'Mikroekonomia dla studiów licencjackich' Z. Dach

CZĘŚĆ I WPROWADZENIE DO EKONOMII

Rozdział 1- Geneza i przedmiot ekonomii

1. 1. Powstanie ekonomii jako nauki

ARYSTOTELES wprowadził podział na:

• oikonomos- wiedza o prawach rządzących gospodarstwem domowym

• chrematystykę- zajmującą się gospodarką towarową

ANTOINE DE MONTCHRETIEN- przedstawiciel doktryny ekonomicznej, która upatrywała bogactwo kraju głównie w zasobach kruszców szlachetnych.

PIERWSZY SYSTEM EKONOMICZNY w historii myśli ekonomicznej stworzyli , w połowie XVIII w. fizjokraci, którzy uznawali za główne źródło bogactwa kraju rolnictwo i głosili maksymę liberalizmu gospodarczego.

EKONOMIA POLITYCZNA jako nauka została stworzona w XVII w. w Anglii. Jej twórcą był William Petty, prekursor ekonomii klasycznej.

Jednak powstanie ekonomii politycznej jako wyodrębnionej, samodzielnej dyscypliny należy przypisać Adamowi Smith'owi, twórcy klasycznej szkoły w ekonomii politycznej.

EKONOMIKA- termin który pojawił się w XIX w. Po raz pierwszy użyty przez Alfreda Marshalla. Pojęcie to funkcjonowało równolegle do 'ekonomii politycznej'; jest szczególnie popularne w krajach anglosaskich. Nazwa ta nie przyjęła się w naszym kraju.

1.2. Główne kierunki i szkoły w ekonomii

LIBERALIZM EKONOMICZNY- system poglądów ekonomicznych, głoszący, że wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi- 'niewidzialna ręka rynku'.

MALTUZJANIZM

Thomas Malthus- twórca 'prawa ludnościowego', które głosi, że ludność wzrasta w postępie geometrycznym, zaś produkcja żywności rośnie w postępie arytmetycznym. Zaleca on więc ograniczenie przyrostu naturalnego (proponuje moralną wstrzemięźliwość, późne zawieranie małżeństw, celibat).

Maltuzjanizm rozwinął się w XX w. i zaczęto go nazywać neomaltuzjanizmem. Jego przedstawiciele reprezentują takie same poglądy jak maltuzjaniści, jednak w swych wnioskach posuwają się dalej, twierdzą że jedną z przyczyn dużego przyrostu naturalnego jest rozwój medycyny, która wydłuża życie i zmniejsza śmiertelność ludzi.

Współcześni zwolennicy Malthusa twierdzą, że należy ograniczyć przyrost naturalny 'ludów i klas niższych', a szczególnie w słabo rozwiniętych krajach Azji i Afryki, których zbyt intensywne rozmnażanie zagraża rzekomo 'ludom cywilizacyjnym'.

PRAWO RYNKÓW SAY'A (Jean B. Say)- gospodarka wolnorynkowa automatycznie dąży do równowagi przy pełnym wykorzystaniu zasobów i produkcja sama wytwarza na siebie popyt. Wg tej teorii kryzysy i bezrobocie są spowodowane przez zakłócenia, które mogą powstać tylko z przyczyn egzogenicznych (zewnętrznych). [w skrócie: automatyczne dopasowanie się popytu do podaży].

Nie zgadzają sie z nim Malthus i J.Ch. Simonde de Simondi, który uważa że to popyt kreuje podaż, i że nienadążanie konsumpcji społeczeństwa za wzrostem produkcji globalnej jest przyczyną nierównowagi na rynku i zakłóceń procesu reprodukcji.

KIERUNKI W EKONOMII

1. kierunek subiektywno- marginalistyczny- powstał w latach 70. XIX wieku, w Austrii, Anglii i Szwajcarii. Przedmiotem jego analizy był człowiek gospodarujący oraz producent kapitalistyczny. Prekursorzy:

• Antoine Cournot- jako pierwszy wprowadził analizę marginalną do ekonomii i opracował geometryczną analizę monopolu

• Hermann Gossen- sformułował prawa malejącej użyteczności i równomiernego nasycenia potrze

-Trzy szkoły teoretyczne:

A- psychologiczna (austriacka)

Przedstawiciele: Karl Menger, Eugeniusz Böhm-Bawerk i Friedrich von Wieser.

Najważniejsze dokonania: badanie użyteczności cenowej, kosztów alternatywnych, zysku i procentu oraz podziału dochodów.

B- matematyczna (lozańska)

dokonania: rozwój teorii równowagi ogólnej; szerokie zastosowanie narzędzi matematycznych w badaniu zjawisk ekonomicznych.

