13.Koncepcja sztuki Freuda
koncepcja freuda to koncepcja związana z psychoanalizą.
Powstała wcześniej od ty witkiewicza, strzeminskiego..nie zostało zaakceptowane przez historyków sztuki, powściągliwe podejście co do tych koncepcji (jung i freud)
W innych koncepcjach artysta przynajmniej w pewnym stopniu jest świadomy, stawia jakieś cele, wie po co, jego założenia są uwzględniane., natomiast w koncepcji freuda artysta nie jest świadomy, a nawet nie może być świadomy.
Motywacje artysty nie są prawdziwe, bo psychika artysta nie może sobie zdawać sprawy dlaczego uprawia twórczość artystyczną. Jest to koncepcja trudna do przyjęcia przez historyków sztuki i samych artystów. Według freuda historycy zajmują się tylko pozorami. Według freuda im bardziej artysta teoretykuje tym bardziej ukrywa prawde., wypiera rzeczywistą prawdę powstania dzieła. Ta koncepcja wiąże się z psychoanalizą.
Na ile sprawy osobiste artysty są ważne dla historyków sztuki?
Psychoanalityczne podejście to mniejsza uwaga zwrócona na twórczość a większa na psychikę artysty.
Redukcjonizm- to zarzucało się koncepcji freuda. Coś bardzo złożonego sprowadza się do prostego, innymi słowami można to nazwać prymitywizacją.
Artysta poprzez sztukę stara sobie poradzić z problemami. Koncepcja z drugiej połowy XX wieku. Koncepcje sztuki freuda ale też junga uwzględniały nie tylko dzieła artystów wybitnych, ale też tych mniej znanych, nawet twórczość amatorską i osób z zaburzeniami psychicznymi.
Tak jak jung freud był psychiatrą, i dlatego tez na podstawie badań nad psychika budowali swoje koncepcje.
Ich koncepcję odczytywano jako ewentualny wzbogacający dodatek przy odbiorze dzieła sztuki.
Główne założenie freudowskiej koncepcji sztuki.
Zwraca na początku uwagę że celem sztuki nie jest piękno i nie dążenia które artysta formułuje bądź które formułują historycy sztuki.
Piękno formalne jest tylko nagrodą, przyczyną, przygotowuje drogę dla prawdziwego celu i zadowolenia. Z punktu widzenia artysta a odbiorca- sztuka nie jest wynikiem zainteresowania tylko wiąże się z silnymi popędami i niemocą poradzenia sobie z nimi.
Człowiek koncentruje się na realnym świecie zewnętrznym, na ego- czyli świadomym ja. Rozwijając się w ciągu życia utożsamia się z ego. Ego pełni dwojaką funkcję; pierwsza skierowana wobec świata zewnętrznego- uświadomione bodźce, gromadzi doświadczenia. Pełni też funkcję wewnętrzną związaną z kontrolowaniem popędów. Niezaspokojone popędy odczuwane są jako przykrość. Druga funkcja związana jest z kontrolą popędów, dążeniem do realizacji popędów. Podkreśla freud że ego dąży do przyjemności.
Rozwija się też superego- nad ja
Składa się z wchłoniętych przez człowieka norm społecznych jakie uznał, ego liczy się z superego.
Superego jest tym co wyznacza możliwości brane pod uwagę. Freud zwracał szczególną uwagę na id- formy indywidualne które są człowiekowi nie znane, rozwija się w toku życia człowieka. Jest albo przyjmowane przez ego albo usuwane przez superego. Rozwój id stanowi rodzaj zapisu tego co się wydarzyło ale czego świadomość nie odnotowała.
Popędy i silne akty psychiczne nie mogą się znajdować w podświadomości gdyż są kontrolowane przez superego, które nie pozwala na zatrzymanie. rozwój id związany jest tłumieniem silnych aktów psychicznych- nie giną ale są spychane do podświadomości. Rozwija się warstwa o której nie mamy świadomości, możemy się o niej dowiedzieć przez pewne objawy, np. w sytuacjach marzeń sennych czy sytuacjach pomyłkowych .życie każdego człowieka oparte jest na konflikcie jak rozładować popędy, z drugiej strony nakazy i zakazy co do realizowania popędów.
