Ursula K. Le Guin

Samotność

Aneks do "UBÓSTWO: Drugi raport na temat Jedenastej-Soro" pióra Mobila Entselenne'temharyonoterregwis

Liść, dostarczony przez jej córkę – Pogodną

Moja matka, badaczka-etmolog, zadała sobie trud, by dowiedzieć się czegokolwiek na temat mieszkańców Jedenastej-Soro, traktując to jak osobiste wyzwanie. Fakt, iż aby sprostać temu wyzwaniu, wykorzystała swoje dzieci, może być postrzegany jako wyraz egoizmu bądź skrajnej bezinteresowności. Teraz, po lekturze jej raportu, wiem, iż w końcu zdała sobie sprawę, że postąpiła źle. Świadoma, ile ją to wszystko kosztowało, ogromnie pragnęłabym wyrazić jej wdzięczność za to, że pozwoliła mi rozwinąć się jako osobie.

Wkrótce po tym, gdy sonda automatyczna doniosła, że jedenastą planetę układu

Soro zamieszkuje społeczność o rodowodzie haińskim, matka wstąpiła do załogi

orbitalnej, podejmując pracę w ekipie obsługi trzech Pierwszych Obserwatorów na powierzchni globu.

Spędziła cztery ostatnie lata w nadrzewnych miastach pobliskiej Huthu. Mój brat, Urodzony Wśród Radości, miał osiem lat, ja zaś liczyłam ich pięć; matka chciała na rok albo dwa podjąć jakąś pracę na pokładzie statku tak, abyśmy mogli pouczęszczać trochę do szkoły o profilu haińskim. Mój brat uwielbiał dżungle Huthu, chociaż jednak potrafił piąć się na drzewa ze zręcznością małpy, praktycznie nie umiał czytać, a poza tym oboje byliśmy jasnoniebiescy od skórnego grzyba. Podczas gdy Ury uczył się czytać, ja przywykałam do noszenia odzieży, a wszystkich nas poddawano kuracji antygrzybicznej, matkę w takim stopniu zaintrygowała Jedenasta-Soro, w jakim Pierwszych Obserwatorów zbiła z tropu.

To wszystko jest zawarte w jej raporcie, opowiem jednak w takim porządku, w jakim się od niej dowiadywałam, to mi bowiem pomoże przypomnieć sobie i zrozumieć. Sonda dokonała zapisu miejscowego języka i Obserwatorzy poświęcili rok na jego opanowanie. Liczne wariacje dialektowe usprawiedliwiały popełnianie błędów i akcent. Obserwatorzy zatem donieśli, iż język nie stanowi problemu. A jednak istniały kłopoty z porozumiewaniem się. Obaj mężczyźni stwierdzili, że żyją w izolacji, są traktowani podejrzliwie i wrogo, nie są w stanie nawiązać jakichkolwiek kontaktów z tamtejszymi mężczyznami, wiodącymi w odosobnionych domach samotnie lub w parach pustelniczy żywot. Napotykali społeczności złożone z podrostków i usiłowali się z nimi porozumieć, ilekroć jednak wkraczali na terytorium takiej grupy, chłopcy albo umykali, albo też robili wszystko, żeby ich uśmiercić.

Kobiety, zamieszkujące - jak to określali - "rozproszone wioski", przeganiały Obserwatorów ciskając w nich kamieniami, kiedy tylko zanadto zbliżali się do domów.

- W moim przekonaniu - zameldował jeden z Obserwatorów - społeczna aktywność Sorowian ogranicza się do kamienowania przybyszów.

Żaden z nich nie odbył z tubylczymi mężczyznami rozmowy dłuższej niż trzyzdaniowa; jeden z nich sparzył się z kobietą, która zabłądziła w okolice jego obozowiska - do' niósł, iż jakkolwiek jednoznacznie i natarczywie czyniła mu awanse, sprawiała wrażenie rozstrojonej jego wysiłkami, by - wszcząć rozmowę, nie udzielała żadnych odpowiedzi na pytania i odeszła, ledwie dostała to, po co przyszła.

Obserwatorce pozwolono zająć pustą chatę w "mosce" (babimkręgu) złożonej z siedmiu domostw. Dokonała znakomitych obserwacji codziennego życia w takim stopniu, w jakim mogła się mu przyglądać, odbyła kilka rozmów z dorosłymi kobietami i bardzo wiele - z dziećmi; stwierdziła jednak, że ani razu nie zaproszono jej do domu innej kobiety, nie zasugerowano, że mogłaby w czymś pomóc ani nie pospieszono z ofertą jakiejkolwiek pomocy. Pogawędki dotyczące rutynowych, codziennych spraw nie były przez mieszkanki wioski mile widziane; dzieci, jedyni informatorzy Obserwatorki, nazywały ją Ciotką-Pleciugą. Jej anormalne zachowanie sprawiło jednak, że pozostałe kobiety zaczęły okazywać wobec niej rosnącą nieufność i niechęć, powstrzymując potomstwo przed dalszymi kontaktami. Opuściła wieś.

- Nie ma możliwości - oznajmiła mojej matce - aby czegokolwiek dowiedział się tam dorosły. Nie zadają pytań i nie udzielają na nie odpowiedzi. Wszystkiego, co wiedzą, uczą się w dzieciństwie.

- Aha! - mruknęła pod nosem matka, patrząc na Urego i na mnie. Następnie poprosiła o rodzinne przeniesienie na Jedenastą-Soro, występując o status Obserwatorki. Stabile przeprowadzili z nią przez ansible długą rozmowę kwalifikacyjną, porozmawiali z Urym i nawet ze mną - nie pamiętam tej rozmowy, matka mi jednak później mówiła, że opowiedziałam Stabilom wszystko o swoich nowych pończoszkach - następnie zaś wyrazili zgodę. Statek miał pozostawać na bliskiej orbicie, mając w załodze poprzednich Obserwatorów, matka zaś winna była utrzymywać z nim codzienny, jeśli to możliwe, kontakt radiowy.

Moje wspomnienia z nadrzewnego miasta i zabaw, jakim oddawałam się na pokładzie statku z kociakiem prawdziwym czy też fantomatycznym, są mgliste pierwsze naprawdę wyraźne dotyczą naszego domu w babimkręgu. Jest w części podziemny, w części zaś wystaje nad powierzchnię i ma ściany z wylepionych gliną splecionych gałązek. Stoimy z matką na dworze w ciepłym blasku słońca. Rozdziela nas wielka błotnista kałuża, do której Ilry wlewa wodę z uszczelnionego gliną kosza potem biegnie nad strumyk po kolejną porcję. Ja z uciechą mieszam błoto dłońmi, aż staje się gęste i spoiste. Nabieram go w złożone dłonie i ochlapuję ścianę w miejscu, gdzie wciąż przezierają gałązki.

- Dobrze! Doskonale! - powiada matka w naszym nowym języku, a ja zdaję sobie sprawę, że oto wykonuję prawdziwą pracę. Naprawiam dom. Wykonuję ją dobrze, prawidłowo. Jestem osobą kompetentną. Nie miałam co do tego wątpliwości, dopóki tam mieszkaliśmy.

Wieczorem jesteśmy w domu i Ury przez radio rozmawia ze statkiem, ponieważ tęskni za pogawędkami w starym języku, a poza tym ma ich informować o różnych rzeczach. Matka splata koszyk i przeklina z powodu porozszczepianych witek. Ja śpiewam piosenkę, żeby nikt z babiegokręgu nie usłyszał, jak Ury przemawia w dziwnym języku, a zresztą bardzo lubię śpiewać. Tej piosenki nauczyłam się dziś po południu w domu Hyuru. Codziennie bawię się z Hyuru. "Bądź świadoma, słuchaj, słuchaj, bądź świadoma" - śpiewam. Matka przestaje kląć, słucha, a potem włącza magnetofon. W palenisku wciąż jarzy się ogień, na którym przyrządzaliśmy kolację - smakowite kłącza pigi mogę jeść pigi w nieskończoność. Jest ciemno, ciepło, w powietrzu unosi się zapach pigi i płonącego duhur, święty, mocny zapach, odpędzający czary i złe uczucia, a kiedy śpiewam "Słuchaj, bądź świadoma", ogarnia mnie coraz większa senność i zaczynam tulić się do matki, która jest ciemna, ciepła i roztacza matczyny zapach, mocny i święty, pełen dobrych uczuć.

Nasze codzienne życie w babimkręgu przebiega wedle ustalonego wzoru. Później na statku, dowiedziałam się, że ludzie żyjący wśród sztucznie skomplikowanych sytuacji, nazywają takie życie "prostym". Nigdy i nigdzie nie spotkałam nikogo, kto uważał, że życie jest proste. Moim zdaniem życie czy też czas wydają się proste, kiedy człowiek pomija szczegóły - tak jak z orbity każda planeta wydaje się gładka.

Z pewnością nasze życie w babimkręgu było łatwe w tym sensie, że nie mieliśmy problemów z zaspokajaniem wszelkich potrzeb: jadalne rośliny, które można było pozyskać drogą zbieractwa czy uprawy, występowały w obfitości, temas i rett dostarczały przędzy na odzież i pościel, trzcina zaa - materiału na kosze i strzechy, my, dzieci, miałyśmy partnerów do zabaw w innych dzieciach, w matkach - troskliwe opiekunki, a poza tym masę rzeczy, których należało się nauczyć.

To nie są sprawy proste, chociaż dość łatwe, jeśli człowiek wie, jak się do nich zabrać, jeśli jest świadomy szczegółów. Nie było to jednak łatwe dla mojej matki - przeciwnie: trudne i skomplikowane. Musiała udawać, że zna szczegóły, podczas gdy się ich dopiero uczyła, a poza tym spoczywał na niej obowiązek meldowania o naszym sposobie życia - i wyjaśniania go - ludziom, którzy nie mieli o nim pojęcia. Dla Urego wszystko było łatwe, dopóki nie stało się trudne, ponieważ był chłopcem. Ja nigdy nie miałam żadnych kłopotów. Uczyłam się rozmaitych prac, bawiłam się z dziećmi i słuchałam śpiewania matek.

Pierwsza Obserwatorka miała słuszność: dorosła kobieta w żaden sposób nie mogła się nauczyć, jak posiąść duszę. Matka nie mogła iść posłuchać śpiewu innej matki, bo byłoby to zbyt niezwykłe. Ciotki doskonale zdawały sobie sprawę, że nie odebrała zbyt starannego wychowania i nauczyły ją wielu rzeczy, chociaż matka nie zdawała sobie z tego sprawy. Doszły do wniosku, że matka matki musiała być nieodpowiedzialna i zamiast osiąść w babimkręgu ruszyła na włóczęgę, co nie pozwoliło jej córce odebrać właściwego wychowania. To właśnie dlatego nawet najbardziej wyniosłe z ciotek pozwalały, bym słuchała wraz z ich dziećmi, umożliwiając mi w ten sposób zdobycie wykształcenia. Ale przecież nie mogły zapraszać do swoich domów dorosłej. Przekazywaliśmy jej z Urym wszystkie zapamiętane pieśni, ona zaś powtarzała je do radia albo też nam kazała je do radia powtarzać.

