ZARZĄDZANIE

INSTYTUCJAMI KREDYTOWYMI

Materiały do ćwiczeń

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM - PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE

ANETA SARNIK-SAWICKA

[e-mail]

UE w Katowicach, 2012

Zarządzanie ryzykiem bankowym to całokształt przedsięwzięć mających na celu:

1. identyfikacje ryzyka, czyli ustalenie zewnętrznych i wewnętrznych przyczyn jego występowania oraz rodzaju ryzyka

2. pomiar ryzyka, co wiąże się z wprowadzaniem nowych, bardziej precyzyjnych metod oszacowanie strat związanych z ryzykiem, nowych elementów tej oceny

3. dobór skutecznych instrumentów zarządzania ryzykiem, zarówno pojedynczym ryzykiem, jak i ryzykiem łącznym w skali banku,

4. ustalenie zasad monitorowania i kontrolowania.

ETAPY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM BANKOWYM

1. OKREŚLENIE PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA RYZYKA BANKOWEGO

2. IDENTYFIKACJA RODZAJU RYZYKA BANKOWEGO

3. OKRESLENIE SKUTKÓW ZBYT WYSOKIEGO RYZYKA BANKOWEGO

4. POMIAR I OCENA SKALI RYZYKA BANKOWEGO

5. STEROWANIE RYZYKIEM BANKOWYM

6. FINANSOWANIE SKUTKÓW RYZYKA BANKOWEGO

7. MONITORING, KONTROLA, AUDYT RYZYKA BANKOWEGO

ZEWNĘTRZNE PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA RYZYKA BANKOWEGO

• makrootoczenie (koniunktura gospodarcza, inflacja, polityka banku centralnego, polityka fiskalna),

• mikrootoczenie (koniunktura gospodarcza w regionie działania banku, liczba banków - konkurentów działających w regionie i ich oferta produktowa oraz polityka cenowa)

WEWNĘTRZNE PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA RYZYKA BANKOWEGO

• działalność operacyjna banku (polityka depozytowa, polityka kredytowa),

• organizacja procesów

• zarządzanie bankiem,

• marketing bankowy

• kwalifikacje kadry

RODZAJE RYZYKA BANKOWEGO

• ryzyko płynności,

• ryzyko kredytowe,

• ryzyko kapitałowe,

• ryzyko operacyjne,

• ryzyko rynkowe (w tym: walutowe, cenowe i stopy procentowej),

• ryzyko upadłości,

• inne rodzaje ryzyka

SKUTKI ZBYT WYSOKIEGO RYZYKA BANKOWEGO

• zmniejszenie lub utrata płynności,

• mniejsze zyski,

• wzrost kosztów działania,

• spadek rentowności,

• mniejsza wiarygodność,

• mniejsze bezpieczeństwo

W KONSEKWENCJI UPADŁOŚĆ I KOSZTY DLA AKCJONARIUSZY, KLIENTÓW, SEKTORA BANKOWEGO, GOSPODARKI

RODZAJE DZIAŁAŃ BANKU - STEROWANIE RYZYKIEM BANKOWYM

• aktywne (ograniczanie wielkości ryzyka, np. transfer, dywersyfikacja, hedging),

• pasywne (minimalizowanie negatywnego wpływu strat z tytułu ryzyka na kondycję finansową banku np. tworzenie rezerw wymogi kapitałowe)

INSTRUMENTY STEROWANIA RYZYKIEM

• wynikające z zewnętrznych regulacji ustawowych,

• wynikające z wewnętrznych regulacji banku

• pojedynczym ryzykiem,

• łącznym ryzykiem (portfel ryzyka)

KONTROLA RYZYKA BANKOWEGO

• kontrola wewnętrzna,

• audyt wewnętrzny i zewnętrzny,

• nadzór bankowy

Regulacje ostrożnościowe to normy prawne adresowane do instytucji finansowych, które mają na celu określenie minimalnych standardów sprzyjających ograniczeniu ryzykownej działalności instytucji finansowych, w tym banków.

• regulacje ostrożnościowe zewnętrzne określane przez organy nadzorujące (Komitet Bazylejski, organy UE, krajowe organy nadzorcze), znajdujące odzwierciedlenie w przepisach prawnych,

• regulacje ostrożnościowe wewnętrzne określane przez władze banku, ale nie naruszające norm zewnętrznych bowiem zarząd banku odpowiada za zaprojektowanie, wprowadzenie oraz działanie systemu kontroli wewnętrznej dostosowanego do wielkości i profilu ryzyka wiążącego się z działalnością banku.