Życie to dążenie do utrzymania równowagi siły natury i zakazów.
Według freuda sztuka jest jednym ze sposobów poradzenia sobie z napięciami id i superego
Artysta- introwertyk- nie może sobie poradzić z wymaganiami rzeczywistości. introwertyk to ktoś kto podlega działaniom instynktu i ma problem z uzyskaniem równowagi id i superego.
Pierwszym ważnym pojęciem jest sublimacja- jest przemieszczeniem się postaw i działań z jednej strefy do innej. Zaspokajanie popędów ale nie wywołując konfliktów z normami etycznymi czy kulturalnymi. Pewien sposób kompromisu- nie rezygnuje z zasady przyjemności, realizuje się nie naruszając zasady realności.(obowiązujących norm)
Rodzaj kompromisu. Uważał ze satysfakcja jaka daje wykonywanie działań artystycznych, część tych przyjemności przenosi się na zastępcze. Artyści oddaje się sztuce bez względu czy dają korzyści, odczuwają przyjemność i to wystarcza. Sublimacja jest zwycięstwem ego w sojuszu z id nad superego. Unika się konfliktu miedzy popędami a superego który może prowadzić do neurozy, sublimacja bliska neuarozy ale nią nie jest(ego się wycofuje i nie może kontrolować)
2 gi mechanizm to zagadnienie symbolizacji. Jaka jest różnica sublimacją i symbolizacją łączy ze w obu przypadkach mamy do czynienia z kompromisem, ten sam konflikt z popędami a morałami ale w przypadku sublimacji wchodzą aktualnie doznawane emocje i popędy, pozwala rozładować, a symbolizacja- silne akty psychiczne zw z popedami nie zostały przyjęte i zostały siłą stłumione. To co ulega stłumieniu nie ginie, to co stłumione łączy się z sobą, jeżeli zachodzi wielokrotnie do tłumienia może łączyć się i dojśc do tego że cos w istotny sposób zakłuci prace ego. To nie tylko aktualne pragnienia ale tez to co uległo stłumieniu, poczatkowo freud traktował swiadomość jako rodzaj zapisu tego co się wydarzyło w życiu, czyli rola czynników indywidualnych, później zaczął zwracać uwagę na czynniki wrodzone. Te stłumione akty nie mogły przenikać do świadomości przez działanie cenzury, różnego rodzaju przypadkowe czynności mają swoje źródło, one ujawniają podświadomość, czego świadome ja nie chce przyjąć. Jedynie to co jest stłumione potrzebuje takiego czegoś jak symbolizacja. Czyli zamaskowany sposób ujawniana treści dla oszukania świadomego ja. Te zepchnięte pragnienia mogą się ujawniać w dwuch odmianach. Drugim sposobem są drobne błędy, np. przy roztargnieniu, przez pomyłkę są właśnie dlatego że traktowane jako nieistotne i drobne nie mają charakteru celowego. Np. zapominanie imion, czy przeżytych wypadków, pomyłki w mowie, piśmie, źle zapisujemy czy przekręcamy, czy gubienie przedmiotów. Nie jest to przypadek, można to wyjaśnić na zasadzie symbolicznego skojarzenia, z urazami, zabawy czymś(rozkręcanie pióra.. rysunki, niby przypadkowe) to tez nie świadome, ten rysunek ujawnia pewne treści stłumione występujące w podświadomości, we wszystkich tych przypadkach mamy do czynienia z celowością podświadomej. Inny rodzaj ujawniania związany z marzeniami na jawie albo marzeniami sennymi. Bardzo istotna rolę pełniła analiza marzeń sennych. Wg freuda marzenia senne to wyraz treści