W gruncie rzeczy jednak nigdy tak naprawdę nie zrozumiała tego. Bo jakże mogłaby zrozumieć, skoro zaczęła się uczyć w swoim wieku i spędziła całe życie wśród magów?

- Bądź świadoma! - przedrzeźniała moje uroczyste i prawdopodobnie irytujące małpowanie ciotek i dużych dziewczyn. - Bądź świadoma! Ile razy dziennie to powtarzają? Bądź świadoma c z e g o ?, Nie są nawet świadome, co oznaczają te ruiny, nie są świadome własnej historii... ba, nie są nawet świadome istnienia bliźnich! Nie rozmawiają ze sobą! Bądź świadoma... myślałby kto.

Kiedy przekazywałam jej opowieści Sprzed Czasu, których wraz z ich córkami wysłuchiwałam z ust Ciotki Sadne i Ciotki Noyit, często doszukiwała się w nich niewłaściwych znaczeń. Opowiedziałam jej na przykład o Ludzie, ona zaś odrzekła:

- Z niego właśnie wywodzą się ludzie obecnie zamieszkujący planetę.

A gdy odparłam:

- Wcale teraz nie żyją tu ludzie - nic nie zrozumiała. Nie zrozumiała nawet wtedy, kiedy dodałam: - Żyją tu teraz osoby.

Ury bardzo lubił historię o Mężczyźnie Który Mieszkał z Kobietami - o tym jak trzymał kobiety w chlewiku niczym szczury przeznaczone do spożycia, jak wszystkie zaszły w ciążę. i powiły po setce dzieci jak wreszcie z tych dzieci wyrosły potwory, które pożarły ojca i matki, a w końcu pozjadały się nawzajem. Matka wyjaśniła nam, że opowieść jest parabolą przeludnienia, które dotknęło tę planetę wiele tysięcy lat temu.

- Nie, wcale nie jest - zaoponowałam. - To przypowiastka moralna...

- Cóż, tak - zgodziła się matka. - A jej przesłanie brzmi: nie miej zbyt wielu dzieci.

- Ależ nie o to chodzi! - upierałam się. - Któż mógłby urodzić setkę dzieci, nawet gdyby tego bardzo chciał? Mężczyzna był czarnoksiężnikiem. Uprawiał magię. A kobiety razem z nim. Tak więc, oczywiście, ich dzieci były potworami.

Kluczem, rzecz jasna, jest słowo "tekell", tak zgrabnie przetłumaczalne na haiński słowo "magia", określające kunszt lub moc gwałcącą prawa natury. Matce trudno było zrozumieć, że pewne osoby naprawdę uznają większość więzi międzyludzkich za nienaturalne, ,że związek małżeński czy rząd może być postrzegany jako złe zaklęcie rzucone przez czarnoksiężników. Ludziom jest bardzo trudno uwierzyć w magię.

Statek uporczywie pytał, czy dzieje się nam dobrze, a co pewien czas jakiś Stabil wchodził swoim ansiblem na naszą radiową częstotliwość, poddając matkę i nas prawdziwemu przesłuchaniu. Matka zawsze umiała jakimś cudem przekonać rozmówców, że chce pozostać mimo swoich stresów, że skutecznie wykonuje pracę, z którą nie potrafili się uporać Pierwsi Obserwatorzy, my zaś, Ury i ja, czujemy się jak ryby w wodzie , przynajmniej tak wyglądało to na początku. Sądzę, że matka również była szczęśliwa, kiedy tylko przywykła do niespiesznego tempa życia i okrężnych sposobów, jakimi musiała się uczyć różnych rzeczy. Dokuczała jej samotność, doskwierał brak rozmów z innymi dorosłymi, powtarzała, że bez nas pewnie by popadła w szaleństwo. Jeśli nawet tęskniła za seksem - nie pokazywała tego po sobie, moim jednak zdaniem jej raport jest niekompletny w tej kwestii, być może dlatego, że nie potrafiła się z nią uporać. Wiem, że kiedyśmy zamieszkali w babimkręgu, dwie ciotki, Hedimi i Behyu, utrzymywały stosunki seksualne i że Behyu zalecała się do mojej matki; ale matka się nie połapała, ponieważ Behyu nie wyrażała intencji w zrozumiały dla niej sposób. Nie potrafiła pojąć, że można uprawiać seks z osobą, do której domu nie ma się wstępu.

Kiedyś, gdy miałam jakieś dziewięć lat, po wysłuchaniu opowieści kilku starszych dziewcząt zapytałam matkę, dlaczego nie chce wyruszyć na włóczęgę.

- Zajmie się nami Ciotka Sadne - dodałam z nadzieją. Miałam dość statusu córki niewykształconej kobiety. Pragnęłam żyć w domu Ciotki Sadne i być kimś takim jak jej dzieci.

- Matki się nie włóczą - odparła z urazą, tonem ciotki.

- Ależ czasem to robią - nie dawałam za wygraną.

- Muszą to robić, bo jakże mogłyby mieć więcej niż jedno dziecko?

- Odwiedzają mężczyzn osiadłych w pobliżu babiegokręgu. Pragnąc drugiego dziecka Behyu wróciła do Mężczyzny ze Wzgórza Czerwona Gałka. Sadne, kiedy się jej zbiera na seks, bywa u Kulawego Mężczyzny z Dolnego Biegu Rzeki. Znają tutejszych mężczyzn. Żadna z matek nie wypuszcza się na włóczęgę.

W czasie mojego dzieciństwa mężczyźni stanowili dla mnie mało interesującą tajemnicę. Często występowali w opowieściach Sprzed Czasu, rozprawiały również o nich dziewczęta ze śpiewaczego kręgu; rzadko ich jednak widywałam. Czasem podczas wypraw zbierackich zdołałam spostrzec któregoś z nich, nigdy jednak w bezpośredniej bliskości babiegokręgu. Latem ogarnięty tęsknotą za Ciotką Sadne Kulawy Mężczyzna z Dolnego Biegu Rzeki zaczynał szwendać się opodal babiegokręgu - nie w zaroślach, rzecz jasna, czy też nad rzeką, gdzie mógłby zostać uznany za łotrzyka i ukamienowany; lecz po otwartej przestrzeni na zboczach wzniesień, doskonale dla wszystkich widoczny i łatwy do rozpoznania. Hyuru i Ditsu, córki Ciotki Sadne, mówiły, że matka uprawiała z nim seks podczas swojej pierwszej włóczęgi i odtąd zawsze się z nim kochała ani razu nie próbując szczęścia z innymi okolicznymi mężczyznami.

Opowiedziała mi również, że pierwszym dzieckiem, jakie wydała na świat, był chłopiec, którego utopiła, ponieważ nie chciała wychowywać dziecka tylko po to, by się później z nim rozstać. Obie, tak samo jak ja, miały w tej sprawie mieszane uczucia, rzecz jednak nie należała do niezwykłych. Wysłuchałyśmy między innymi historii o utopionym chłopcu, który wyrósł w głębinach, pochwycił swoją matkę, gdy ta przyszła się kąpać, a potem przytrzymywał pod wodą, żeby też się utopiła - ale matce udało się umknąć.

Tak czy inaczej, kiedy Kulawy Mężczyzna z Dolnego Biegu Rzeki spędził już na zboczach wzgórz kilka dni, śpiewając długie pieśni i to zaplatając, to rozplatając swoje również bardzo długie włosy, Ciotka Sadne oddalała się, by spędzić z nim noc albo dwie, a po swoim powrocie sprawiała wrażenie osoby wyniosłej i odpychającej.

Ciotka Noyit wyjaśniła mi, że pieśni Kulawego Mężczyzny z Dolnego Biegu Rzeki są magiczne, przy czym nie rzucają zwyczajnych złych czarów, lecz, jak to ujęła, dobre zaklęcia:

- Ale nawet w połowie nie ma tych czarodziejskich mocy co pewni mężczyźni, których kiedyś znałam - dodała Ciotka Noyit, uśmiechając się do swoich wspomnień..

Nasza dieta, jakkolwiek smakowita, była uboga w tłuszcze, co zdaniem matki wyjaśniało nader późne pokwitanie; dziewczęta rzadko zaczynały miesiączkować przed piętnastym rokiem życia, chłopcy zaś dojrzewali znacznie później. Niemniej jednak kobiety spoglądały na chłopców spode łba ledwie ci zdradzali jakiekolwiek oznaki dorosłości. Najpierw zawsze ponura Ciotka Hedimi, potem Ciotka Noyit, a wreszcie nawet Ciotka Sadne zaczęły odwracać się od Urego, ignorować go, nie odpowiadać na jego pytania.

- Co ty wyprawiasz, bawiąc się z dziećmi? - spytała go pewnego razu Ciotka Dnemi tak surowo, że wybuchł płaczem. Nie miał jeszcze czternastu lat.

Młodsza córka Sadne, Hyuru, była moją siostrzaną duszą, czy też, jakbyście powiedzieli, moją najlepszą przyjaciółką. Jej starsza siostra, Didsu, uczestnicząca obecnie w śpiewaczym kręgu, pewnego dnia zagadnęła mnie, mając bardzo poważny wyraz twarzy.

- Ury jest niezwykle przystojny - oświadczyła. Zgodziłam się z jej opinią, przejęta poczuciem dumy.

- Niezwykle duży i niezwykle silny - dodała. - Silniejszy niż ja.

Znów, podbechtana, zgodziłam się z jej zdaniem, a potem zaczęłam się wycofywać.

- Nie rzucam żadnych czarów, Godi - powiedziała.

- Kłamiesz - odparłam. - Powiem twojej matce!

Didsu pokręciła głową.

- Usiłuję mówić prawdę. Jeśli mój lęk budzi w tobie lęk - nic na to nie mogę poradzić. Nie może być inaczej. Rozmawiałyśmy o tym w śpiewaczym kręgu. Wcale to we mnie nie budzi zachwytu - oznajmiła, a ja pojęłam, że mówi szczerze miała dobrotliwe oczy i dobrotliwą twarz, zawsze była wśród nas, dzieci, najdelikatniejsza.

- Gdyby tak wciąż mógł być dzieckiem - powiedziała. - Gdybym ja mogła nim być... Ale to niemożliwe.

- No więc zostań głupią staruchą - odparłam i uciekłam od niej do swojej kryjówki nad rzeką, gdzie wybuchnęłam płaczem. Potem z sakiewki swojej duszy wyjęłam i rozłożyłam talizmany. Jeden z nich - mogę, rzecz bez różnicy, wam to wyznać - był kryształem, którym obdarował mnie Ury: przejrzysty w górze, nabierał u podstawy mgliście purpurowego zabarwienia. Trzymałam go w dłoni długą chwilę, a potem oddałam ziemi. Wygrzebałam pod głazem sporą dziurę, owinęłam talizman najpierw w liście dhuru, a potem w prostokątny kawałek materii, wyrwany ze spódniczki, pięknej delikatnej spódniczki, którą utkała mi i uszyła Hyuru. Wyrwałam ten kawałek materii dokładnie na przodzie, tam, gdzie ubytek będzie widoczny na pierwszy rzut oka. Oddałam więc kryształ ziemi, a potem przez długi czas siedziałam w jego pobliżu. Po powrocie do domu przemilczałam to wszystko, co usłyszałam od Didsu. Ury milczał, a matka miała na twarzy wyraz niepokoju.