C- neoklasyczna (anglo-amerykańska)

-Przedstawiciele:

- William S. Jevons -opracował oryginalną metodę równowag cząstkowych,

- Alfred Marshall -badał problematykę cen, kosztów, opracował miary cenowej elastyczności popytu, stworzył podstawy teorii równowagi przedsiębiorstwa,

- John B. Clark- analiza dochodów

2. kierunek historyczny- powstał w Niemczech pod koniec XIX wieku. Reprezentował pogląd, że przedmiotem zainteresowania ekonomii jest badanie historii życia gospodarczego oraz rozwoju gospodarczego każdego narodu.

-Dwie szkoły teoretyczne:

1. Starsza szkoła historyczna

Przedstawiciele:

-Wilhelm Roscher nawoływał do badań empirycznych, opierających się na materiale faktograficznym

- Bruno Hildebrand przypisywał historii główną rolę w poznawaniu rozwoju gospodarczego, zalecając stosowanie badań statystycznych.

B- młodsza szkoła historyczna

Przedstawiciele: Gustaw Schaneller, Karl Bücher

Bardzo silnie podkreślali zmienność zjawisk ekonomicznych w czasie i w przestrzeni [nie istnieją

uniwersalne prawa ekonomiczne]

3. kierunek marksistowski- twórcą był Karol Marks a kontynuatorem Fryderyk Engels. Teoria Marksa jest teorią ekonomii kapitalizmu. Wyjaśnił problem wymiany między pacą i kapitałem. Przedstawiciele tego kierunku podważali pogląd o ponadczasowym, uniwersalnym charakterze praw ekonomicznych, ale nie negowali ich istnienia.
   - rewizjonizm- próba połączenia radykalnych haseł społecznych z programami mającymi poprawić sytuację ekonomiczną warstw najbiedniejszych.
   - anarchizm- podstawą wszelkich problemów jest instytucja państwowa, dlatego też należy ją zlikwidować.
   - socjaldemokratyczna myśl ekonomiczno-polityczna- opiera się na 3 elementach: uznanie mechanizmu rynkowego za najlepszy, konieczność ingerencji państwa w życie gospodarcze oraz akceptacja demokratycznej formy sprawowania władzy.

4. instytucjonalizm- najważniejsze osiągnięcia:

• Studia nad rolą postępu naukowo-technicznego we współczesnej gospodarce

• Badania nad strukturami rynkowymi i tworzeniem się technostruktur

• Analiza mechanizmów rozwoju społeczno-ekonomicznego

• Studia nad rolą informacji w gospodarowaniu

• Badania nad uwarunkowaniami ekologicznymi procesów gospodarczych

5. ekonomia dobrobytu- wolność gospodarcza nie zapewnia optimum dobrobytu społecznego i dopuszcza działalność interwencyjną państwa w celu jego optymalizacji. Twórca- A.C. Pigou
   - powstaje teoria niedoskonałej konkurencji
   - mnożnik inwestycyjny- pokazuje w jaki sposób wzrost nakładów inwestycyjnych powoduje zwielokrotniony przyrost zatrudnienia, dochodu narodowego i konsumpcji.

6. Postkeynesowski i neokeynesowski

W teorii ekonomi nastąpił rozwój koncepcji neoliberalnych i neokonserwatywnych.

Wśród poglądów neoliberalnych można wyróżnić następujące doktryny ekonomiczne: monetaryzm; nową ekonomię klasyczną; nową szkołę austriacką; ekonomiczną teorię polityki; ekonomię strony podażowej.

MICHAŁ KALECKI- przedstawiciel nurtu postkeynesowskiego; główna teza: zasadniczą rolę w kształtowaniu się efektywnego popytu w gospodarce kapitalistycznej odgrywają wydatki inwestycyjne.

OSKAR LANGE- W swoich pracach nawiązywał do metody badawczej szkoły lozańskiej; „Wstęp do ekonometrii” był pierwszym zarysem metod ekonometrycznych, podporządkowanych potrzebą zarządzania i planowania w gospodarce socjalistycznej.

1.3. Przedmiot ekonomii

EKONOMIA- nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują ograniczone zasoby będące w ich dyspozycji, w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

OGRANICZONOŚĆ ZASOBÓW- oznacza taką rzeczywistość, w której ludzie nie mogą posiadać wszystkiego, co chcieli by mieć w danym czasie.

EKONOMIA POZYTYWNA- zajmuje się obiektywnym objaśnieniem reguł funkcjonowania gospodarki. Zajmuje się przedstawieniem rzeczywistości taka jaka ona jest, a nie takiej, jaka powinna być.

EKONOMIA NORMATYWNA- zajmuje się sądami wartościującymi i zmierzającymi do udzielenia odpowiedzi na pytania: jak powinno być? W jaki sposób, jakimi środkami można osiągnąć stan pożądany?

1.4. Mikroekonomia i makroekonomia

MIKROEKONOMIA- koncentruje się na wyborach dokonywanych przez poszczególne podmioty gospodarcze oraz zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w różnych fragmentach gospodarki, na poszczególnych rynkach.