które są zepchnięte do nieświadomości. W zależności jak wyraźna jest kontrola superego występują w różnej postaci(odbiegają albo są bardzo zbliżone do zasadniczego charakteru). Kluczem do wielu problemów psychicznych są marzenia senne. Tym co wskazuje skuteczność analizy marzeń sennych to to że następowało wyleczenie albo ustąpienie tego nieprzyjemnego objawu. Analogiczne procesy do marzeń sennych- działalność artystyczna. W romantyzmie inspiracja marzeniami sennymi, niektóre elementy nie wiadomo czemu występują w dziele, freud mówi ze nieświadomość w czasie pracy artystycznej ujawnia nieświadome elementy, ukryte zamaskowane sposoby ujawnienia treści podświadomej, symbol nie jest rezultatem świadomości ale cos co nasza świadomość zaskakuje nie wiadomo skąd się bierze. Freud uważał ze w przypadku symbolu mamy do czynienia z pewna dynamiką psychiczną z tym co nieświadome. Symbol to element zaskakujący pojawiający się nie wiadomo skąd, na który zwracamy uwagę bo aktywizuje to odniesienie do stłumionych treść. Symbol wg freuda nigdy nie nazywa rzeczy po imieniu, opisuje aby pewne cechy odsłonić w przebraniu a inne w sposób uderzający, relacja między tym co w symbolu jawne a tym co ukryte. Badacze wyróżnili 3 sposoby maskowania treści - 1szy to zagęszczenie treści- symbol wydaje się zagadkowy i niezrozumiały, trudno powiedzieć co właściwie przedstawia, w dynamice naszego życia podświadomego marzenia łącza się ze sobą, kiedy się ujawnią mamy do czynienia z efektem jak z klatka zdjęciową, wiele razy naświetloną. W dziełach sztuki mamy do czynienia z takimi sytuacjami. Drugi rodzaj mech maskowania treści można określić jako przesuniecie- zmieniona zostaje hierarchia ważności elementów składających się na marzenie senne. Przesuniecie polega na zachwianiu, koncentrujemy się na szczególe nie zdając sobie sprawy czego jest częścią. Nie jesteśmy w stanie sobie uświadomić. W marzeniach sennych- dziwny i nie zrozumiały sen- nic nie miało sensu. Szczegóły mało znaczące na planie pierwszym a to co istotne gdzieś tam ukryte. Można odkryć sens przez analizę, freud tego dokonywał. 3ci mechanizm polega na zmianie postaci pragnienia, polega na ty ze podświadomie wykorzystuje te treści które istnieja w świadomości, pewne stłumione tresci ujawniają się np. w postaci jakiś naszych bohaterów.. i świadome ja zostaje oszukane. Śniło mi się to co czytałem, ale ten sen dotyczy treści dotyczących mnie tylko w postaci kogoś innego. Te mechanizmy można zastosować do dzieł literackich i plastycznych.
Tworząc dzieło artysta chce namalować coś, ale cos się pojawia co nie należy do tego tematu do przedstawienia jakie powinno być. Artysta realizuje dwa cele- cel świadomy i zamierzony ale tez inna- podświadoma celowość- istotniejsza- jeżeli się podchodzi z pasją do tego co się robi.
Freud wyrażał przekonanie ze twórczość nie jest osobnym rodzajem działalności. Nie można izolować dzieł sztuki od innych działalności człowieka, sztuka ujawnia życie wewnętrzne twórcy. Równie ważne z pkt sublimacji, ujawniania są nic nie znaczące bazgroły jak rysunki świadome i celowe. Te spontaniczne- mniej świadomości.