- Co zrobiłaś ze swoją spódniczką, Godi? - zapytała.

Nieznacznie uniosłam głowę, lecz nic nie odpowiedziałam; matka znów zaczęła coś mówić, ale urwała. W końcu nauczyła się, że nie należy podejmować prób rozmowy z osobą, która woli milczeć.

Ury nie miał bratniej duszy, jednak coraz częściej bił się z dwoma chłopcami zbliżonymi do siebie wiekiem, Ednede - starszym od niego o rok czy dwa drobnym; cichym chłopakiem - oraz Bitem, który miał zaledwie jedenaście lat, lecz był pełen temperamentu i odważny do zuchwałości. Nieustannie gdzieś się we trzech wypuszczali. Nie zwracałam na to uwagi, po części dlatego, że cieszyła mnie nieobecność Bita. Ćwiczyłyśmy z Hyuru świadomość, i bliska obecność hałaśliwego i rozhasanego Bita, bywała męcząca. Nie potrafił dać człowiekowi spokoju, jak gdyby czyjś spokój czegoś go pozbawiał. Jego matka, Hedimi, dała mu wykształcenie, jednak jako śpiewaczka i narratorka ani się umywała do Sadne i Noyit, a zresztą Bita roznosiła zbyt wielka energia, aby mógł uważnie słuchać, nawet gdy one umiały mu coś powiedzieć. Ilekroć dostrzegał mnie i Hyuru, świadomie spacerujące czy siedzące, doprowadzał nas swoim zgiełkliwym zachowaniem do szału, a potem, gdyśmy prosiły go, by odszedł, złośliwie szczerzył zęby i wykrzykiwał:

- Głupie dziewczyniska!

Zapytałam Urego, co robi z Bitem i Ednede, on zaś odparł:

- Chłopczyńskie rzeczy.

- Jak na przykład?

- Ćwiczenia.

- Świadomości?

Po krótkiej chwili odparł:

- Nie.

- No więc jakie ćwiczenia?

- Zapasy. Żeby nabrać siły. Przed wstąpieniem do chłopięcej grupy. - Miał na twarzy wyraz przygnębienia, ale po chwili dodał: - Popatrz - i pokazał mi nóż, ukryty pod materacem. - Ednede mówi, że nikt ci nie podskoczy, kiedy masz nóż. Czyż nie jest piękny? - Wykonany z metalu, starego metalu, jakim posługiwał się Lud, przypominał kształtem trzcinę, był obosieczny i miał zaostrzony czubek. Jego rękojeść stanowił kawałek nawierconego i wypolerowanego drewna z krzemokrzewu. - Znalazłem go w opuszczonym domu mężczyzny - wyjaśnił Ury. - Sam dorobiłem tę drewnianą część. - Miłośnie i z zadumą wpatrywał się w nóż; którego jednak nie nosił w sakwie swojej duszy.

- A do czego miałby ci służyć? - zapytałam, nie mając pojęcia, dlaczego jest wyostrzony obustronnie, przez co, podczas jakiejkolwiek próby użycia, mógłby człowiekowi rozciąć dłoń.

- Do odpierania napastników - odrzekł Ury.

- Gdzie był ten opuszczony męski dom?

- Daleko za Skalistym Szczytem.

- Mogę tam z tobą pójść, gdybyś wybrał się jeszcze raz?

- Nie - odparł dobrotliwie, lecz stanowczo.

- Co się stało z tym mężczyzną? Umarł?

- W strumyku znaleźliśmy czaszkę. Sądzimy, że poślizgnął się i utonął.

Mówił inaczej niż dawny Ury. W jego głosie pobrzmiewało coś dorosłego - melancholia, powściągliwość. Szukałam u niego pociechy, ale z rozmowy wyniosłam tylko głęboki niepokój. Podeszłam do matki i zapytałam:

- Czym się zajmują w chłopięcych grupach?

- Selekcją naturalną - odparła z napięciem w glosie, nie w moim, lecz w swoim języku. Nie zawsze teraz rozumiałam haiński, ale ton jej głosu wytrącił mnie z równowagi; ogarnięta zgrozą spostrzegłam, że matka zaczyna cicho płakać.

- Musimy się stąd wynieść, Pogodna - powiedziała, zapewne nie zdając sobie z tego sprawy, wciąż po haińsku. - Chyba nie ma żadnych przeciwwskazań wobec rodzinnej przeprowadzki, prawda? Kobiety to ściągają tu, to odchodzą wedle własnej woli. Nikt się nie przejmuje, co robią inni. Nic nikogo nie obchodzi. Z wyjątkiem przeganiania chłopców!

Zrozumiałam większą część tego, co powiedziała, niemniej jednak skłoniłam ją, by powtórzyła wszystko w moim języku i dopiero wtedy udzieliłam odpowiedzi.

- Ale przecież gdziekolwiek pójdziemy, Ury będzie tak samo wyrośnięty, dorosły i w ogóle.

- Wobec tego wyniesiemy się na dobre - odparła z pasją. - Wrócimy na statek.

Odstąpiłam od niej. Nigdy dotąd nie bałam się matki, bo nigdy nie stosowała magii wobec mnie. Matka dysponuje wielką mocą, w czym nie ma nic nienaturalnego, byle tylko nie stosowała jej przeciwko duszy swojego dziecka.

Ury się jej nie bał. Miał własne umiejętności magiczne. Kiedy poinformowała go o zamiarze powrotu, zdołał jej to wybić z głowy. Oznajmił, że pragnie wstąpić do chłopięcej grupy; pragnął tego od roku. Nie czuł się już dobrze w babimkręgu, pełnym kobiet, dziewcząt i dzieciaków. Starszy brat Bita, Yit, był członkiem chłopięcej grupy na Terytorium Czterech Rzek i zapewne zajmie się ziomkami z rodzinnego babiegokręgu. Ednede gotował się już do wyprawy. Ury, Ednede i Bit rozmawiali ostatnio z kilkoma mężczyznami. Mężczyźni wcale nie byli tak ograniczeni i zwariowani, jak uważała matka. Mówili może mało, ale wiedzieli dużo.

- A niby co takiego wiedzą? - zapytała ponuro matka.

- Wiedzą, jak być mężczyznami - odrzekł Ury. - Ja zaś chcę zostać mężczyzną.

- Takim mężczyzną? Po moim trupie! Urodzony Wśród Radości, musisz sobie przypomnieć mężczyzn ze statku, prawdziwych mężczyzn... odmiennych pod każdym względem od tych nieszczęsnych plugawych pustelników. Nie mogę pozwolić, byś dorastał w przekonaniu, że musisz zostać kimś takim!

- Wcale tacy nie są - zaoponował Ury. - Powinnaś porozmawiać z niektórymi z nich, matko.

- Nie bądź naiwny - odparła z nerwowym śmiechem. - Doskonale wiesz, że kobiety nie chodzą rozmawiać z mężczyznami.

Zdawałam sobie sprawę, że jest w błędzie; wszystkie kobiety z babiegokręgu znały wszystkich osiadłych mężczyzn w promieniu trzydniowego marszu i rozmawiały z nimi podczas wypraw w poszukiwaniu żywności. Trzymały się na dystans tylko od tych, którym nie ufały, ci zresztą szybko znikali.

- Obraca się przeciwko nim ich własna magia - wyjaśniła mi Ciotka Noyit, mając na myśli, że są przepędzani lub zabijani przez innych mężczyzn. Zmilczałam jednak, a Ury powiedział tylko:

- Cóż, Mężczyzna z Groty w Urwisku jest naprawdę miły. To on zaprowadził nas na miejsce, gdzie znalazłem te wytwory Ludu - czyli prastare artefakty, które wprawiły matkę w takie podniecenie. - Mężczyźni wiedzą o rzeczach, o których kobiety nie mają pojęcia - ciągnął Ury. Chyba, przynajmniej na jakiś czas, powinienem wstąpić do chłopięcej grupy. Naprawdę powinienem. Mógłbym się niejednego nauczyć! Przecież właściwie nie dysponujemy na ich temat żadnymi konkretnymi informacjami. Nasza wiedza ogranicza się do babiegokręgu. Pójdę i pozostanę tak długo, żeby zebrać materiał do naszego raportu. Później nie będę mógł wrócić do babiegokręgu czy też chłopięcej grupy, kiedy je już opuszczę. Albo mogę wrócić na statek albo podjąć próbę, żeby zostać mężczyzną. Więc daj mi szansę, matko, dobrze?

- Nie wiem, dlaczego sądzisz, że musisz się uczyć, jak zostać mężczyzną - odparła matka po chwili. - Przecież już wiesz.

Ury się wtedy uśmiechnął, a matka otoczyła go ramieniem.

A co ze mną? - pomyślałam. Nie wiedziałam nawet , czym jest statek. Chciałam pozostać tu, w miejscu, gdzie jest moja duszą. Chciałam nadal się uczyć, jak być na świecie.

Ale bałam się matki i Urego, którzy - jedno i drugie - uprawiali magię, nie powiedziałam więc nic i tak jak mnie uczono, siedziałam cicho.

Ednede i Ury wypuścili się razem. Noyit, matka Ednedego, była równie rada jak moja matka, że dotrzymują sobie towarzystwa, chociaż nie dała temu wyrazu. Wieczorem, w przeddzień wyprawy, obaj chłopcy obeszli wszystkie domostwa babiegokręgu, co zajęło im wiele czasu. Domy, położone od siebie w zasięgu wzroku czy głosu, były porozdzielane krzakami, ogrodami, rowami nawadniającymi i ścieżkami. W każdym domu matka czekała z dziećmi, żeby powiedzieć "Żegnajcie", tyle że nie mówiła tego, ponieważ mój język nie zna słów na powitanie i pożegnanie. Matki zapraszały chłopców do środka i dawały im coś do zjedzenia, coś, co mogli ze sobą zabrać na drogę do Terytorium. Kiedy chłopcy wchodzili do środka, przybliżali się do nich wszyscy domownicy, a następnie dotykali ich dłoni lub policzków. Pamiętam, jak w taki sam sposób Yit obchodził cały babikrąg. Płakałam wtedy, ,bo chociaż nie przepadałam za Yitem, wydawało mi się czymś niezrozumiałym, że ktoś odchodzi na zawsze - jakby umierał. Tym razem nie płakałam, ale w nocy budziłam się nieustannie, aż usłyszałam, jak Ury wstaje o pierwszym świcie, bierze swoje rzeczy i cicho wychodzi. Wiedziałam, że nie śpi również matka, ale obie zachowałyśmy się, jak wypada - leżałyśmy cicho, kiedy wychodził, i jeszcze długo potem. Czytałam jej relację zatytułowaną: "Młodzieniec opuszcza babikrąg: marginalny udział w ceremonii".

Chciała, by w sakwie swojej duszy zabrał radio i przynajmniej od czasu do czasu nawiązywał z nią kontakt. Był temu niechętny.

- Chcę to zrobić, jak należy, matko - powiedział: - Przedsięwzięcie nie ma sensu, jeśli łamie się jego reguły.

