Poniższy artykuł pochodzi z książki prof. dra n. med. J. Wiesława Kochańskiego Kuracja w Lądku Zdroju, 1992.
Opublikowano za zgodą autora.
Masaż podwodny
Zabieg zwany również natryskiem podwodnym wykonuje się w wannie przy użyciu strumienia wody o określonym ciśnieniu. W zależności od miejsca na które zlecony jest masaż podwodny pacjent przyjmuje odpowiednią pozycję ciała np. kręgosłup, bark, kończyny dolne.
Efekt terapeutyczny:
Masaż podwodny działa uspakajająco i relaksująco, powoduje zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi i przekrwienie skóry poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Wskazania:
- nerwice
- stany wyczerpania psychicznego
- nerwobóle, w szczególności nerwu kulszowego
- gościec stawowy i tkanek miękkich
- przewlekłe schorzenia dróg oddechowych
- zaburzenia ukrwienia obwodowego
- stany po złamaniach
- zespoły bólowe kręgosłupa
Stosowany na wodzie mineralnej lub gospodarczej o temperaturze 36-37°C, czas kąpieli 15 min., czas właściwego masażu 10 min., ciśnienie strumienia wody od 0,5-6 atm., przeciętnie od 1-3 atm. Odległość nasadki od powierzchni skóry 10-30 cm . Strumień wody skierowany prostopadle do ciała działa najsilniej, dlatego początek zabiegu powinien być wykonywany z ustawieniem nasadki pod kątem ostrym. Dotyczy to również masowania miejsc bolesnych i delikatnych. Stosuje się szereg typów nasadek o różnym przekroju i kształcie. Do wykonywania masażu łagodnego stosuje się nasadkę typu "sito" ("deszczowa"). Masaż przy tej nasadce działa powierzchownie i na większej przestrzeni, dając równomierny i bezpieczny masaż. Nasadki "okrągłe" ("wgniatające") stosuje się o przekrojach od 30-300 mm2, najczęściej stosuje się o przekroju 80 lub 100 mm2. W zależności od przekroju nasadki uzyskuje się odpowiednią siłę działania. Strumień wody wypływający z nasadki o wąskim przekroju wywiera działanie na małej powierzchni ciała i sięga głęboko, a przy dużym ciśnieniu powoduje ból i mogą powstać drobne wybroczyny, a nawet krwiaki. Najlepiej przy nasadkach okrągłych stosować jeden ustalony przekrój nasadki np. 80 mm2, a działanie strumienia wody regulować przez zmianę ciśnienia strumienia wody. Przy tej metodzie kąpielowa jest w stanie lepiej wykonać zabieg dzięki nabytej wprawie i łatwości wykonania zabiegu. W innych przypadkach stosowania nasadek okrągłych, lekarz winien wpisywać przekrój nasadki. Nasadka "żabi pyszczek" w kształcie wąskiej szpary daje bardziej płaszczyznowy masaż o umiarkowanej sile działania, bardzo przydatny przy zanikach mięśniowych.
W masażu podwodnym działanie strumienia wodnego powoduje wytworzenie się na powierzchni ciała odpowiedniej wielkości i głębokości dołka i powstanie w jego obrębie różnicy ciśnienia. W samym dołku powstaje nadciśnienie, a sam dołek otoczony jest obwałowaniem o wyraźnym zaczerwienieniu związanym z dużym przekrwieniem naczyń skórnych.
Zalecając masaż podwodny należy dokładnie ustalić stan wydolności krążeniowej chorego oraz dokładnie podać wymagane parametry zabiegu. W masażu podwodnym działa czynnik hydrostatyczny, termiczny, mechaniczny oraz przy zastosowaniu wody mineralnej odpowiednie jej składniki, w sumie może stwarzać to nadmierne obciążenie dla organizmu.
Dobrze wykonany masaż podwodny zwiększa siłę mięśniową i elastyczność mięśni, poprawia ruchomość stawów, zmniejsza bóle stawowe i mięśniowe, poprawia krążenie obwodowe, zwiększa sprawność fizyczną, znacznie poprawia samopoczucie dzięki uczuciu rześkości i łatwości poruszania się.
Poprawne wykonania masażu podwodnego warunkuje pożądany efekt leczniczy. Chory po wejściu do wanny powinien wygodnie ułożyć się, oprzeć głowę na podtrzymującym pasie i rozluźnić się. Masaż można rozpocząć dopiero po 4-5 min. spokojnego leżenia, po przystosowaniu się organizmu do temperatury i hydrostatycznego ciśnienia wody. Masaż właściwy powinien trwać około 10 min. Po zakończeniu masażu należy wypoczywać przez 30 minut.
