowych sfer funkcjonowania
c/ w zakresie kompetencji społecznych
-Ma poczucie odpowiedzialności za wykorzystanie posiadanej wiedzy psychologicznej o rozwoju człowieka w sytuacjach zawodowych i w życiu codziennym
- Jest odpowiedzialny za słowo
Zaliczenie przedmiotu:
-Zaliczenie egzaminu
- Forma egzaminu- pisemny test wiadomości i rozumienia,
(40 pytań z czterema odpowiedziami do wyboru,
zawsze tylko jedna z odpowiedzi jest prawidłowa)
-Próg zaliczenia: 60% poprawnych odpowiedzi
TREŚCI PROGRAMOWE
Wykład 1. Cele i zadania psychologii rozwoju człowieka.
Pojęcie rozwoju
Podstawowe dynamizmy rozwojowe
- Podstawowe pytania psychologii rozwoju człowieka
- Pojęcie rozwoju. Zmienność zachowania a rozwój
- Teorie wyjaśniające rozwój
- Mechanizmy rozwoju, zwane dynamizmami rozwojowymi
- Zadania rozwojowe
Literatura do wykładów 1. i 2. : Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka ( rozdziały 12.3 i 12.4, s. 112-161).
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
ISBN: 978-83-7489-140-0
Wykład 2. Podejścia i strategie badawcze
w psychologii rozwoju człowieka
- Modele zmiany rozwojowej
- Strategie prowadzenia badań
- Metody zbierania danych
- Metody badań, ich wady i zalety
- Podstawowe prawa rozwoju
Literatura do wykładów 1. i 2., jw.
Wykład 3. Charakterystyka okresu prenatalnego i perinatalnego
oraz stadium noworodka
- Faza jajowa, embrionalna, płodowa
- Środowisko prenatalne (łożysko, pępowina, pęcherz płodowy)
- Rozwój cefalokaudalny i proksymodystalny
- Narodziny
- Skala oceny kondycji dziecka po narodzinach (Skala Apgar)
- Stadium noworodka
- Odruchy występujące u noworodka
Literatura: Kielar-Turska, M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia (rodz. 8.1, s. 287-292). W: J. Strelau (red.), Psychologia.Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP. ISBN: 83-87957-04-6
Literatura uzupełniająca:
Schaffer, H.R. (2005). Psychologia dziecka (rozdz.3, s. 58-104). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN: 83-01-14534-X
Wykład 4. Rozwój w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym
- Rozwój fizyczny i motoryczny
- Pierwotna i wtórna intersubiektywność
- Rewolucja 9. miesiąca życia dziecka
-Charakterystyka sześciu stadiów rozwoju w okresie inteligencji sensomotorycznej
(oznaki, reakcje okrężne, stałość przedmiotu)
- Badania nad wczesną teleologicznością u dzieci
Literatura do wykładów 4 – 6. :
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka ( rozdziały 12.5 i 12.6, s. 161-232).
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN: 978-83-7489-140-0
Literatura uzupełniająca:
Schaffer, H.R. (2005). Psychologia dziecka (rozdz. 6-8, s. 181-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN: 83-01-14534-X
Bokus, B., Shugar, G.W. (2007). Psychologia języka dziecka – stare pytania, nowe dane, nowe hipotezy. W: B. Bokus, G.W. Shugar (red.), Psychologia języka dziecka.
Osiągnięcia, nowe perspektywy (s. 9-32). Gdańsk: GWP.
ISBN: 978-83-60083-18-5
Wykład 5. Rozwój w okresie średniego dzieciństwa (wiek przedszkolny)
- Rozwój fizyczny i motoryczny
- Rozwój poznawczy w okresie inteligencji przedoperacyjnej. Wiedza dziecka o umyśle (ToM)
- Rozwój funkcji językowych. Reprezentacja poznawcza zdarzeń (z badań nad narracją)
- Interakcje społeczne dziecko-dorosły i dziecko-dziecko
- Rozwój emocjonalny
- Kształtowanie się gotowości szkolnej u dzieci
- Kryzysy w rozwoju dziecka (ich przebieg i skutki)
Literatura do wykładów 4 – 6: j.w.
Wykład 6. Rozwój w okresie późnego dzieciństwa
- Osiągnięcia dziecka rozpoczynającego naukę szkolną
- Kształtowanie się postawy pracowitości. Rola obowiązków w rozwoju
- Zmiany następujące pomiędzy wiekiem przedszkolnym a szkolnym
i ich wpływ na uczenie się
- Rozwój inteligencji operacyjnej
- Relacje z innymi ludźmi i samoocena dziecka
- Trudności w kontaktach z rówieśnikami i ich konsekwencje dla rozwoju
Literatura do wykładów 4 – 6: j.w.
Wykład 7. Rozwój w okresie dorastania
- Zadania okresu dorastania i istota kryzysu adolescencyjnego
- Zmiany rozwojowe w zakresie Soma, Psyche, Polis
- Kształtowanie się tożsamości w okresie dorastania
- Zaburzenia rozwoju w okresie dorastania
- Trud dorastania, wsparcie dla nastolatka
- Problemy wychowawcze
Literatura:
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka ( rozdziały 12.7, s. 232-262).