Nawiązaniem do tego sposobu analizy może być przykład- wspomnienie z dzieciństwa leonarada da vinci. Na marginesie pojawiła się notatka o charakterze biograficznym, sam leonardo potraktował to jako wspomnienie. Jego najwcześniejsze wspomnieniem z dzieciństwa z ptakiem, albo orzeł albo sęp, usiadł na kołysce nad małym vinci, i uderzył kilkakrotnie ogonem w usta leonarda. On uznał za najwcz wspomnienie, ale nie możliwe bo najwcześniejsze wspomnienia są z wieku 3 , 4 lat. Jest to więc marzenie senne. Charakter seksualny- symboliczne ujawnienie pragnień, jego życie seksualne było zagadką, żadnych informacji o związkach z kobietami. Nie było tez utrzymywał związki seksualne z mężczyznami. Z kobietami przyjaźnił się, nie miał do nich słabości, ale do ładnych chłopców miał:) taki był cholernik jeden.. i miał wyjątkową słabość do jednego z chłopców. A ogon z ustami to oralny stosunek
15. proces indywidualizacji i symbolika jungowska
idywidualizacja czyli integrowanie tego co nieświadome, osiagnięcie całkowitej osobowości, ma poczucie sensu i szczęcia, jak nie to będzie miała poczucie braku sensu. Całośc polega na jedn przeciwieńst, aby zostały zróznicowane ale żyły ze sobą, osobowością jest ten kto potrafi powiedzieć tak swojemu wewnetrznemu głosowi, czyli odbierac te znaki czyli symbole. Dlatego analiz symboli jest konieczne. Nie tyle ważne rozumienie a podejmowanie prób zrozumienia, tu następuje jednoczenie. Alegoria to obumarły symbol,symbol może znowu odzyskac swoje dawne mozliwości. Symbole pełnia zasadn rolę w zyciu człowieka i wiele istotnych celów zwiazanych jest z własciwym stosunkiem do symboli, symbole wyst w różnych sweracg zycia człowieka. Tym co charakt dla sztuki to możliwośc utrwalania symboli, symbol przestaje być indywidualny jest czymś dla innych ludzi ułatwiajacy proces integrowania poziomów zycia ludzkiego. Relacja archetypu i symbolu, archetyp nie jest okr treściowo, ma mozliwośc wpływu na zachowania i mysli człowieka, w przypadku symbolu mamy do czynienia z aktualnymi skł mysli. Wykorzyst zostają składniki odp dla świadomosci człowieka, dlatego symbole zmieniaja się ze względu na składniki. Może być to np. syrena ale także
4 podstawowe etapy; rozwój psychiczny człowieka polega na integrowaniu świadomego ego z nieświadomości, nie polega tylko na eliminowaniu przeciwieństw i równoważeniu, dla uniknięcia konsekwencji - nerwic- związane z atakami ego. Podświadomość wg niego może stać się źródłem rozwoju człowieka i źródłem twórczości- uwzględniając nieświadomość ,tylko w ten sposób wg niego. Nawiązuje do romantyczności, sztuka nie polega na odwzorowywaniu, dla rozwoju twórczego istotne jest wykorzystanie zasobów związanych z nieświadomością, z tego z czego nie zdajemy sobie sprawy, coś co się może przyczynić do naszego rozwoju. To co wewnątrz człowieka, to co czujemy, ważniejsze niż to co możemy zobaczyć. Uważał ze kontakt z rzeczywistością zewnętrzną liczy się o tyle o ile może uruchomić on wnętrze człowieka. Platon uważał ze nasze poznanie jest związane z procesem anamnezji czyli wiedza polegająca na przypominaniu sobie, sięganie do nieświadomości. Dwa pierwsze etapy związane z uświadomieniem sobie z ciemniej strony, ze pozostawac może w sprzeczności, a te dwa dalsze związane w wykorzystaniem tych możliwości co się odnoszą do możliwości twórczych dzięki odniesieniu do nieświadomości zbiorowej, stąd te symbole
pierwszy etap łączy się z uświadomieniem sobie z ciemnej strony naszej psyche, nasze świadomość nie ogranicza się do świadomości. Etap związany z personą i cieniem.
Persona to maska to co prezentujemy innym z czym świadomie utożsamiamy się. Cień jest tym co kryje się za maską, czego nie chcemy dopuścić do świadomości naszej drugiej strony.
