"Mendel Gdański"

Postać Mendla Gdańskiego, jego wystąpienie przeciw hańbiącemu złu - antysemityzmowi:

-Mendel Gdański (a właściwie Warszawski; akcja noweli dzieje się w Warszawie, a takie nazwisko miało tylko zmylić cenzurę), główny bohater utworu uosobieniem wielkiej godności osobistej; nie lęka się zła, ufając w ludzką dobroć, a nawet dziwi się tym, którzy boją się nadchodzących pogromów,

- jego rozmowa z zegarmistrzem i argumenty w niej wysuwane; wykłada swoje poglądy i broni swej postawy, występując przeciwko antysemityzmowi,

- jego poglądy na kwestię różnic narodowościowych; żąda równych praw dla wszystkich obywateli kraju bez względu na rasę czy wyznanie; żąda prawa, a nie litości,

- jego stosunek do kraju i społeczeństwa; żąda doceniania wkładu wszystkich obywateli w rozwój państwa; czuje silną więź z Polską, miastem, w którym żyje i jego mieszkańcami; jest wrośnięty w to miasto, uważa je za własne,

-jest doskonale zadomowiony w swojej kamienicy; cenią go i szanują sąsiedzi, chcą go uratować sąsiadki i student z poddasza, który rzeczywiście go uratował, poskramiając napastników; sąsiedzi są życzliwi Mendlowi i nie godzą się ze złem,

- nieugiętość jego postawy moralnej; jego mądrość, żarliwość i odwaga; trwa przy własnych przekonaniach i próbuje walczyć z głupotą i okrucieństwem,

- jego klęska - utrata wiary w ludzi; ponieważ zachował żydowską religię i obyczaje, jest dla wielu ludzi w mieście obcy i jest przedmiotem ich pogardy; chociaż jego rozumowanie jest logiczne, argumenty prawdziwe, przegrywa; jego klęska polega na tym, że po doznanych doświadczeniach załamała się w nim wiara w ludzi,

- odarcie go z uczuć, którym całe życie był wierny:

"Nu, u mnie umarło to, z czymja się urodził, z czym sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Nu, u mnie umarło serce do tego miasto!"