Zagrożenia narządów ruchu w pracy zawodowej. Profilaktyka i taktyka postępowania.

IRENEUSZ JURCZAK

PRACOWNIA ERGONOMII I FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO UM W ŁODZI

KLINIKA CHORÓB WEWNĘTRZNYCH I REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ, ODDZIAŁ FIZJOTERAPII, WYDZIAŁ WOJSKOWO - LEKARSKI, UNIWERSYTET MEDYCZNY W ŁODZI

Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności w Polsce są - w kolejności:

1. schorzenia narządów ruchu - w następstwie przewlekłych przeciążeń fizycznych narządów ruchu - najczęściej zespoły bólowe kręgosłupa na tle zmian zwyrodnieniowo- dyskopatycznych!

2. choroby układu krążenia

3. następstwa urazów (wypadków)

• Przewlekłe choroby narządów ruchu, określane też jako urazy z przeciążenia lub przeciążenia fizyczne narządów ruchu mogą dotyczyć:

-kończyn górnych i dolnych oraz

-kręgosłupa

• Spowodowane są one sposobem wykonywania pracy i nadmiernym przeciążeniem narządu ruchu lub też przewlekłymi chorobami obwodowego układu nerwowego, wskutek ucisku na pnie nerwowe.

• Przeciążeniami układu ruchu nazywamy zespół zjawisk, w którym działanie mechaniczne przekracza wytrzymałość fizyczną lub wydolność czynnościową elementów statyczno-dynamicznych. Może ono dotyczyć mięśni i ich przyczepów, ścięgien, pochewek ścięgnistych, kaletek maziowych, łąkotek i kości (złamania zmęczeniowe).

• Do uszkodzenia narządów ruchu może również doprowadzić długotrwałe wykonywanie czynności zawodowych, zwłaszcza charakteryzujących się powtarzalnością, rytmicznością, wymuszoną pozycją, uciskiem lub rozciąganiem struktur anatomicznych.

• Choroby w następstwie przeciążeń w obrębie kończyn. Urazy z przeciążenia w obrębie kończyn górnych wywoływane są przez czynności nie wymagające wprawdzie jednorazowego większego wysiłku fizycznego, pozornie nieszkodliwe dla zdrowia, ale wykonywane bardzo szybko i z dużą liczbą powtórzeń. Mogą doprowadzać do nich prace fizyczne pozornie bardzo lekkie.

• Powtarzająca się z bardzo dużą częstotliwością i szybkością czynność może doprowadzić do takich schorzeń jak: tendosynovitis (zapalenie pochewek ścięgien), tendonitis/tendinitis (zapalenie ścięgna lub ścięgien), powtarzające się nadwyrężenia mięśnia (zapalenie powięzi mięśniowej, mialgia, zapalenie mięśnia), ganglion (torbiel galaretowata okołostawowa), wtórny zespół kanału nadgarstka.

• Urazy z przeciążenia w obrębie kończyn górnych, objawiające się klinicznie jako zapalenie ścięgien i pochewek ścięgien, zapalenie nadkłykci kości ramiennej („łokieć tenisisty i golfisty”), uległy w ostatnim okresie znacznemu rozpowszechnieniu i niejednokrotnie powodują absencję chorobową.

• Urazy z przeciążenia w obrębie kończyn górnych, objawiające się klinicznie jako zapalenie ścięgien i pochewek ścięgien, zapalenie nadkłykci kości ramiennej („łokieć tenisisty i golfisty”), uległy w ostatnim okresie znacznemu rozpowszechnieniu i niejednokrotnie powodują absencję chorobową.