- Po prostu nie wytrzymam bez żadnych wieści od ciebie, Ury - odparła po haińsku.

- Ale jeśli radio ulegnie awarii, zostanie zabrane czy coś w tym rodzaju, będziesz niepokoić się jeszcze bardziej, być może nie mając po temu żadnego powodu.

W końcu zgodziła się zaczekać pół roku, do pierwszych deszczów; wtedy pójdzie w umówione miejsce, do znaczących południową granicę Terytorium rozległych ruin nad rzeką, a Ury spróbuje się z nią zobaczyć.

- Ale czekaj tylko dziesięć dni - powiedział. - Jeśli nie będę mógł przyjść, to nie przyjdę.

Zgodziła się. Pomyślałam, że postępuje z Urym jak z małym dzieckiem, ulegając mu we wszystkim. Takie postępowanie nie wydawało mi się właściwe, ale w moim przekonaniu Ury miał rację. Nikt nie wracał do matki z grupy chłopięcej.

Ury jednak wrócił.

Lato było długie, pogodne i piękne. Uczyłam się obserwować gwiazdy; polega to na tym, że w pogodną noc człowiek kładzie się na otwartym zboczu wzgórza, na wschodniej części firmamentu wybiera sobie gwiazdę i śledzi ją wzrokiem, dopóki ta nie zajdzie.

Można, oczywiście, odwracać spojrzenie, aby oczy trochę odpoczęły, można zapadać w krótkie drzemki, ale później należy znowu spojrzeć na swą gwiazdę i okoliczne gwiazdy, i wpatrywać się w nią tak długo, aż wyczuje się ruch ziemi, aż człowieka przeniknie świadomość wspólnego ruchu gwiazd, ziemi i duszy. Po zajściu upatrzonej gwiazdy zapada się w sen i śpi do świtu. Wtedy, jak zwykle, wita się wschód słońca w świadomym milczeniu. Byłam ogromnie szczęśliwa podczas owych spędzanych na wzgórzu cudownych ciepłych nocy i pogodnych ranków. Z początku, raz czy dwa razy, wychodziłam na obserwację razem z Hyuru, później jednak wypuszczałam się samotnie, bo tak było lepiej.

W pierwszych promieniach słońca wracałam po takiej nocy wąską doliną pomiędzy Skalistym Szczytem a Wzgórzem nad Wioską, kiedy przez krzaki na zboczu przedarł się mężczyzna i stanąwszy na ścieżce, przegrodził mi drogę.

- Nie bój się - powiedział. - Słuchaj!

Był masywnej budowy, półnagi i cuchnął. Zesztywniałam jak kij. Powiedział "Słuchaj!" w taki sam sposób, jak mówiły to ciotki, słuchałam więc.

- Twój brat i jego przyjaciel są cali i zdrowi. Twoja matka nie powinna tam iść. Część chłopców stworzyła bandę. Zgwałcą ją. Ja i kilku innych zabijamy prowodyrów. Ale to trwa. Twój brat jest w drugiej bandzie. Cały i zdrowy. Powiedz jej. A teraz powtórz, co ci powiedziałem.

Powtórzyłam słowo w słowo tak, jak nauczono mnie robić, kiedy się słucha.

- Doskonale. Świetnie - odparł i zniknął w górze zbocza, krocząc na swych

kusych, muskularnych nogach.

Matka była gotowa natychmiast ruszyć na Terytorium, ale wiadomość od mężczyzny przekazałam również Noyit, ta zaś zjawiła się na ganku naszego domu, żeby porozmawiać z matką. Noyit była niewysoką, łagodną kobietą, ogromnie podobną do swego syna Ednede , lubiła uczyć i śpiewać, po jej domu więc nieustannie kręciły się dzieci. Widząc, że matka szykuje się do podróży,

oznajmiła:

- Mężczyzna z Domu na Horyzoncie powiada, że chłopcy są cali i zdrowi. -

Zauważyła, że matka nie słucha, ciągnęła jednak, udając, że zwraca się do mnie, ponieważ kobiety nie uczą kobiet. - Powiada, że kilku mężczyzn rozbija bandę. Tak dzieje się zwykle, kiedy chłopięca grupa schodzi na złą drogę. Czasem są w takiej grupie magowie, prowodyrzy, starsi chłopcy, a nawet mężczyźni, którzy chcą stworzyć bandę.

Osiadli mężczyźni zabijają wtedy magów, żeby chłopcom nie stała się krzywda. Kiedy bandy wypuszczają się poza Terytoria, nikt nie jest bezpieczny. Osiadli mężczyźni tego nie lubią. Robią, co należy, by babiemukręgowi zapewnić bezpieczeństwo. Więc twojemu bratu nie stanie się nic złego.

Matka nadal pakowała do siatki kłącza pigi.

- Dla osiadłych mężczyzn gwałt jest czymś bardzo, bardzo złym - powiedziała do mnie Noyit. - Zniechęca do nich kobiety. Jeśli chłopcy zgwałcą jakąś kobietę prawdopodobnie mężczyźni zabiją wszystkich chłopców.

Matka w końcu zaczęła słuchać.

Nie poszła na spotkanie z Urym, jednak przez całą porę deszczową była bezgranicznie nieszczęśliwa. Rozchorowała się i stara Dnemi wysłała do nas Didsu, która napoiła matkę syropem z jagód gagulca. Podczas choroby, leżąc na swoim materacu, prowadziła zapiski na temat chorób i leków, odnotowując, jak chorymi kobietami zajmują się starsze dziewczęta, ponieważ kobiety dorosłe nie wchodzą do cudzych domów. Ciągle pracowała i ciągle niepokoiła się o Urego.

Pod koniec pory deszczowe, gdy nadciągnęły ciepłe wiatry, a na wzgórzach rozkwitło miodokwiecie, zwiastując nadejście Pory Rozzłoconego Świata, Noyit odwiedziła nas ponownie, wybierając chwilę, gdy matka była zajęta pracą w ogrodzie.

- Mężczyzna z Domu na Horyzoncie powiada, że sytuacja w grupie chłopięcej została opanowana - oświadczyła tylko i odeszła.

Matka zaczęła sobie zdawać sprawę, że chociaż żadna dorosła nigdy nie wchodzi do domu innej dorosłej, że chociaż dorośli rzadko ze sobą rozmawiają, mężczyźni i kobiety miewają zaledwie przelotne, często bezduszne związki, a wszyscy mężczyźni wiodą naprawdę samotnicze życie, istnieje jednak rodzaj społeczności, delikatna, lecz mocna sieć nakazów i zakazów porządek społeczny. Z jej raportów, wysyłanych na statek, przebijało to nowe zrozumienie. Wciąż jednak postrzegała życie Sorowian jako ułomne, dopatrując się w tutejszych osobach zaledwie rozbitków, żałosne szczątki czegoś wielkiego.

- Kochanie - powiedziała po haińsku, w moim języku bowiem nie ma słowa "kochanie". W domu zawsze zwracała się do mnie po haińsku, pragnąc, bym całkowicie nie zapomniała jej rodzinnej mowy. - Kochanie, wyjaśniając niepojętą dla siebie technologię w kategoriach magii, człowiek dowodzi swego prymitywizmu. To nie krytyka, lecz obiektywne stwierdzenie.

- Ależ technika nie jest magią - odparłam.

- Jest, w ich przekonaniu; weź tylko pod uwagę tę opowieść, którą ostatnio zanotowałaś. O Czarnychksiężnikach Sprzed Czasu, którzy w magicznych skrzynkach mogli latać w powietrzu, poruszać się w głębinach i pod ziemią.

- W metalowych skrzynkach - poprawiłam ją.

- Innymi słowy: posługując się samolotami, tunelami, statkami podwodnymi; zapomniana technika jest tu postrzegana jako zjawisko nadnaturalne.

- Skrzynki nie były magiczne - odparłam. - Magiczni byli ludzie. Byli Czarnymiksiężnikami. Wykorzystywali swą moc, aby posiąść władzę nad innymi osobami. Można żyć godnie jako osoba tylko trzymając się od magii na dystans.

- To imperatyw cywilizacyjny, ponieważ kilka tysięcy lat temu niekontrolowany rozwój techniczny doprowadził do kataklizmu. W tym właśnie rzecz. Istnieją w pełni racjonalne przyczyny irracjonalnego tabu.

W moim języku nie potrafiłam znaleźć ekwiwalentów słów "racjonalne" czy "irracjonalne". "Tabu" było synonimem słowa "jadowite". Słuchałam matki, ponieważ córka powinna uczyć się od matki, a moja matka wiedziała mnóstwo rzeczy, o których nie miały pojęcia inne osoby, moja edukacja chwilami była jednak niezwykle trudna. Gdybyż w naukach matki zamiast tylu słów było więcej pieśni i przypowieści, bo jej słowa umykały mi jak woda spływająca przez oka siatki ! Minął Złoty Czas i piękne lato; wrócił Srebrzysty Czas, kiedy przed nadejściem deszczów w dolinach pomiędzy wzgórzami ścielą się mgły; potem spadły deszcze - długotrwałe, ciepłe, leniwe, zraszały świat dzień po dniu, dzień po dniu. Nie miałyśmy wieści o Urym i Ednedem przez rok z górą. Potem, pewnej nocy, cichy poszum kropel uderzających w strzechę został na chwilę zagłuszony przez skrobanie do drzwi i słowa:

- Psst... wszystko w porządku... wszystko w porządku.

Ożywiłyśmy ogień i wszyscy przykucnęłyśmy w mroku wokół niego, żeby porozmawiać. Ury bardzo wyrósł i wychudł tak, że przypominał szkielet obciągnięty skórą. Szrama, przecinająca górną wargę, podciągnęła ją w górę i mój brat, który nie mógł teraz wymawiać głosek p, b oraz m, nieustannie obnażał zęby w dziwnym grymasie. Przemawiał głosem mężczyzny. Skulił się przy ogniu, usiłując wchłonąć nieco ciepła w swoje kości. Jego odzież przemieniła się w wilgotne łachmany. Nóż przywiązany do sznurka zwisał mu z szyi.

- Wszystko w porządku - powtarzał Ury. - Wszystko w porządku. A jednak nie chcę tam wracać. Nie powiedział nam wiele o swoim półtorarocznym pobycie w chłopięcej grupie, utrzymując z uporem, iż przygotuje dokładną relację dopiero na pokładzie statku. Wyznał jednak, co musiałby zrobić, gdyby został na Soro. Musiałby więc wrócić na Terytorium, posługując się strachem i magią bronić swej pozycji wśród chłopców i tak długo wykazywać się krzepą; aż będzie mógł odejść - to jest opuścić Terytorium i wędrować samotnie, dopóki nie znajdzie miejsca, w którym mężczyźni pozwolą mu osiąść. Ednede sparzył się z pewnym chłopakiem i zamierzał wyruszyć razem z nim po ustaniu deszczów. Chłopcom w parze, wyjaśnił Ury, było łatwiej, jeśli ich związek miał charakter seksualny , dopóki nie stanowią konkurencji, mężczyźni dadzą im spokój. Jednak samotny mężczyzna w regionie, gdziekolwiek w promieniu trzech dni marszu od babiegokręgu, musiał stawić czoło tamtejszym osiadłym mężczyznom.