Masaż kończyn dolnych i górnych rozpoczyna się od części odsiebnych, posuwając się powoli wzdłuż osi długiej kończyn ku górze. Stawy należy masować ruchem okrężnym omijając wyrostki kostne.
Masaż klatki piersiowej rozpoczyna się od ułożenia pacjenta na plecach. Ruchem kolistym prowadzi się dyszę od mostka na obwód wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych. U kobiet bezwzględnie nie można stosować zabiegu na sutki. Mięśnie pleców masuje się ruchem okrężnym od kręgosłupa w kierunku żeber, a następnie przestrzeń przykręgosłupową z ominięciem kręgosłupa.
Masaż brzucha należy zawsze wykonywać nasadką o szerokim przekroju oraz o niskim ciśnieniu wody. Masaż wykonuje się koliście zgodnie z ruchem wskazówek zegara, poczynając od pępka i kierując się w dół wzdłuż przebiegu jelita grubego. Bezwzględnie zakazane jest stosowanie masażu podwodnego na nadbrzusze, nie wolno masować obszaru żołądka i jelita cienkiego.
Przy stosowaniu masażu podwodnego są strefy chronione, których nie wolno masować, zabezpieczenie takie uzyskuje się przez ułożenie przez kąpielową dłoni na miejscu wymagającym ochrony, dotyczy to zwłaszcza miejsc o małej powierzchni. Nie wolno masować wszystkich znajdujących się blisko pod skórą części kostnych, takich jak brzegi kości, wyrostki kostne itp. Strefę pach i pachwin, doły podkolanowe i zgięcia łokciowe. Odbyt, narządy rodne, sutki (piersi u kobiet), nadbrzusze (żołądek i jelito cienkie). Świeże blizny, brodawki, znamiona itp. Przebieg dużych nerwów i naczyń krwionośnych u ludzi chudych. Jeżeli w trakcie wykonywania masażu podwodnego występuje ból, należy ciśnienie obniżyć o 0,5 atm., jeżeli ból utrzymuje się nadal, należy przerwać zabieg.
Przeciwwskazania dotyczące wyłącznie stosowania masażu podwodnego obejmują zmiany troficzne skóry, tendencje do powstawania wybroczyn i krwiaków. Poza tym obowiązują oczywiście przeciwwskazania ogólne.
Masaż podwodny w chorobach układu kostno-stawowego ma szerokie zastosowanie ze względu na przewlekły proces tej choroby. Wskazane jest stosowanie przekroju nasadki 100 mm oraz ciśnienia 2,5-5,5, a u kobiet po 50 roku życia zmniejszenie ciśnienia o 0,5-1 atm. Przy zanikach mięśniowych, po przebytych urazach lub unieruchomieniu stosuje się masaż o podwyższonym ciśnieniu z nasadką o wąskim przekroju. Ciśnienie należy stopniowo zwiększać, lecz raczej nie przekraczać 4 atm. W przypadkach jednak, gdy zaniki mięśniowe są duże i mięsień jest słaby, należy stosować nasadkę tzw. "żabi pyszczek" z ciśnieniem w granicach 2 atm. Masowanie miejsc po świeżych urazach wymaga zawsze stosowania strumienia wody o niskim ciśnieniu i szerokim otworze nasadki. Przy nasilonych bólach i obrzękach stawów nie należy ich masować, lecz tkanki powyżej i poniżej stawu. W stanach pourazowych i pozapalnych nerwów obwodowych, nerwobólach itp., najpierw wykonuje się masaż kończyny zdrowej, stosując ciśnienie od 2,5-4 atm., przeciętnie około 3 atm. nasadką wgniatającą, a następnie wykonujemy łagodny masaż kończyny chorej, stosując szeroką nasadkę o niskim ciśnieniu.
Przy zespołach bólowych odcinka lędźwiowego z dodatnim objawem Lasegne, bez względu na tło schorzenia zawsze należy stosować nasadkę typu "sito", stosowanie bowiem nasadek wgniatających z zasady nasila dolegliwości bólowe.
Masaż wirowy
Najczęściej stosuje się ten zabieg w specjalnych wanienkach dla kończyn dolnych i kończyn górnych, które różnią się pojemnością i nieco kształtem. W trakcie masażu nie wolno opierać kończyny o dno wanienki. Temperatura wody 37-38°C, czas zabiegu 20 min. Stosuje się ten zabieg codziennie przez okres całego turnusu, w wybranych przypadkach 2 razy dziennie. Przeciętnie 15-20 zabiegów na kurację.