Cień jest tym co w toku rozwijania świadomości odrzucamy(ale to co odrzucamy nie ginie). Człowiek rozwija tylko jedną stronę w kontakcie z rzeczywistością zewnętrzną, reszta składa się na to co świadomie akceptujemy, cos eliminujemy, odrzucamy. Podstawowym etapem rozwoju psyche jest uświadomienie sobie drugiego ja. Cień można uświadomić sobie poprzez drugą osobę, albo symbol. Jest to związane z tym że ludzie ulegają fascynacją osobą zupełnie inną niż ten ktoś. Możliwe jest nawet uzależnienie od tej osoby. Świadome ja jest bezradne wobec tej osoby. Jak unikać i nie utożsamiać się z tylko z tym co świadome z personą.
Etap persony i cienia wyraża się w sztuce w postaci takich zestawień; dwa elementy podobne ale jedno jasne a drugie ciemne itp.
Dalszy rozwój procesu idywidualizacji łączy się z energią ciemniej strony naszej psychiki.
Drugi etap to anima i animus
Wzięcie pod uwagę odmienności płciowej naszej duszy.
Mężczyzna nosi w sobie swoją ewę a ona adama. W przypadku kobiety- anima uświadomiona i animus czyli nieuświadomiona strona. Jung określa to jako archetypową część psyche. Może się ujawniać w symbolach, wizjach, snach.. Anima- symbol pojawiający się u mężczyzny- dziewczyna, boginii, ważne są cechy tej postaci, to są jego słabe strony. Animus- bardzo sielnie stłumiony ukazuje się w symbolach. Etap indywidualizacji związany z animą i animusem pełni istotną rolę również z pkt widzenia twórczego
3ci poziom-stary medrzec i wielka matka
nieświadomość jest czysta naturą, świadome ja oderwało się od natury i te symbole starego medrca i wielkiej matki polegają na określeniu odniesienia człowieka do tego co związane z naturą. Stary mędrzec odnosi się do tego co duchowe w psychice, a wielka matka do tego co materialne. Uważał ze symbol mędrca w różnych ujęciach jakich się pojawiał w dziejach to uosobienie duchowe. Mężczyzna to zmaterializowany duch. Wielka Matka- sięganie do rzeczowej prawdy natury, on nie przeciwstawia, istnieje połączenie duchowego z materialnym, punkt wyjścia wyznaczone przez to co materialne. W przypadku mężczyzny perspektywa wyznaczona przez to co duchowe, w przypadku tych archetypów stary mędrzec i wielka matka jest sięganie do najgłębszej istoty. W przeciwieństwie do animusa i anima, ze mężczyzna nosi anime a kobieta animusa, mamy do czynienia z odwołaniem do tego co świadomie , wiemy-kobieta do kobiety a mężczyzna do mężczyzny. Odwołanie się do praobrazu związane jest z dążeniem do wykorzystania świadomości, bez tych ograniczeń. Chodzi o odwołanie się do korzeni.