- Trzy albo cztery lata takiego życia - powiedział Ury. - Wyzwania, walki, nieustanna czujność, niespuszczanie innych z oka,. dowodzenie swej siły... dzień po dniu, noc po nocy. Tylko po to, żeby skończyć jako pustelnik. Nie mogę tego zrobić. - Spojrzał na mnie. - Nie jestem osobą - powiedział. - Chcę wrócić do domu.

- Zaraz przez radio skontaktuję się ze statkiem - powiedziała matka, ogarnięta bezgranicznym poczuciem ulgi.

- Nie - odrzekłam.

Ury przyglądał się matce i podniósł dłoń, gdy odwróciła głowę, by do mnie przemówić.

- Ja wrócę - oświadczył - ale ona nie musi. Dlaczego miałaby wracać?

Tak samo jak ja nauczył się, by nie używać imion bez konkretnego powodu.

Matka przeniosła spojrzenie z niego na mnie, a potem powiedziała z czymś w

rodzaju śmiechu.

- Nie mogę jej tu zostawić, Ury!

- A dlaczego ty miałabyś wracać?

- Bo tego chcę - odparła. - Mam już dość. Więcej niż dość. Przez siedem lat zgromadziliśmy bezmiar materiału na temat kobiet, a teraz twoje obserwacje pozwolą uzupełnić luki dotyczące mężczyzn. Wystarczy. Czas już, najwyższy czas, byśmy wrócili, do swoich, znów znaleźli się wśród normalnych ludzi.

- Ja nie mam żadnych swoich - zaprzeczyłam. - Nie należę do ludzi. Usiłuję zostać osobą. Dlaczego chcecie mnie oderwać od mojej duszy? Pragniecie, bym uprawiała magię! Nie zrobię tego. Nie będę uprawiać magii. Nie będę mówić waszym językiem. Nie wrócę z wami!

Matka, która wcale nie słuchała, zaczęła odpowiadać coś z gniewem, ale Ury, gestem kobiety sygnalizującej, że będzie śpiewać, znów podniósł dłoń i matka popatrzyła na niego.

- Porozmawiamy później - rzekł. - Podejmiemy decyzję. Teraz muszę się wyspać.

Ukrywał się w naszym domu przez dwa dni, które poświęciliśmy na podjęcie decyzji, co i jak zrobić. To były okropne dwa dni. Siedziałam w domu, jakbym była chora - w ten sposób nie musiałam okłamywać innych osób - i we trójkę, matka, Ury i ja, prowadziliśmy niekończące się rozmowy. Ury prosił matkę, żeby została ze mną , ja prosiłam ją, by pozostawiła mnie pod opieką Sadne lub Noyit, które by mnie z pewnością przygarnęły do swoich domostw. Odmówiła. Była matką, ja zaś dzieckiem - jej władza nade mną była uświęcona. Połączyła się ze statkiem przez radio i uzgodniła, że lądownik zabierze nas z jałowego pustkowia odległego o dwa dni marszu od babiegokręgu.

Ukradkiem wymknęliśmy się nocą. Zabrałam tylko sakwę swojej duszy. Szliśmy przez cały następny dzień, kiedy ustał deszcz, urządziliśmy postój, żeby się przespać, potem ruszyliśmy dalej, na pustynię. Nie było tu nic prócz jarów, głazów, pieczar i ruin Sprzed Czasu, grunt, jak to na pustyniach, stanowił mieszaninę odłamków szkła, twardych bryłek i rozmaitych fragmentów. Nic tu nie rosło. I tam rozpoczęliśmy czekanie.

Wreszcie otwarło się niebo, spadła z niego i stanęła przed nami na skałach jakaś lśniąca rzecz, większa od największego domu, nie dorównująca jednak rozmiarem ruinom Sprzed Czasu. Matka spojrzała na mnie z zagadkowym, mściwym uśmiechem.

- I czy to jest magia? - zapytała.

Byłoby mi trudno wyrazić inny pogląd, chociaż wiedziałam, że to zaledwie rzecz, a w rzeczach nie ma żadnej magii. Jest tylko w duszach. Nic nie odpowiedziałam. Milczałam od wyjścia z domu.

Postanowiłam sobie z nikim nie rozmawiać, dopóki nie wrócę; wciąż jednak byłam dzieckiem, nawykłym, by słuchać i wypełniać polecenia. Na statku, w tym całkowicie dla mnie obcym nowym świecie, wytrzymałam zaledwie kilka godzin, a potem wybuchnęłam płaczem, prosząc, by pozwolono mi wrócić do domu.

- Błagam, błagam, czy mogę już wrócić do domu?

Wszyscy na statku byli dla mnie bardzo dobrzy. Nawet wtedy potrafiłam porównywać swoje doświadczenia z przejściami Urego. Różnica wydawała się przepastna. Ury był samotny, pozbawiony żywności i schronienia... wystraszony chłopiec, usiłujący przetrwać w gronie równie wystraszonych konkurentów, narażonych na brutalność starszych od siebie młodzieńców, którzy za wszelką cenę starali się bronić swojej przewagi, postrzeganej jako męskość. Ja byłam otaczana opieką, ubierana, karmiona tak obficie, że zbierało mi się na wymioty, trzymana w takim cieple, że ogarniała mnie gorączka, pouczana, przekonywana, obdarzana przyjaźnią przez mieszkańców ogromnego miasta i cząstką ich mocy, postrzeganej jako człowieczeństwo. Oboje, Ury i ja, trafiliśmy pomiędzy Czarnychksiężników. Oboje, Ury i ja, dopatrywaliśmy się dobrych cech w ludziach, wśród których przyszło nam żyć, a zarazem żadne z nas nie umiało żyć pomiędzy nimi.

Ury mi powiedział, że na Terytorium spędził wiele samotnych nocy w pozbawionych ciepła kryjówkach, powtarzając sobie w myślach opowieści, których nauczył się od ciotek, i bezgłośnie odśpiewując zapamiętane pieśni. Na statku, każdej nocy, robiłam to samo.

Z uporem jednak nie powtarzałam opowieści i nie odśpiewywałam pieśni przed tutejszymi ludźmi. Nie mówiłam w ich obecności w swoim języku. To był jedyny dostępny mi sposób zachowania milczenia. Matka była gniewna i, przez długi czas, niewyrozumiała.

- Twoja wiedza jest własnością naszego ludu - mawiała.

Milczałam, mogłabym bowiem jedynie odpowiedzieć, że ten lud nie jest moim ludem, że nie należę do żadnego ludu, bo jestem osobą. Miałam język, którym się nie posługiwałam. Miałam swoje milczenie. Nic więcej.

Uczęszczałam do szkoły, na statku, tak samo jak w babimkręgu, było mnóstwo dzieci w różnym wieku i uczyło nas wielu dorosłych. Przeważnie uczyłam się

historii i geografii Wspólnoty, matka zaś dała mi raport o historii Jedenastej-Soro - Sprzed Czasu, jak mawiamy - i kazała mi się z nim zapoznać. Wyczytałam, że miasta mojego świata były największymi, jakie zbudowano gdziekolwiek i kiedykolwiek, że, wyjąwszy niewielkie obszary przewidziane pod uprawę, pokrywały w całości dwa kontynenty, że mieszkało w nich sto dwadzieścia miliardów ludzi i że kiedy wymarły już zwierzęta, morze i powietrze, zaczęli wymierać również oni. To była obrzydliwa opowieść.

Przejmowała mnie wstydem i wyrażałam w duszy pragnienie, by nie znał jej nikt na statku i w całej Wspólnocie. A przecież, pomyślałam, jeśli znają te same historie Sprzed Czasu co ja, muszą pojmować, jak nieuchronnie magia obraca się przeciwko sobie samej.

Po upływie niespełna roku, matka oznajmiła, że lecimy na Hain. Lekarz pokładowy pospołu ze swymi mądrymi urządzeniami naprawił wargę Urego moja matka i brat zarchiwizowali wszelkie zdobyte informacje; Ury był dostatecznie dorosły, by zacząć się przygotowywać do Szkół Wspólnoty, gdyby chciał do nich wstąpić. Ja nie byłam w kwitnącym stanie i doktor ze swoimi urządzeniami nie potrafił mnie naprawić. Traciłam na wadze, kiepsko sypiałam, miewałam okropne bóle głowy. Zaczęłam miesiączkować prawie natychmiast, gdy znalazłam się na pokładzie statku i noszenie podpasek znosiłam bardzo źle.

- Nie służy ci życie tutaj - stwierdziła matka. - Musisz być na otwartym powietrzu. Na jakiejś planecie. Cywilizowanej planecie.

- Jeśli polecę na Hain - odparłam - a potem wrócę, znajome osoby nie będą żyć od setek lat.

- Pogodna - powiedziała matka - musisz przestać myśleć kategoriami Soro. Musisz przestać się zwodzić i dręczyć, zacznij wreszcie patrzeć w przód, nie zaś za siebie. Masz przed sobą całe życie. Hain jest miejscem, gdzie nauczysz się, jak je przeżyć.

Zmobilizowałam w sobie całą odwagę i odparłam w swoim języku:

- Nie jestem już dzieckiem. Nie masz nade mną władzy. Nie polecę. Lećcie beze mnie. Już nie masz nade mną władzy!

Nauczono mnie, by takich właśnie słów używać wobec maga, Czarnegoksiężnika. Nie wiem, czy matka w pełni je zrozumiała, pojęła jednak, że napawa mnie śmiertelnym lękiem i to nakazało jej milczenie. Po dłuższej chwili rzekła w języku haińskim:

- Zgoda. Nie mam nad tobą władzy. Ale mam pewne prawa - wynikłe z lojalności i miłości.

- Wszystko, co oddaje mnie w twoją moc, jest naganne - odparłam wciąż w swoim języku.

Popatrzyła na mnie przeciągle.

- Przypominasz jedną z nich - powiedziała. - Jesteś jedną z nich. Nie wiesz, na czym polega miłość. Zamknęłaś się w sobie jak skała. Nie powinnam była zabierać cię ze sobą. Ludzie przycupnięci w ruinach społeczeństwa... brutalni; nietolerancyjni, ignoranccy, przesądni... żyjący w okropnym osamotnieniu... I pomyśleć, że pozwoliłam, by przerobili cię na swoją modłę!

- Kształciłaś mnie - odparłam, a moje usta zaczęły drżeć wymawiając słowa. - Tak samo jak tutejsza szkoła. Ale najpierw kształciły mnie ciotki i chciałabym skończyć u nich naukę. - Płakałam, lecz wciąż stałam nieporuszenie, zaciskając pięści. - Jeszcze nie jestem kobietą. Chcę zostać kobietą.

- Ależ, Godi, będziesz nią!... Tu staniesz się dziesięciokroć bardziej kobieca niż na Soro... musisz tylko spróbować zrozumieć, uwierzyć mi...

- Nie masz nade mną władzy - odparłam, zaciskając powieki i zatykając uszy dłońmi. Wtedy zbliżyła się do mnie, przytuliła, ale stałam sztywno, znosząc jej uścisk, dopóki nie opuściła ramion.