- Przedmioty zainteresowania mikro:

• Czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży

• Czynniki kształtujące ceny dóbr na poszczególnych rynkach

• Zależności między poszczególnymi elementami rynku

• Czynniki determinujące wybory konsumentów itd.

MAKROEKONOMIA- zajmuje się badaniem gospodarki narodowej jako całości.

- przedmioty zainteresowań makro:

• Łączna produkcja i konsumpcja w danej gospodarce

• Globalna podaż produktów i usług oraz popyt na nie

• Ogólny poziom cen

• Stopa inflacji, itd.

MEZOEKONOMIA- zajmuje się badaniem procesów gospodarczych zachodzących w ramach struktur lokalnych, regionów i branż.

MEGAEKONOMIA- bada procesy ekonomiczne dokonujące się w całym świecie.

1.5. Metody badań ekonomicznych

METODA- sposób badania zjawisk i procesów w przyrodzie i w społeczeństwie, jest to droga, którą należy iść w celu wykrycia prawidłowości rządzących rozwojem zjawisk i procesów obiektywnej rzeczywistości.

Zasady których należy przestrzegać w dokonywaniu badań ekonomicznych:

• Poszukiwanie prawdy

• Branie pod uwagę wielkości czynników wpływających na przebieg danego zjawiska

• Uwzględnianie okoliczności

• Krytyczne podejście do wyników badań

• Bezstronność badacza i brak uprzedzeń

• Uwzględnienie dotychczasowych osiągnięć

• Stosowanie podstawowych zasad logicznego myślenia

PRAWA EKONOMICZNE- wykryte i opisane prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi.

- podział praw ekonomicznych:

1. Prawa historyczne- działają tylko w określonych warunkach i mają ograniczenia czasowo-przestrzenne

2. Prawa uniwersalne- dotyczą każdego czasu i miejsca

- Prawa ekonomiczne mają charakter stochastyczny (prawdopodobieństwa)- działanie praw ekonomicznych ujawnia się nie w pojedynczych przypadkach, lecz przy masowym powtarzaniu się danego rodzaju zdarzeń lub działań.

- Prawa ekonomiczne działają obiektywnie- działanie nie zależy od świadomości i woli ludzi.

ETAPY BADAWCZE METOD EKONOMII:

1. Abstrakcja- polega na indukcji, droga poznania prowadząca od szczegółowych faktów do formułowania prawidłowości ogólnych. Badacz musi uprościć rzeczywistość, odrzucić to co nieistotne i skoncentrować się na tym co stale w określonych warunkach się powtarza, na tym co istotne.

- kategoria ekonomiczna- pojęcie wyrażające ogólne walności rożnych elementów i aspektów procesu gospodarczego

- teorie ekonomiczne- odwzorowują zjawiska prawidłowości gospodarczej, przedstawiają ogólny obraz procesów i zjawisk gospodarczych.

- model ekonomiczny- to uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu lub całości gospodarki. Można je podzielić na modele mikro- i makroekonomiczne, a także na modele opisowe i matematyczne.

2. Stopniowa konkretyzacja- polega na dedukcji, droga prowadząca od wyciągania wniosków szczegółowych z uprzednio stwierdzonych zasad ogólnych. Polega na uwzględnieniu coraz to bardziej szczegółowych elementów procesu gospodarczego i związków zachodzących między nimi.

3. Weryfikacja- etap badawczy polegający na konfrontacji uzyskanych wyników badań z rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego i stwierdzeniu zgodności albo braku zgodności (falsyfikacja) między twierdzeniami nauki a rzeczywistością

- może mieć charakter statystyczny (jeśli zjawisko jest ilościowo wymierne) lub historyczny (jeśli nie jest).

- weryfikacja statystyczna- ustala minimalny stopień zgodności wymagany do przyjęcia hipotezy jako prawdziwej

- weryfikacja historyczna- dokładne określenie wydarzeń lub procesów historycznych, które mogą zakłócić działanie procesów gospodarczych oraz na wnioskowaniu, czy wydarzenia te są wystarczającym wytłumaczeniem rozbieżności między twierdzeniami nauki a rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego.

- eksperyment- polega on na badaniu jakiegoś zjawiska w celowo stworzonych warunkach. Ma rolę pomocniczą w weryfikacji.

1.6. Ekonomia a inne nauki

Ekonomia jest nauką empiryczną jak również społeczną

Nauki ekonomiczne: ekonomia, ekonomia gospodarcza, ekonomia opisowa oraz ekonomiki.

Szczególne znaczenie dla rozwoju badań ekonomicznych ma matematyka i statystyka.

Nauki:

• formalne: matematyka, logika, statystyka.

• empiryczne:

- przyrodnicze: geografia, biologia, fizyka

- społeczne: ekonomia, historia, filozofia, socjologia, prawo, etyka.