• Z badań epidemiologicznych wynika, że bóle pleców odczuwa 33% pracowników, ogólne zmęczenie - 23%, bóle mięśni, w tym szyi i karku - 23%, rąk - 13%, nóg - 12%. Skutkiem długotrwałych obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego podczas pracy mogą być choroby zawodowe oraz parazawodowe. Przewlekłe choroby zawodowe układu ruchu i obwodowego układu nerwowego związane ze sposobem wykonywania pracy wymienione są w wykazie chorób zawodowych

Należą do nich:

• przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki,

• przewlekłe zapalenie kaletki maziowej,

• przewlekłe uszkodzenie łąkotki,

• przewlekłe uszkodzenie torebki stawowej,

• przewlekłe zapalenie okołostawowe barku,

• przewlekłe zapalenie nadkłykci kości ramieniowej,

• zmęczeniowe złamanie kości,

• martwica kości.

• zespół cieśni w obrębie nadgarstka,

• zespół rowka nerwu łokciowego

Przewlekłe zespoły bólowe kręgosłupa na tle zmian przeciążeniowych

• Przeciążenia fizyczne kręgosłupa (nie będące następstwami wypadków, nagłego zadziałania urazów) powodowane są przede wszystkim długotrwałym obciążeniem statycznym kręgosłupa.

• Codzienne i długotrwałe utrzymywanie wymuszonej pozycji ciała doprowadza do schorzeń określanych ogólnie jako przewlekłe z.b.k., których etiopatogenezę stanowią zmiany zwyrodnieniowo-dyskopatyczne w obrębie kręgosłupa, w pierwszym okresie dotyczące zmian wstecznych w obrębie jednego lub więcej krążków międzykręgowych.

• Przewlekłe zespoły bólowe kręgosłupa są chorobami parazawodowymi co wynika
  z faktu iż nie są ujęte w obowiązującym wykazie chorób zawodowych.

ZAGROŻENIA PRZECIĄŻENIAMI FIZYCZNYMI NARZĄDÓW RUCHU
W ZAWODACH MEDYCZNYCH

• W praktyce działalność profilaktyczna w odniesieniu do dolegliwości bólowych ze strony układu ruchu koncentruje się na trzech podstawowych kierunkach:

1. Redukcji wielkości obciążenia fizycznego

• technika

• pozycja ciała

• czynniki środowiska pracy wpływające na bezpieczne wykonywanie czynności związanych z transportem ręcznym

2. Zwiększaniu sprawności fizycznej,

3. Właściwym odpoczynku.

Trzy zasady, obowiązujące podczas podnoszenia/przenoszenia

ciężarów:

• ZASADA I

Jeżeli nie czujesz się na siłach by podnieść konkretny obiekt

poszukaj pomocy.

• ZASADA II

To ty zawsze musisz panować nad ciężarem, a nie ciężar nad tobą.

• ZASADA III - Zanim zaczniesz działać — pomyśl.

Oszacuj możliwość wykonania zadania.

Postaraj się o zabezpieczenie równowagi.

Unikaj silnego pochylania się.

Nie skręcaj tułowia.

Zawsze wykonuj łagodne, płynne ruchy.

Upewnij się, czy będziesz miał wystarczającą widoczność.

Jeżeli jest to konieczne, używaj narzędzi pomocniczych.

Lepsze jest pchanie lub ciągnięcie ładunku, aniżeli przenoszenie go.

Wykorzystuj osobiste wyposażenie ochronne.

Utrzymuj ciężar blisko ciała.

Podnoszenie pacjentów - schemat postępowania

• Najpierw pomyśl. Oceń możliwość wykonania czynności, trudności z tym związane oraz potencjalne problemy.

• Podnoś pacjenta jedynie wówczas, jeżeli masz pewność, że to wykonasz.

• Nigdy nie podnoś pacjenta samodzielnie. Zawsze poproś o pomoc.

• Wytłumacz pacjentowi, co zamierzasz zrobić. Nieprzygotowany pacjent może stawiać niezamierzony opór. Jeżeli jest to możliwe, poproś pacjenta o współpracę - często może on wskazać łatwiejszy sposób wykonania tej czynności.

• Jeżeli jest to możliwe wykorzystaj pomoce do podnoszenia.