RYZYKO KREDYTOWE

jest określane jako zagrożenie terminowej spłaty kredytu wraz z odsetkami spowodowane trudnościami kredytobiorcy, co dla banku jako kredytodawcy oznacza straty finansowe.

Do instrumentów sterowania ryzykiem kredytowym zaliczamy:

• ocenę zdolności kredytowej,

• wymagane przez bank zabezpieczenia wierzytelności oceniane w aspekcie realności wyceny samego zabezpieczenia, wartości i ewentualnej egzekwowalności w przypadku wystąpienia ryzyka kredytowego,

• dywersyfikację ryzyka, czyli jego rozproszenie polegające na rozrzucie (według kryteriów ilościowych i jakościowych) ryzyka kredytowego, tak aby poszczególne kredyty były w jak najmniejszym stopniu skorelowane, co jest możliwe poprzez ustalenie limitów kredytowych,

• rezerwy na ryzyko,

• transfer ryzyka, a więc przeniesienie ryzyka na inne instytucje, np. udzielenie kredytu w ramach konsorcjum kredytowego rozkłada ryzyko na wszystkie banki wchodzące w skład konsorcjum, a ubezpieczenie kredytu to przeniesienie części lub całości ryzyka (w zależności od warunków umowy) na firmę ubezpieczeniową

RYZYKO RYNKOWE

określane także jako ryzyko cenowe występuje w przypadku wystąpienia straty w związku z niekorzystną zmianą cen aktywów lub kontraktów, których przyczyną jest niekorzystne z punktu widzenia banku kształtowanie się stóp procentowych, kursów walutowych, cen kursów akcji

Łączny wymóg kapitałowy z ryzyka rynkowego obejmuje:

• łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego,

• łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka cen towarów,

• łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka cen kapitałowych papierów wartościowych,

• łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka szczególnego cen instrumentów dłużnych,

• łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka ogólnego stóp procentowych.

Komponenty ryzyka rynkowego:

• ryzyko walutowe,

• ryzyko cenowe

• ryzyko stopy procentowej.

RYZYKO OPERACYJNE

ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi, systemów łub zdarzeń zewnętrznych. Definicja ta obejmuje ryzyko prawne natomiast wyłącza z ryzyka operacyjnego ryzyko reputacji i ryzyko strategiczne

Kategorie zdarzeń operacyjnych, czyli zdarzeń związanych z działalnością banku, które mogą skutkować wystąpieniem strat finansowych - cząstkowe rodzaje ryzyka operacyjnego:

• oszustwo wewnętrzne - straty z tytułu działań co najmniej jednej. osoby wewnętrznej (pracownika) mających na celu zamierzone oszustwo, sprzeniewierzenie własności lub obejście regulacji, prawa lub polityki banku, z wyłączeniem zdarzeń z zakresu dyskryminacji,

• oszustwo zewnętrzne — straty z tytułu działań mających na celu zamierzone oszustwo, sprzeniewierzenie własności lub obejście regulacji, prawa przez osobę trzecią.

• praktyka kadrowa i bezpieczeństwo pracy — straty banku wynikające z działań banku niezgodnych z prawem pracy, przepisami BHP, porozumieniami zawartymi z pracownikami lub z wypłat roszczeń z tytułu odszkodowań za wypadki przy pracy oraz zdarzeń z zakresu różnicowania i dyskryminacji,

• klienci, produkty i praktyka biznesowa - straty wynikające z niezamierzonego lub wynikające z zaniedbania, niewypełnienia zawodowych zobowiązań w stosunku do poszczególnych klientów (w tym wymagań dotyczących uczciwości i odpowiedzialności) albo też z charakteru lub struktury produktu,

• uszkodzenie aktywów materialnych — straty powstałe w wyniku utraty bądź zniszczenia fizycznych aktywów w wyniku klęsk żywiołowych lub innych zdarzeń,

• zakłócenia działalności i błędy systemów — straty wynikające z zakłóceń działalności i błędów systemów.