Masaż wirowy zmniejsza zastój żylny w kończynach, powodując zmniejszenie lub ustąpienie obrzęków, zwiększa dopływ krwi, poprawia przemianę materii, zwiększa ukrwienie mięśni, poprawia ruchomość stawów. Ruch wirowy wody o dużej szybkości daje powierzchowny masaż z jednoczesnym lekkim podrażnieniem skóry, zwiększającym jej przekrwienie. Wolno zwisająca kończyna musi przeciwstawić się wirowemu obrotowi wody poprzez stałe zmienne napinanie się mięśni co przyczynia się do lepszego ukrwienia kończyny.
Wskazania są dosyć szerokie i obejmują wszystkie stany pourazowe kończyn, choroby przewlekłe o etiologii gośćcowej, zwłaszcza z deformacjami, choroby nerwów obwodowych, przewlekłe choroby naczyń krwionośnych. Obrzęki ortostatyczne oraz obrzęki limfatyczne o charakterze słoniowacizny.
W chorobie Raynauda wskazana jest temp. 38-39°C, a po zabiegu należy utrzymywać ręce w cieple przez 2-3 godziny. W zakrzepowo-zarostowym zapaleniu tętnic temp. 37-38°C.
Masaż wodny jest często stosowany w żylakach kończyn dolnych, nie należy jednak stosować zbyt wysokiej temperatury wody, aby nie przyczynić się do wystąpienia wtórnych odczynów zakrzepowo-zapalnych. Optymalna temperatura wynosi ok. 36-37°C.
Żylaki są bardzo rozpowszechnioną chorobą, statystycznie po 40 W roku życia stwierdza się je u 30% populacji z tym, że kobiety na chorują 3 razy częściej niż mężczyźni. Wytwarzanie się żylaków jest procesem powolnym, stąd w praktyce spotykamy się z bardzo różnym stopniem niewydolności żył, a niejednokrotnie również z różnorakimi powikłaniami. W rozległej żylakowatości workowato rozszerzone żyły stają się biernym pojemnikiem krwi w. żylnej, a żyły te przestają brać całkowicie udział w przesuwaniu to krwi ku sercu. W takim przpadku stosowanie masażu może być szkodliwe, a na pewno staje się bezcelowe.
Rzecz się ma podobnie przy żylakach objawowych, powstających w wyniku guzów miednicy i jamy brzusznej, zakrzepu żyły biodrowej, lub żyły gównej dolnej. W niektórych przypadkach w trakcie masażu występują wyraźne bóle łydki, które utrzymują się przez 1-2 godziny, zwłaszcza przy chodzeniu. Tego typu objawy mogą wiązać się z zakrzepicą żył głębokich, która często przebiega przez pewien czas bezobjawowo, lub z niewielkimi zaostrzeniami nieproporcjonalnymi do tego poważnego procesu chorobowego. Objawem diagnostycznym w tym przypadku jest bolesność uciskowa łydki znacznie nasilająca się przy zgięciu grzbietowym stopy. Należy wtedy odstawić nie tylko masaż wirowy, ale i wszelkie zabiegi balneologiczne. Masaży wirowych nie należy stosować w zmianach troficznych skóry, owrzodzeniach troficznych, odleżynach, niewygojonych ranach oraz ropnych schorzeniach skóry.
Masaż wibracyjny "aquavibron"
Masaż wibracyjny wykonywany aparatem "Aquavibron" uzyskuje się dzięki przepływowi wody wodocišgowej, która rytmicznie porusza gumową membranę, przenosząc na tkanki wibrację o częstotliwości 2000-7000 drgań na minutę. Częstotliwość drgań zależna jest od ciśnienia wody w sieci wodociągowej, a aparat działa przy ciśnieniu od 1 do 6 kg/cm2, zaś przeciętne zużycie wody wynosi od 2 do 3 l/min. Amplitudę drgań, od bardzo łagodnych do bardzo dużych, uzyskuje się przez odkręcenie lub przykręcenie kurka przy kranie, do którego jest zamontowany aparat pod warunkiem utrzymania się średniego ciśnienia w sieci wodociągowej.