• Jeżeli pacjent upadnie nie próbuj podnosić go samodzielnie. Ułóż go wygodnie na podłodze i wezwij pomoc.

• Jeżeli w czasie podnoszenia wystąpią jakiekolwiek dolegliwości bólowe, zgłoś to przełożonym i poddaj się badaniu lekarskiemu

Przemieszczanie pacjentów i sprzętu

• Nauczanie prawidłowych zasad podnoszenia i przemieszczania pacjentów

• Utrzymywanie prawidłowych podstaw ciała przy pracy i podczas odpoczynku

• Podczas przewożenia pacjenta na łóżku korzystniejsze jest popychanie niż ciągnięcie

Regulacje prawne

• Obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych określa rozporządzenie Ministra Pracy
  i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26 z 2000 r., poz. 313 i nr 82,poz. 930).

• Rozporządzenie definiuje ręczne prace transportowe jako każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania przedmiotów, ładunków lub materiałów przez jednego lub więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich przez unoszenie, podnoszenie, układanie, pchanie, ciągnięcie, przenoszenie, przesuwanie, przetaczanie, lub przewożenie

• Rozporządzenie określa:

1) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii,

2) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów,

3) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.

Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca obowiązany jest:

• stosować odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne zmierzające do wyeliminowania ręcznych prac transportowych, a w razie braku możliwości wyeliminowania ręcznych prac transportowych - w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykonywaniem tych czynności - organizować odpowiednio pracę i wyposażyć pracowników w niezbędny sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony indywidualnej;

• oceniać ryzyko zawodowe występujące podczas wykonywania ręcznych prac transportowych, ze szczególnym uwzględnieniem:

• masy przemieszczanego przedmiotu,

• warunków środowiska pracy, w tym w szczególności temperaturę i wilgotności

• powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia,

• - organizacji pracy, w tym stosowanych sposobów wykonywania pracy,

• - indywidualnych predyspozycji pracownika, takich jak sprawność fizyczna, wiek i stan zdrowia.

• W rozporządzeniu wprowadzono rozgraniczenie na prace stałe (wykonywane częściej niż 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej) oraz dorywcze, wykonywane sporadycznie, nie częściej niż 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej. Wprowadzono ograniczenia dopuszczalnej masy ładunków przenoszonych przez jednego pracownika, w pracy ciągłej do 30 kg, a przy pracy dorywczej do 50 kg. Przy czym niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m.
  W przypadku pracy zespołowej ograniczenia masy podnoszonych ładunków na jednego pracownika wynoszą odpowiednio 25 i 42 kg, przy czym niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg. Określono również dopuszczalne siły wymagane do oburęcznego przesuwania ładunku oraz do poruszania elementów urządzeń służących do ręcznych prac transportowych. Rozporządzenie określa także wymagania odnoszące się do przemieszczania ładunków przy użyciu ręcznie napędzanych dźwignic.

• Przedstawione w rozporządzeniu wartości dotyczą dorosłych mężczyzn.

Wymagania odnoszące się do kobiet określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. z 1996 r. nr 114, poz. 545 ze zmianą - Dz. U.z 2002 r nr 127, poz. 1092).Do prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet zalicza się m.in. prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała, w tym. m. in.:

1. Ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów o masie przekraczającej:

• 12 kg - przy pracy stałej,

• 20 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).
  

2. Ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp., których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30 o, a wysokość 5 m - ciężarów o masie przekraczającej 8 kg - przy pracy stałej i 15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

3. Przewożenie ciężarów o masie przekraczającej 80 kg - przy przewożeniu na wózkach 2 -3- i 4 kołowych. Podana dopuszczalna masa ciężarów obejmuje również masę urządzenia transportowego i dotyczy przewożenia ciężarów po powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nie przekraczającym 2%. W przypadku przewożenia ciężarów po powierzchni nierównej, masa ciężarów nie może przekraczać 60% wartości podanej wyżej.

---