• dokonywanie transakcji, dostawa oraz zarządzanie procesami — straty wynikające z błędów podczas przeprowadzania transakcji lub zarządzania procesami, jak również z relacji z kontrahentami i dostawcami

.

Narzędzia i techniki identyfikacji i oceny ryzyka operacyjnego:

• samoocena oraz samoocena w zakresie ryzyka - proces wewnętrzny polegający na ocenie podatności czynności bankowych na czynniki ryzyka operacyjnego wraz z oceną zagrożeń,

• mapowanie ryzyka polegające na nałożeniu poszczególnych jednostek operacyjnych, funkcji lub procesów na mapy ryzyka, co pozwała zidentyfikować zagrożenia oraz określić priorytety działań,

• wskaźniki ryzyka — cyklicznie wyliczane i analizowane dane statystyczne odnoszące się do poszczególnych rodzajów ryzyka.

• pomiar ryzyka operacyjnego, który wymaga dostosowania do specyfiki ryzyka operacyjnego metod jego pomiaru

RYZYKO PŁYNNOŚCI

Prawo nakłada na banki obowiązek utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzajów prowadzonej działalności, w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami płatności

Zdolność płatnicza jest to zdolność do finansowania aktywów i terminowego wykonania zobowiązań w toku normalnej działalności banku lub oddziału instytucji kredytowej lub w innych warunkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty

Zarządzanie płynnością banku to takie kształtowanie struktury aktywów i pasywów, aby zsynchronizować strumienie wpłat i wypłat, zachować równowagę między poziomem ryzyka a rentownością w decyzjach o pozyskiwaniu, lokowaniu kapitału oraz utrzymać proporcję między aktywami dochodowym i niedochodowymi, stanowiącymi element rezerwy płynności.

Tak rozumianą płynność płatniczą należy rozpatrywać w następujących horyzontach czasowych:

• płynność bieżącą — w okresie 7 kolejnych dni,

• płynność krótkoterminową — w okresie 30 kolejnych dni,

• płynność średnioterminową — w okresie powyżej 1 miesiąca i do 12 miesięcy,

• płynność długoterminową — w okresie powyżej 12 miesięcy.

RYZYKO KAPITAŁOWE

Ryzyko kapitałowe banku to spadek wartości aktywów banku, w wyniku czego następuje zmniejszenie lub utrata kapitału własnego ze względu na generowanie strat ponoszonych przez bank, a wynikających z różnych rodzajów ryzyka bankowego: kredytowego, rynkowego, operacyjnego, płynności, które to rodzaje ryzyka są głównymi źródłami niestabilności wyniku finansowego banku.

Rodzaje ryzyka kapitałowego:

• ryzyko gromadzenia kapitału czyli ryzyko pierwotne występuje w dwóch przypadkach. Przypadek pierwszy oznacza, że bank nie zgromadził wymaganego ustawowo minimum kapitałowego, co oznacza, że kapitał banku nie spełnia funkcji licencyjnej (założycielskiej). Przypadek drugi występuje gdy zgromadzony kapitał jest niewystarczający w stosunku do zakresu działalności banku, czyli nie zapewnia sprawnego funkcjonowania banku, co znajduje odzwierciedlenie praktycznie we wszystkich pozostałych funkcjach kapitału.

• ryzyko wykorzystania kapitału oznacza, że wniesiony przez właścicieli i inwestorów kapitał został ulokowany w banku na ich ryzyko - ryzyko, że bank osiągnie niższą niż zadawalającą stopę zwrotu z kapitału albo nawet zbankrutuje, a wówczas akcjonariusze odzyskają niewiele albo nawet nic nie odzyskają z zainwestowanego kapitału.

Przyczyny występowania ryzyka kapitałowego

konsekwencje zbyt wysokiego poziomu różnych rodzajów ryzyka bankowego (kredytowego, płynności, operacyjnego. rynkowego)

Skutki ryzyka kapitałowego

• koszt utraconych korzyści.

• zwiększenie ryzyka działalności

• niewpłacalność. banku,

• spadek wiarygodności

• zmniejszenie bezpieczeństwa

W KONSEKWENCJI UPADŁOŚĆ

Zarządzanie instytucjami kredytowymi

Zarządzanie ryzykiem bankowym

mgr Aneta Sarnik-Sawicka

7

---