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN: 978-83-7489-140-0
Wykład 8. Rozwój w okresie wczesnej dorosłości
- Pierwotny i wtórny proces starzenia się
- Kształtowanie się nowych własności myślenia w okresie dorosłości
- Kilka koncepcji myślenia postformalnego
- Zadania rozwojowe w okresie wczesnej dorosłości (koncepcja Havighursta)
- Kryzys psychospołeczny: intymność vs izolacja (wczesna dorosłość w ujęciu Eriksona)
Literatura do wykładów 8 – 10:
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka ( rozdziały 12.8, s. 262 - 292).
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN: 978-83-7489-140-0
Wykład 9. Rozwój w okresie środkowej dorosłości
- Wiek chronologiczny, wiek subiektywny, wiek historyczny
- Dwie fazy (wczesna i późna) okresu środkowej dorosłości
- Kryzys wieku średniego - fakt czy mit?
- Rozwój w środkowym okresie dorosłości
w świetle teorii psychologicznych (trzy perspektywy teoretyczne)
- Generatywność (ujęcie McAdamsa)
Literatura do wykładów 8 – 10: j.w.
Wykład 10. Rozwój w okresie późnej dorosłości
- Zadania rozwojowe w okresie późnej dorosłości
- Zmiany biologiczne i psychiczne w okresie dorosłości
- Problem rozwoju w świetle mechanizmu dystrybucji indywidualnych zasobów
- Systemowy model selektywnej optymalizacji z kompensacją
- Najczęstsze problemy zdrowotne okresu późnej dorosłości
Literatura do wykładów 8 – 10: j.w.
Wykład 11. Poczucie ciągłości jako wymiar tożsamości a projekty osobiste
- Poczucie ciągłości a poczucie zmiany
- Poczucie ciągłości w badaniach narracyjnych
- Projekty osobiste a strategie utrzymywania poczucia ciągłości
Literatura: Brzezińska, A. (2005). Społeczna psychologia rozwoju (rozdział 8, s. 239-270). Warszawa: Scholar. ISBN: 83-7383-069-3
Wykład 12. Śmierć i żałoba
- Lek przed śmiercią
- Fazy umierania wg Kübler-Ross
- W jaki sposób osoby bliskie mogą pomóc umierającym?
- Żałoba i jej trzy fazy
Kielar-Turska, M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia (rodz. 8.5, s. 324-329). W: J. Strelau (red.), Psychologia.Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP.
ISBN: 83-87957-04-6
Wykład 13. Człowiek jako przedmiot oddziaływań
i człowiek jako podmiot w procesie rozwoju
- Związek zmian jednostki i zmian jej otoczenia społeczno-kulturowego
- W jakich kontekstach rozwija się człowiek?
- Zadania rozwojowe a kryzys rozwojowy
- Konsekwencje rozwojowe wydarzeń punktualnych i niepunktualnych w życiu człowieka
Literatura: Brzezińska, A. (2005). Społeczna psychologia rozwoju (rozdział 6 , s.183-216). Warszawa: Scholar. ISBN: 83-7383-069-3
Wykład 14 . Rozwój w ujęciu biegu życia – podstawowe tezy
- Psychologia rozwoju człowieka w ciągu życia – podstawowe tezy
- Ku czemu zmierza rozwój?
- Rozwój w ujęciu biegu życia na przykładzie pokonywania interferencji
- Status teorii wyjaśniających rozwój człowieka
Literatura: Brzezińska, A. (2005). Społeczna psychologia rozwoju (rozdział 2, Tab. 2.3, s. 64-65). Warszawa: Scholar.
Brzezińska, A. (2005). Społeczna psychologia rozwoju (rozdział 7, s. 217-238). Warszawa: Scholar. ISBN: 978-83-7489-140-0
Wykład 15. Zapotrzebowanie na BADANIA i programy typu POMOC
w ramach psychologii rozwoju
- Śledzenie trajektorii rozwojowych
- Etyka w badaniach i praktyce psychologicznej
- Obszary badań i zastosowań wiedzy o rozwoju człowieka w ciągu życia
Literatura: Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka ( rozdziały 12.2, s. 99-112). W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
ISBN: 978-83-7489-140-0
Literatura podstawowa:
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka.
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2
(s. 95-292). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju (rozdziały 6, 7, 8). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kielar-Turska, M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia (rodz. 8, s. 285-332).
W: J. Strelau (red.), Psychologia.Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP.
Literatura uzupełniająca:
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Bokus, B., Shugar, G.W. (2007). Psychologia języka dziecka – stare pytania, nowe dane,
nowe hipotezy. W: B. Bokus, G.W. Shugar (red.), Psychologia języka dziecka.
Osiągnięcia, nowe perspektywy (s. 9-32). Gdańsk: GWP.
Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.) (2000). Psychologia rozwoju człowieka, tom 2.
Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka, tom 1.
Zagadnienia ogólne (rozdziały 1, 5, 6,7). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schaffer, H.R. (2005). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.