Sięgnięcie do źródeł przez te symbole może doprowadzić do ukształtowania osobowości mamicznej. Dla mężczyzny refleksja taka to uwolnienie się od ojca, dla kobiety wyzwolenie się od matki i odczucie własnej indywidualności, doświadczenie we własnym przeżyciu w materii uduchowionej, w ten sposób aktywizują się siły. Odnoszenie się do tych archetypów powoduje ze człowiek ma świadomość własnej tożsamości i odnosi się do tego co go przekracza co jest źródłem zachowania właściwych dla niego. Uzyskuje moc twórcza która przekracza jego ind możliwości. Jakie symbole związane z ta problematyką, mędrzec- przewodnicy, wodzowie, czarodzieje ,prorocy, magicy, w literaturze i mitach istotna rola czarodziei itd., twierdzi jung ze trzeba na te postacie i na wiedze ich spojrzeć nie wiążąc z historią ale patrząc na całe życie na cos co można odnieść dla swoich własnych problemów. WM symbole-boginie, kapłanki ,matka kosciół
4.najwyższy etap to archetyp jaźni. O ile w przypadku 3 poprzednich występowała struktura dwoista,
nie ma tam ze moje ja i cos do czego mogę się odnosić, tu następuje zjednoczenie ja i nie ja czyli nieświadomości zbiorowej. Jung uważał ze symbol odnoszący się do tego to różnego rodzaju symbole jednoczące- konstrukcja od wielości do jedności- mandale. występowały w jodze ułatwiając kontemplacje- regularne konstrukcje ,w środku kompozycji znajdował się np budda, a przy brzegach znajdowały się różnorodne postacie elementy , polegała na poprzez system przekształceń elementów doprowadzić do zjednoczenia ze środkiem, to układ polegający na tym ze poprzez symetryczne ułożenie następuje przejście z różnicowania do zjednoczenia. Traktowane jako obrazy ułatwiające kontemplacje bo związane były z ułatwianie duchowej przemiany polegającej na przejściu z wielości do jedności, tego typu układu występował tez w sztuce chrześcijańskiej , np. w średn obrazy miały układ zbliżony, chrystus w środku i ewangeliści albo symbole w innych miejscach. podobny cel-zawsze połączenie form w wyważona organiczną całość. Sens symboli jednoczących- wyższa synteza-poprzez zetknięcie jaźni i tego co jest jej przeciw dochodzi do ukształtowania nadrzędnej płaszczyzny. Nie tyle ważne co umieszczane i co się tam znajduje, podstawowym prawem jest symetryczne ustawienie części i zasugerowanie przejścia od opozycji do jedności. Sens tych symboli polega na tym ze ukazuje on pkt dojścia duchowego rowoju czyli indywidualizacji. Z pkt widzenia świadomego ja uwzględnienie drugiej ciemniej strony czy płciowości podwójnej wiąże się z zakłóceniem świadomości. Jeżeli nie to psychika bardzo prosta. Konieczne jest wytrącenie z równowagi, występuje to w 3 pierwszych etapach indywidualizacji. Jak podkreśla jung z pkt archetypu jaźni ta utrata była celowa alby uzyskać nową szerszą syntezę, nie ma dominacji roli świadomego ja, świadomość jest w stanie przyswoić treści wytwory nieświadomości i uzyskać większe możliwości, biorąc pod uwagę czynniki zaburzające osiągamy wyższą syntezę. Te symbole jednoczące są obrazem wyższej syntezy opartej na uwzględnieniu opozycji i asymilowaniu. Zindywidualizowane ja, to pierwotne, czuje się często jak przedmiot czegoś nieznanego, może się wydawać ze cos zostało zagubione. Trzeba ta pierwotna egoistyczną osobowość stracić aby odzyskać siebie na tym najwyższym poziomie.
. Symbole jednoczące mogą się ujawniać w snach na różnych etapach indywidualizacji , np. stoły z siedzącymi osobami. Tego rodzaju symbole mogę się pojawiać w róznych etapach i nie można tego traktować jako najwyższy poziom, to mogą być jakieś wskazówki dla naszego duchowego rozwoju. Może wskazywać ze nastąpiło jakieś zakłócenie i poprzez zwrócenia uwagi na ten symbol można doprowadzić do przywrócenia tej równowagi. Tego rodzaju układy w sztuce mogą być przedstawiające i układy oparte na operowaniu kształtami abstrakcyjnymi.
Wpływ koncepcji jungowskiej jest ogromny na sztukę współczesną(surrealiści się odnieśli całkowicie do junga) action painting- tez można odnosić do jego koncepcji.
Bardzo często artyści się odnoszą świadomie we własnej twórczości, starają się znaleźć metody które mogą zaktywizować, tylko ze to jest działanie świadome, a symbol rodzi się poza naszą wolą i świadomymi działaniami.