Podczas naszego pobytu na planecie całkowicie zmieniła się załoga statku. Pierwsi Obserwatorzy polecieli na inne światy i teraz naszym koordynatorem był gethenijski archeolog o imieniu Arrem, osoba niezbyt już młoda, spostrzegawcza i łagodnego usposobienia. Arrem odwiedzał/a planetę tylko dwukrotnie, lądując na opustoszałych kontynentach, możliwość więc porozmawiania z nami, którzyśmy "mieszkali wśród żywych", jak to ujmował/a, była przez niego mile widziana. Arrem nie była mężczyzną - miałam zresztą kłopoty z przywyknięciem do nieustannej obecności mężczyzn - a zarazem nie był kobietą; nie była/y zupełnie dorosły/a, chociaż przestał/a być dzieckiem - był/a po prostu osobą, równie samotną jak ja. Kiedy nastąpił kryzys, Arrem odbył/a z moją matką kilka narad i wystąpił/a z sugestią, by matka pozwoliła mi wrócić na planetę. Ury, uczestniczący w niektórych rozmowach, przekazał mi ich treść.

- On/ona powiada, że jeśli polecisz na Hain, prawdopodobnie umrzesz - oznajmił. - Umrze twoja dusza.

Utrzymuje, że pewne sprawy, których się nauczyliśmy, są zgodne z naukami ich getheńskiej religii. To powstrzymało matkę przed paplaniną o prymitywnych przesądach... Arrem dodał/a, że możesz być użyteczna dla Wspólnoty, jeśli pozostaniesz na Soro i skończysz tam edukację. Będziesz nieocenionym źródłem wiedzy. - Ury zachichotał, a po dłuższej chwili ja również parsknęłam śmiechem. - Będą cię eksploatować jak kopalnię na asteroidzie. - Zamilkł, a potem dodał: - Wiesz, że jeśli ty zostaniesz, a ja polecę, oboje umrzemy.

Tak mawiali młodzi ludzie ze statków, gdy ktoś miał pozostać, a kto inny wyruszyć w międzygwiezdną podróż. Żegnaj, umarliśmy. Było to prawdą.

- Wiem - odparłam. Czułam, jak ściska mi się w gardle i byłam wystraszona. W rodzinnych stronach nie widziałam, by płakała dorosła osoba, to jest widziałam tylko raz, kiedy umarło dziecko Sut. Sut wyła przez całą noc. Wyła jak pies, powiedziała matka, ale ja nigdy nie widziałam i nie słyszałam psa; słyszałam tylko rozpaczliwy kobiecy płacz. Bałam się, że mój może zabrzmieć tak samo.

- Skoro mogę wrócić, to kto wie, czy po zdobyciu duszy nie odwiedzę Hainu - powiedziałam po haińsku.

- W ramach włóczęgi? - zapytał w moim języku Ury i wybuchając śmiechem również mnie skłonił do śmiechu.

Brat nikomu nie jest dany na zawsze. Wiedziałam o tym. Ponieważ jednak Ury wrócił, chociaż już był dla mnie martwy, i ja z martwych mogłam wrócić do niego, a przynajmniej udawać, że wrócę.

Matka podjęła decyzję. Jeszcze przez rok pozostanie ze mną na statku, podczas gdy Ury uda się na Hain. Będę nadal uczęszczać do szkoły; jeśli po upływie roku wciąż będę chciała wrócić na planetę - wrócę na nią. Wtedy ze mną czy beze mnie matka poleci na Hain, do Urego. Będę mogła podążyć ich śladem, jeśli kiedykolwiek zapragnę się z nimi zobaczyć. Był to kompromis, który nie zadowalał żadnego z nas; zawarliśmy go jednak nie mogąc znaleźć-innego wyjścia. Przed odjazdem Ury dał mi swój nóż.

Kiedy odjechał, usiłowałam się nie rozkleić. Ciężko pracowałam, by zapamiętać wszystko, czego uczono mnie w pokładowej szkole, a poza tym próbowałam wpoić Arremowi zasady bycia świadomym i unikania czarów. Uprawiali/ły/śmy wolnomarsze po okrętowym ogrodzie i oprzytomniające formy pierwszej godziny gheteńskiej Haddary z Karhide (nie pamiętam, czy coś takiego jest w LRC - tu użyłam terminologii taoistycznej), dochodząc do zgodnego wniosku, że są bardzo podobne.

Statek pozostawał w układzie Soro nie tylko z powodu mojej rodziny, lecz także, a może przede wszystkim, w związku ze swoją nową załogą, złożoną głównie z zoologów, którzy ściągnęli tu, aby przeprowadzić badania nad morskim stworzeniem z Jedenastej-Soro, rodzajem głowonoga, charakteryzującego się za sprawą mutacji czy też naturalnej ewolucji wysoką inteligencją. Istniały jednak problemy z porozumiewaniem się.

- Niemal równie poważne, jak z tutejszą ludzką populacją - stwierdziła Stanowcza, zoolog, która będąc naszą nauczycielką bezlitośnie nas wykpiwała.

Dwa razy lądownikiem zabrała nas na nie zamieszkane wysepki półkuli północnej, gdzie mieściły się jej stacje badawcze. Osobliwych uczuć przysporzyły mi te powroty na mój świat, podczas których jednak byłam tak daleko od, ciotek, sióstr i swojej siostrzanej duszy, milczałam wszakże.

Widziałam, jak z głębin wynurza się ogromne, lękliwe stworzenie, po którego wijących się mackach przepływa barwna fala, i słyszałam towarzyszący temu dźwięczny rozedrgany głos, a jednak to wszystko trwało tak krótko, że dobiegło końca, zanim człowiek na dobre zdołał dostrzec barwy czy usłyszeć dźwięk. Maszyna zoologów wytworzyła różową poświatę i mechaniczne przyspieszony szczebiot, który wobec bezmiaru morza brzmiał metalicznie i słabo. Głowonóg opowiedział w swoim srebrzyście pięknym nierzeczywistym języku.

- PK - powiedziała do nas z ironią Stanowcza. - Problem Komunikacyjny. - Nie wiemy, o czym ze i sobą rozmawiamy...

Odpowiedziałam na to:

- Nauczyłam się czegoś podczas mojej tutejszej edukacji. Jedna z pieśni powiada - zawahałam się, usiłując prawidłowo przetłumaczyć to na haiński - powiada; że myślenie jest jednym ze sposobów działania, słowa zaś -jednym ze sposobów myślenia.

Stanowcza popatrzyła na mnie, żeby wyrazić -jak uznałam - swoją dezaprobatę, prawdopodobnie jednak po prostu tylko dlatego, że nigdy dotąd nie usłyszała z moich ust nic prócz "tak".

- Sugerujesz więc, że nie mówi słowami?

- Może wcale nie mówi. Może myśli.

Stanowcza przypatrywała mi się jeszcze przez, chwilę, a potem powiedziała:

- Dziękuję. - Sprawiała takie wrażenie, jakby też rozmyślała. Żałowałam, że nie mogę tak jak głowonóg pogrążyć się w wodzie.

Inni młodzi ludzie ze statku byli przyjaźni i dobrze wychowani. Te słowa nie mają odpowiedników w mojej mowie. Ja byłam nieprzyjazna i źle wychowana, trzymali się więc ode mnie z daleka. Byłam im za to wdzięczna. Trudno jednak znaleźć na statku miejsce gwarantujące samotność. Oczywiście, każdy z nas miał własny pokój; chociaż niewielki rozmiarem.

Heyho był statkiem badawczym haińskiej konstrukcji, zbudowanym w taki sposób, by swej załodze, czasem pozostającej na orbicie wokółplanetarnej całymi latami, zapewnić wygodę, rozmaitość i piękno. Ale został za-projektowany. Wszystko tu było ludzkim dziełem - wszystko było ludzkie. Dysponując znacznie większymi szansami na przebywanie w samotności aniżeli w naszym jednoizbowym domu, czułam się tu jednak pojmana w pułapkę, podczas gdy tam - miałam poczucie swobody. Nieustannie odczuwałam ciśnienie ludzkiej obecności. Obecności ludzi wokół mnie, ludzi przy mnie, ludzi napierających na mnie, naciskających, bym stała się jednym z nich, jednym z ludzi. Jakże mogłam tu zdobywać duszę? Z najwyższym trudem umiałam ją zachować. Żyłam ogarnięta przerażeniem, że mogę ją bezpowrotnie utracić.

Jeden z kamyków, które nosiłam w sakwie swojej duszy, mały szpetny kamyk; znaleziony pewnego dnia Rozsrebrzonej Pory w pewnym miejscu na wzgórzach opodal rzeki, mały okruch mojego świata, stał się moim światem. Każdego wieczoru wyjmowałam go i ściskałam w dłoni, a potem, usiłując zasnąć, myślałam o skąpanych w słońcu nadrzecznych wzgórzach i wsłuchiwałam się w cichy pomruk urządzeń pokładowych, przypominający szum mechanicznego morza.

Lekarz, nie dając za wygraną, poił mnie rozmaitymi środkami na wzmocnienie. Każdego ranka jadłam śniadanie z matką. Kontynuowała pracę, porządkując, pod kątem sporządzenia raportu dla Wspólnoty, materiały zebrane przez wszystkie te lata na Jedenastej-Soro, ale wiedziałam, że ta praca nie idzie jej dobrze. Dusza matki była tak samo zagrożona jak moja.

- Ty się nigdy nie poddasz, prawda, Godi? - zapytała pewnego ranka, przerywając ciszę naszego śniadania.

Niczego nie chciałam tą ciszą powiedzieć, po prostu odpoczywałam w niej.

- Matko, ja chcę wrócić do domu i ty chcesz wrócić do domu - odparłam. - Może więc wrócimy?

Wyraz jej twarzy, dopóki rozumiała mnie opacznie, był przez chwilę dziwny, zaraz potem jednak odczytałam w nim rozpacz, poczucie klęski i ulgę.

- Umrzemy? - zapytała mnie, a kąciki jej ust zaczęły opadać.

- Nie wiem. Najpierw powinnam stworzyć swą duszę. Wtedy będę wiedziała, czy mogę podążyć za tobą.

- Zdajesz sobie sprawę, że ja nie mogę wrócić. Decyzja zależy od ciebie.

- Wiem. Wyrusz do Urego - odparłam. - Wracaj do domu. Tu umieramy obie.

Wtedy zaczęłam wydawać z siebie odgłosy, jakieś pochlipywanie, zawodzenie.

Matka płakała. Podeszła do mnie i otoczyła ramionami, a ja również mogłam

przytulić swoją matkę, ponieważ jej zaklęcie straciło moc.

Ze zniżającego się lądownika dostrzegłam oceany Jedenastej-Soro i ogarnięta bezgraniczną radością pomyślałam sobie, że kiedy będę dorosła i samotnie wyruszę na włóczęgę, pójdę nad morze; aby obserwować wodne stworzenia tak długo, aż pojmę, co myślą migotliwą kaskadą odcieni i dźwięków. Będę słuchać i uczyć się, aż moja dusza dorówna rozmiarem świetlistemu światu.

Zawirowały pod nami pokryte szramami pustkowia, ruiny wielkie jak kontynenty, bezkresne obszary ziem jałowych.