Masaż wibrycyjny jest wykonywany przy pomocy różnego kształtu i rodzaju gumowych membran. Najczęściej stosuje się membranę płaską, która szczególnie przydatna jest do masażu małych i średnich grup mięśniowych, stawów i tkanki podskórnej. Membrana z guzkiem do masowania większych grup mięśniowych lub większych powierzchni ciała. Membrana z kolcami jest stosowana do usprawniania krążenia obwodowego, jednak jest rzadziej stosowana ze względu na mniejszą jej trwałość i występujące uboczne niekorzystne efekty (podrażnienie skóry).
Membrany wklęsłe oraz kielichowate działają najbardziej efektywnie. Przy tego typu końcówkach efekt leczniczy związany z wibracją jest dodatkowo wzmocniony wytworzeniem się podciśnienia w obszarze pod membraną. Czym większa wklęsłość, tym większe wytwarza się podciśnienie, dlatego membrany kielichowe działają najintensywniej. Masaż wykonywany membranami wklęsłymi i kielichowatymi nazywa się masażem wibracyjnopróżniowym.
Podczas masażu wibracyjnego w miejscu zadziałania wzrasta przekrwienie czynne i bierne, stosownie do czasu trwania zabiegu. Wymaga to więc wielokrotnego ponawiania masowania małego obszaru, najlepiej ruchem owalnym, stopniowo przesuwanym z obwodu do środka ciała. Tak wykonany masaż poprawia ukrwienie mięśni, a również ścięgien i części wiązadeł, oraz oddziaływuje korzystnie na przepływ chłonki. Drgania membrany działają łagodnie na receptory nerwowe znajdujące się w obszarze działania, powodując zmniejszenie bólu w tej strefie, w strefach niedokrwionych wpływając korzystnie na proces odżywiania tych tkanek.
Na drodze odruchowej występują korzystne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, dając uczucie odprężenia, zmniejszenie bóli i lepszej sprawności ruchowej.
Wykonanie zabiegu:
Czas masażu wibracyjnego od 5 do 20 minut. Optymalny czas wynosi 15 minut i może być stosowany codziennie lub co drugi dzień. Przed rozpoczęciem masażu należy uważnie obejrzeć wyznaczoną część ciała według zasad zawartych w przeciw wskazaniach. Przed zabiegiem talkuje się skórę, przy zastosowaniu membran wklęsłych i kielichów lepsze efekty uzyskuje się, gdy membrana jest lekko posmarowanawa wazeliną lub płynną parafiną, rzecz jasna nie należy wtedy stosować talku. Głowicę należy przesuwać powolnym ruchem zawsze zaczynając od obwodu ciała w kierunku od serca. Masażu nie wolno wykonywać w jednym miejscu ani w zbyt małym obszarze ciała. Masaż jednego miejsca po 3-5 minutach powoduje mechaniczne uszkodzenie skóry. Również nie należy stosować masażu wibrycyjnego na całe ciało lub duże powierzchnie. Po zakończeniu każdego i zabiegu należy dokładnie oczyścić membranę.
Wskazania:
Stany pourazowe narządów ruchu, zwłaszcza tkanek miękkich i w mniejszym stopniu wiązadeł i torebek stawowych.
Przewlekłe zaniki mięśniowe o różnej etiologii.
Przewlekłe choroby o etiologii gośćcowej oraz zmiany zwyrodnieniowe.
Choroby obwodowego układu nerwowego. Przeciwwskazania:
Zmiany skórne.
Swieże blizny, bądź świeże powierzchowne uszkodzenia skóry.
Kruchość naczyń włosowatych, świeże wybroczyny.
Nie wolno masować bezpośrednio żylaków.
Zabiegu nie należy wykonywać u chorych gorączkujących.
Strefy wyłączone z masażu: szyja (z wyłączeniem karku), pachy, pachwiny, sutki i okolica serca.
Bicze wodne - zabieg polegający na polewaniu całego ciała skupionym bądź wachlarzowatym strumieniem wody, stosując na zmianę natrysk deszczowy i kolczasty. Z reguły przez 1-2 min stosuje się wodę o temperaturze 40°C potem przez 20 - 30 sęk. wodę o temperaturze 20°C lub niższej. Zabiegi w takim układzie powtarza się dwa razy. Bicze ze względu na ciśnienie strumienia wody oprócz działania termicznego mają bardzo silne działanie mechaniczne, stanowią one formę masażu wodnego. Bicze mogą być wykonywane na całym ciele lub częściowo. Bicze wodne wpływają stabilizująco na autonomiczny układ nerwowy, pobudzają krążenie i oddychanie oraz przemianę materii.