Wylądowaliśmy.

Miałam sakwę swojej duszy, zwieszający się na sznurku z szyi nóż Urego, implant łączności za prawym uchem i apteczkę, którą skompletowała dla mnie matka.

- Po co miałabyś umierać z powodu zainfekowanego palca? - powiedziała.

Ludzie z załogi lądownika pożegnali się ze mną, ale ja zapomniałam, żeby to zrobić. Ruszyłam w stronę obrzeża pustyni, w stronę domu.

Było lato i maszerowałam przez większą część krótkiej ciepłej nocy. Dotarłam do babiegokręgu mniej więcej w połowie drugiego dnia. Ostrożnie zbliżyłam się do naszego domu, biorąc pod uwagę możliwość, że ktoś sprowadził się do niego podczas naszej nieobecności - był jednak pusty, taki, jakim go zostawiliśmy. Materace zapleśniały, więc wraz ż pościelą wystawiłam je na słońce, a następnie poszłam do ogrodu, żeby sprawdzić, co w nim na dziko wyrosło. Pigi skarlało i było nadmiernie ziarniste, znalazłam jednak kilka dobrych kłączy. Podszedł i zagapił się na mnie mały chłopczyk; był zapewne synkiem Migi. Po chwili nadeszła Hyuru.

Przykucnęła obok mnie na słońcu. Uśmiechnęłam się na jej widok, ona odwzajemniła uśmiech, potrzebowałyśmy jednak pewnego czasu, żeby znaleźć słowa.

- Twoja matka nie wróciła - Stwierdziła Hyuru.

- Umarła - odparłam.

- Współczuję - rzekła Hyuru.

Obserwowała, jak wykopuję następne kłącze.

- Przyjdziesz do śpiewaczego kręgu? - zapytała. Kiwnęłam głową.

Znów się uśmiechnęła. Z tą swoją różanośniadą skórą i szeroko rozstawionymi oczyma Hyuru była bardzo piękna, a jednak miała taki sam uśmiech jak wtedy, gdyśmy były małymi dziewczynkami.

- Ehej! - westchnęła z głębokim zadowoleniem, legła na brzuchu i wsparła głowę na dłoniach. - To wspaniale!

Przejęta szczęściem, kontynuowałam wykopki.

Tego roku i jeszcze przez dwa następne byłam z Hyuru i dwiema innymi dziewczynami w śpiewaczym kręgu. Wciąż bardzo często przyłączała się Didsu, a także Han, kobieta, która osiadła w naszym babimkręgu, żeby wydać na świat swoje pierwsze dziecko. W śpiewaczym kręgu starsze dziewczęta przekazują sobie opowieści, pieśni i mądrości poznane od własnych matek, młode kobiety zaś, które mieszkały w innych babichkręgach - to, co z nich wyniosły; w ten sposób kobiety wzajemnie stwarzają sobie dusze i uczą się, jak stwarzać dusze swoim dzieciom.

Han mieszkała w domu, gdzie urodziła swojego syna.

Kiedy w babimkręgu mieszkała moja rodzina, nie umarł tu nikt prócz dziecka Sut. Matka uskarżała się, że nie dysponuje żadnymi materiałami na temat śmierci i pochówku. Sut oddaliła się ze swoim dzieckiem, żeby już nigdy nie wrócić, i nikt nie rozmawiał na ten temat. Sądzę, że to właśnie w największym stopniu zniechęciło matkę do innych. Była rozgniewana i przejęta wstydem, że nie może iść pocieszyć Sut i że nikt tego nie zrobił.

- To nieludzkie - stwierdziła. - To po prostu zezwierzęcenie. Trudno o wyraźniejszy dowód, że mamy tu do czynienia ze zwichniętą kulturą - nie społecznością, lecz zaledwie szczątkami społeczności. Okropnym i odpychającym ubóstwem.

Nie wiem, czy śmierć Dnemi zmieniłaby jej opinię. Dnemi umierała długo, na niewydolność nerek, jak sądzę, nabrała ciemnopomarańczowej barwy, jak przy żółtaczce. Dopóki mogła się poruszać, nikt jej nie pomagał. Kiedy przez dzień czy dwa nie wyszła z domu, kobiety zaczęły do niej wysyłać dzieci z opałem, wodą i strawą. Trwało to przez całą zimę; potem, pewnego ranka, mała Rashi powiedziała swojej matce, że Ciotka Dnemi "się gapi". Kilka kobiet udało się do domu Dnemi, wchodząc tam po raz pierwszy i ostatni. Zwołały wszystkie dziewczęta ze śpiewaczego kręgu, abyśmy mogły się nauczyć, jak należy postępować. Na zmianę siedziałyśmy przy zwłokach albo na ganku i śpiewałyśmy spokojne albo dziecięce pieśni, żeby dać duszy dzień i noc na opuszczenie ciała i domu; potem starsze kobiety spowiły zwłoki w pościel, przymocowały je do czegoś na kształt noszy i wyruszyły w stronę pustkowi. Tam, pod skałą czy kamiennym kopczykiem wśród ruin starożytnego miasta, zmarła miała być zwrócona ziemi.

- To są krainy umarłych - wyjaśniła Dnemi. - Pozostają w nich ci, którzy odeszli.

Rok później w tym domu osiadła Han. Kiedy jej dziecko zaczęło przychodzić na świat, poprosiła Didsu o pomoc, Hyuru zaś i ja, żeby się nauczyć, obserwowałyśmy z ganku. To był cudowny widok, widok który zbudował mój i również Hyuru sposób myślenia.

- Też chciałabym to urobić! - oświadczyła Hyuru. Milczałam, lecz pomyślałam sobie: "Ja też, ale dopiero znacznie później, ponieważ mając dziecko traci się wszelkie szanse na samotność".

I chociaż proszę teraz o innych, o związku między osobami, sednem, istotą mojego życia jest samotność. W moim przekonaniu nie można opisywać samotności. Pisać to znaczy mówić, komunikować się z innymi. KP, jak powiedziałaby Stanowcza.

Samotność jest zaniechaniem komunikacji, nieobecnością innych, samoswoim i samowystarczalnym bytowaniem. Samotność kobiety w babimkręgu opiera się, rzecz jasna, na obecności nieco oddalonych innych kobiet, jest więc samotnością względną, a zatem ludzką.

Osiadłych mężczyzn łączą tylko związki z kobietami, nigdy wzajemne siedlisko stanowi immanentny, jakkolwiek odległy element babiegokręgu. Nawet kobieta na włóczędze jest cząstką społeczności -jej ruchomym elementem, spajającym elementy osiadłe. Tylko samotność mężczyzn i kobiet, postanawiających żyć z dala od siedlisk, jest absolutna. Istnieją światy, gdzie takie osoby są nazywane świętymi lub świątobliwymi. Skoro odosobnienie jest najpewniejszym sposobem zapobiegania magii, uważa się na moim świecie, że są Czarnymiksiężnikami, banitami z własnej lub cudzej woli, ofiarami swojego sumienia. Wiedziałam, że jestem przepojona magią, cóż jednak na to mogłam poradzić?... w związku z czym obudziło się we mnie pragnienie odejścia. O ileż łatwiej i bezpieczniej byłoby żyć w samotności ! Jednocześnie, i z coraz większą mocą, pragnęłam, by dowiedzieć się czegoś więcej o wielkiej nieszkodliwej magii, zaklęciach, jakie rzucają na siebie wzajem mężczyźni i kobiety.

Przedkładałam zbieractwo nad uprawę i sporo czasu spędzałam na wędrówkach wśród wzgórz; przy tych okazjach, zamiast trzymać się z daleka od domostw mężczyzn, podchodziłam do nich jak najbliżej i przypatrywałam się ich mieszkańcom, jeśli ci akurat przebywali na dworze. Mężczyźni zaś spoglądali na mnie. Długie połyskliwe włosy Kulawego Mężczyzny z Dołu Rzeki zaczynały siwieć, kiedy jednak zaczynał śpiewać swoje pieśni bez końca, łapałam się na tym, że siadam i słucham, jak gdyby miękły wszystkie kości moich nóg. Był bardzo przystojny. Tak samo jak Tret, którego chłopcem pamiętałam z babiegokręgu i który był synem Behyu. Wrócił z chłopięcej grupy i wędrówki, następnie zaś w dolinie Potoku Czerwonej Skały zbudował dom i założył piękny ogród. Miał wydatny nos, wielkie oczy, długie ramiona i nogi, wysmukłe dłonie; poruszał się bezgłośnie, prawie jak Arrem w swym rytualnym tańcu. Często w Dolinie Czerwonego Potoku zbierałam jagody. Zbliżył się do mnie ścieżką i przemówił:

- Jesteś siostrą Urego. - Miał bardzo cichy, opanowany głos.

- Umarł - odparłam.

Mężczyzna z Czerwonej Skały skinął głową.

- To jego nóż.

Nigdy na moim świecie nie rozmawiałam z mężczyzną. Teraz doznawałam najosobliwszych uczuć. Dalej zbierałam jagody.

- Zrywasz zielone - stwierdził Mężczyzna z Czerwonej Skały. Jego miękki, przepełniony uśmiechem głos sprawił, że znowu zmiękły mi kości.

- Chyba nikt cię jeszcze nie tknął - powiedział. - Ja zrobiłbym to delikatnie. Myślę o tym, myślę o tobie, odkąd pojawiłaś się tu po raz pierwszy na początku lata. Popatrz, na tamtym krzaku są dojrzałe. Te są zielone. Podejdź tutaj.

Zbliżyłam się do niego i do krzaka pokrytego dojrzałymi jagodami.

Na statku Arrem mi powiedział/ła, że wiele języków ma jedno słowo na określenie żądzy, związku pomiędzy matką i dzieckiem, związku pomiędzy siostrzanymi lub bratnimi duszami, uczuć wreszcie, jakie się żywi wobec rodzinnego domu i rzeczy uświęconych i że to słowo brzmi "miłość". Nie ma w moim języku słowa tak wszechobejmującego. Może matka się nie myli utrzymując, że człowiecza wielkość sczezła w moim świecie wraz z ludźmi Sprzed Czasu, pozostawiając jedynie małe, żałosne, ułomne istoty i myśli. W moim języku miłość opisuje się wieloma słowami. Jednego z nich nauczyłam się od Człowieka z Czerwonej Skały.

Wyśpiewywaliśmy je do siebie.

W małej kotlince nad strumykiem wznieśliśmy szałas i, zaniedbując swoje ogrody, zbieraliśmy mnóstwo słodkich jagód.

Do mojej małej podręcznej apteczki matka włożyła dość środków antykoncepcyjnych, by starczyło mi ich na całe życie. Nie ufała sorowiańskiemu zielarstwu. Ja ufałam i okazało się skuteczne.

Kiedy jednak mniej więcej rok później, podczas Złotej Pory, postanowiłam wypuścić się na włóczęgę, doszłam do wniosku, że mogę trafić w miejsca, gdzie o zioła będzie trudno, w związku z tym wszczepiłam sobie w tylną część lewego uchą miniaturowy antykoncepcyjny moduł. Zaraz potem pożałowałam tego postępku, który w moich oczach zakrawał na magię. Zdołałam jednak zwalczyć w sobie to przesądne przekonanie moduł nie był bardziej magiczny niż zioła, miał jedynie dłuższe od nich działanie. W duszy złożyłam matce przyrzeczenie, że nigdy nie będę przesądna. Kiedy moduł zarósł skórą, wzięłam sakwę swej duszy, nóż Urego, apteczkę matki i wyruszyłam w świat.

Uprzedziłam o tym Hyuru i Mężczyznę z Czerwonej Skały. Całą noc spędziłam z Hyuru nad rzeką na śpiewach i rozmowach. Mężczyzna z Czerwonej Skały zapytał swoim łagodnym głosem:

- Dlaczego chcesz odejść?

Ja zaś odparłam:

- Aby wyzwolić się spod twojej magii, Czarnyksiężniku - co było, przynajmniej w części, zgodne z prawdą. Gdybym odwiedzała go nadal, mogłoby skończyć się tym, że odwiedzałabym go zawsze. Pragnęłam zaś dać swojej duszy i ciału większy świat do życia.

Opowiedzieć o latach mojej włóczęgi to zadanie trudniejsze niż inne. PK! Kobieta na włóczędze jest całkowicie samotna, wyjąwszy chwile, gdy osiadłego mężczyznę prosi o seks bądź też przez jakiś czas obozuje w babimkręgu, żeby pośpiewać i posłuchać. Jeśli zbliży się do terytorium grupy chłopięcej - grozi jej niebezpieczeństwo , tak samo, kiedy natknie się na zbira, i jeszcze, kiedy spotka ją wypadek lub kiedy trafi na skażone obszary. Ma obowiązki tylko wobec siebie, a podobna swoboda bywa ogromnie ryzykowna.

W prawej małżowinie usznej nosiłam miniaturowy komunikator; zgodnie z przyrzeczeniem co , czterdzieści dni wysyłałam na statek sygnał oznaczający "Wszystko w porządku". Gdybym zapragnęła opuścić planetę, miałam wysłać inny sygnał. Mogłabym wezwać lądownik, żeby wykaraskać się z tarapatów, chociaż jednak kilkakrotnie wpadłam w poważne kłopoty, ani mi przez myśl nie przeszło, żeby wysłać wezwanie. Moje emisje były zaledwie spełnieniem obietnicy złożonej matce i jej ludowi, strukturze, do której już nie należałam, pustym gestem. Życie w babimkręgu czy też życie osiadłego mężczyzny przebiega, jak już mówiłam, wedle powtarzalnych wzorów. Nie zdarza się nic nowego. A dusza nieustannie domaga się nowych wrażeń. A zatem karmą dla młodej duszy jest wędrówka, włóczęga, podróż, niebezpieczeństwo, odmiana. Lecz, oczywiście, nawet w podróży, niebezpieczeństwie i odmianie kryje się swoista nuda. W końcu każda inność zaczyna się powtarzać: kolejne wzgórze, kolejna rzeka, kolejny mężczyzna, następny dzień. Stopy zaczynają zataczać obszerny, obszerny krąg. W ciele budzą się wspomnienia rzeczy wyuczonych w domu, ożywa imperatyw nieruchomości. Świadomego postrzegania. Świadomości drobiny piasku pod stopą. Świadomości skóry, dotykającej owej drobiny, dotyku i aromatu powietrza muskającego policzek, promieni słońca pionowo, ukośnie i zmiennie przenikającego atmosferę; barwy traw porastającej zbocza wzgórz za rzeką, doznań duszy i ciała, migotliwej kaskady fal i kolorów w przeuroczych mrokach głębin, nieskończenie ruchomej, zmiennej i ciągle nowej.

W końcu więc wróciłam do domu. W którym nie było mnie od mniej więcej czterech lat.

Hyuru, po wyprowadzce od matki, zamieszkała w naszym domu. Nie wyruszyła na włóczęgę, zaczęła jednak bywać w Dolinie Potoku Czerwonej Skały i zaszła w ciążę. Byłam rada, że zamieszkała w naszej dawnej sadybie. Jedynym pustym domem był teraz na poły zrujnowany, stojący obok gospodarstwa Hedimi. Postanowiłam zbudować nowy. Wykopałam kolisty dół, sięgający mi po pierś i ta praca zajęła mi większą część lata. Wycięłam gałązki, poprzeplatałam je i solidnie, od środka i z zewnątrz, wylepiłam błockiem.

Pamiętam, jak wiele lat temu wykonywałam taką samą pracę pod okiem matki, która powiedziała: "Dobrze! Doskonale!"

Nie zadaszyłam budowli, gorące więc słońce lata przemieniło błocko w wyschniętą glinę. Potem, przed nadejściem pory deszczowej, trzema warstwami pokryłam dom strzechą z trzciny, miałam bowiem dość moknięcia przez całą zimę.

Mój babikrąg przypominał raczej prostą aniżeli krąg, domy bowiem ciągnęły się brzegiem rzeki na dystansie plus minus trzech kilometrów; mój dom, położony w górę rzeki względem pozostałych, sporo tę prostą wydłużył. Ledwie od siebie widziałam dym z kominka Hyuru. Wkopałam się w nasłonecznione zbocze, z dobrym odwodnieniem. To wciąż jest bardzo dobry dom.

Zaczęłam wieść osiadły żywot. Nieco czasu poświęcałam zbieractwu, ogrodnictwu, naprawom i wszystkim tym nudnym powinnościom codziennego życia, nieco zaś - śpiewom i przemyśliwaniu pieśni i opowieści poznanych tu, w domu, ale również zapamiętanych ze statku. Szybko odgadłam, dlaczego kobiety chętnie podsyłają swoje dzieci, by ich słuchały, pieśni bowiem i opowieści są po to, żeby ich słuchano i wysłuchiwano.

- Słuchajcie - mawiałam do dzieci z babiegokręgu.

To pojawiały się, to czmychały jak mniejsze i większe rybki w rzece, jedno, dwoje, pięcioro, w różnym wieku, mali i więksi. Kiedy przychodziły, śpiewałam i opowiadałam, gdy umykały - pogrążałam się w milczeniu. Czasem udzielałam się w śpiewaczym kręgu, żeby ze starszymi dziewczętami podzielić się wiedzą zdobytą w czasie włóczęgi. Do tego ograniczały się moje działania, należy jednak wspomnieć, że zawsze wychodziłam ze skóry, żeby mieć świadomość wszystkiego, co robię.

Dzięki samotności dusza broni się przed uprawianiem magii i padaniem jej ofiarą; dzięki świadomości unika monotonii i znudzenia. Nic nie nudzi, jeśli to coś postrzega się świadomie. Może irytować, ale nie nudzi. Przyjemność pozostaje przyjemnością, dopóki ma się świadomość, że nią jest. Moim zdaniem zachowywanie świadomości to najtrudniejsze z zadań, jakie spoczywają przed duszą.

Pomagałam Hyuru przy jej dziecku - dziewczynce - i bawiłam się z nim. Potem, po paru latach, usunęłam moduł antykoncepcyjny ze swojego prawego ucha. Ponieważ pozostało po nim niewielkie wgłębienie, rozpaloną igłą przebiłam w tym miejscu małżowinę na wylot i zawiesiłam tam klejnocik, który podczas wędrówki znalazłam w ruinach. Nosiłam go podczas wypraw zbierackich. Trzymałam się z dala od Doliny Czerwonej Skały. Mieszkający tam mężczyzna zachowywał się tak, jakby miał do mnie wyłączne prawo. Nadal go lubiłam, ale nie budziła we mnie zachwytu aura magii, jaką roztaczał, jego fantazja i władza, jaką nade mną zyskał. Ruszyłam na wzgórza, ku północy.

Mniej więcej w tym czasie, kiedy wróciłam, w Północnym Domu osiadło dwóch młodych mężczyzn. Często z chłopięcych grup ich członkowie wychodzą parami, utrzymując związek po opuszczeniu Terytorium. Zwiększa to ich szanse na przetrwanie. Czasem ten związek ma charakter seksualny, czasem nie , czasem trwa, czasem się rozpada. Jeden z tworzących tę parę młodzieńców odszedł zeszłego lata z pewnym mężczyzną. Ten, który pozostał, nie był przystojny, niemniej jednak zwróciłam na niego uwagę. Miał w sobie rodzaj dobroci i opiekuńczości, która mi się podobała. Był krępy, miał krótkie i mocarne ramiona. Trochę się do niego zalecałam, ale był ogromnie wstydliwy. Tego dnia

Rozsrebrzonej Pory Roku, gdy nad rzeką rozsnuły się mgły, dostrzegł klejnot w moim uchu i jego oczy wyraźnie się zaokrągliły.

- Ładny, prawda? - zapytałam.

Przytaknął.

- Noszę go, żebyś zwrócił na mnie uwagę.

A kiedy nie umiał przezwyciężyć swojej powściągliwości, dodałam:

- Rozumiem, powiedz szczerze, jeśli sprawia ci przyjemność tylko seks z mężczyznami. - Nie sądziłam zresztą, by moja diagnoza była prawidłowa.

- Ależ nie - odparł. - Nie, nie. - Zająknął się i jak błyskawica cofnął ścieżką. Obejrzał się jednak przez ramię , powoli podążyłam za nim, niepewna czy chce mnie, czy też chce mnie spławić. Czekał na mnie przed maleńkim domkiem, tak obrosłym czerwońcami, że praktycznie wśród nich niewidocznym. W środku urządził legowisko ze sprężystych, słodkich traw, pachnących latem.

- Proszę - powiedział, stojąc na zewnątrz, a potem bardzo powoli wszedł do środka.

- Zrobiłem to dla ciebie - dodał.

- A teraz zrób mi dziecko - odparłam.

Zrobił może tego dnia, może następnego. A teraz powiem wam, dlaczego po tylu latach wezwałam statek, nawet nie wiedząc, czy wciąż żegluje pomiędzy planetami, i poprosiłam, by lądownik spotkał się ze mną na ziemi jałowej. Gdy wydałam na świat córkę, spełniły się me najtajniejsze życzenia i moja dusza zyskała pełnię. Kiedy zeszłego roku urodził się mój syn, pojęłam, że o spełnieniu nie ma mowy. Będzie dorastać ku dorosłości, odejdzie, będzie walczyć i cierpieć, umrze lub przetrwa, jak przystoi mężczyźnie. Moja córka, której imię brzmi, po matce, Yedneke, Liść, osiągnie kobiecość i, wedle woli, pozostanie albo odejdzie.

Ja będę żyć samotnie. Tak powinno być, tego pragnę. Pochodzę jednak z dwóch światów -jestem osobą na tym i człowiekiem z ludu mojej matki. Jestem winna przekazał swoją wiedzę dzieciom jej ludu. Poprosiłam więc o przybycie lądownika i odbyłam rozmowę z jego załogą, która dostarczyła mi raport sporządzony przez matkę. Przeczytałam go, następnie zaś spisałam swoją historię na urządzeniu na użytek wszystkich, którzy chcieliby poznać jeden ze sposobów zdobywania duszy. Im i ich dzieciom powiadam:

- Słuchajcie! Unikajcie magii! Bądźcie świadomi!