ODŁAMY PROSTESTANTYZMU
METODYZM:
Nurt chrześcijaństwa zapoczątkowany jako wewnętrzny ruch ożywienia wewnątrz kościoła anglikańskiego (pod wpływem pietyzmu), kierowany przez Johna Wesleya i jego brata, Charlesa. Początkowo nazwę "metodyzm" nadawali ironicznie przeciwnicy Wesleya, którzy krytykowali nadmierny ich zdaniem rygoryzm i skrupulatność w wypełnianiu obowiązków religijnych, potem zwolennicy Wesleya uznali tę nazwę za chlubną.
Metodyzm uznaje cztery szczeble, wiodące do zbawienia:
Usprawiedliwienie;
Odrodzenie;
łaska Ducha;
Uświęcenie.
Bóg oddziałuje na człowieka, kiedy ten modli się, pości, studiuje Pismo Święte, przyjmuje sakramenty oraz prowadzi z Bogiem duchowe rozmowy. Zgodnie z doktryną arminianizmu metodyści zdecydowanie odrzucają predestynację. Można stwierdzić, że myśl Wesleya staje się pomostem łączącym ze sobą myśl Wschodu i Zachodu, ale także chrześcijaństwo ewangeliczne z jego swoistym patosem rozgrzania serca i darmowości zbawienia z chrześcijaństwem katolickim - kładącym nacisk na osobistą drogę uświęcenia.
BAPTYZM:
Nurt chrześcijaństwa należący do protestantyzmu, akcentujący indywidualizm w relacji do Boga i nadrzędną rolę Pisma Świętego (66 ksiąg Starego Testamentu). Zbawienie nie jest według baptystów osiągalne na podstawie uczynków, lecz jedynie łaską Boga przez osobistą wiarę w zbawcze dzieło odkupienia z grzechu poprzez ofiarę Jezusa Chrystusa. Baptyści udzielają chrztu wyłącznie tym, którzy świadomie wyrażają żal za grzechy i wyznają wiarę w Chrystusa. Akcentują autonomię poszczególnych zborów, są też zwolennikami rozdziału kościoła i państwa. Większość baptystów reprezentuje ewangelikalne chrześcijaństwo, choć wielu wybitnych baptystów i niektóre denominacje baptystyczne przynależą do liberalnego lub modernistycznego typu protestantyzmu.
Baptyści odrzucają istnienie…
świętego czasu - oddawanie czci Bogu powinno następować zawsze i wszędzie;
świętej kasty - wszyscy chrześcijanie są kapłanami i nie potrzebują pośredników; urzędy kościelne ustanawia i powołuje na nie sam zbór; W osobie papieża uznają przywódcę Kościoła rzymskokatolickiego, ale jedynie Chrystusa uważają za Głowę Kościoła uniwersalnego.
świętych rytuałów - poza ustanowionymi przez Jezusa obrzędami - ustanowieniami.
ANGLIKANIZM:
Odłam chrześcijaństwa (podobny do protestantyzmu), który powstał w Anglii w XVI wieku. Anglikanizm w części wywodzi się z tradycji protestanckiej, jednak w dużym stopniu zachował teologiczną więź z katolicyzmem.
Pierwszą głową Kościoła anglikańskiego był Henryk VIII - zlikwidował on zakony, zagarnął dobra kościelne, pozostawił hierarchię kościelną, zniósł celibat, zachował kult świętych, liturgia prowadzona była w języku angielskim.
DOKTRYNA:
Źródłem objawienia i najwyższym autorytetem jest Biblia, interpretowana w oparciu o Tradycję, w świetle danego człowiekowi przez Stwórcę rozumu. Uznano dogmaty czterech pierwszych soborów ekumenicznych. Tradycyjne konfesyjne stanowisko wyrażają Artykuły Wiary.
Uznano, że Jezus Chrystus jest obecny w Eucharystii w sposób symboliczny.
Uznano zasadę usprawiedliwienia przez wiarę oraz wyboru człowieka przez Boga, kładąc nacisk na: pracę człowieka nad sobą, wolną wolę i łaskę Bożą.
Odrzucono zwierzchnictwo jurysdykcyjne papieża.
Zachowano hierarchiczny (episkopalny) ustrój Kościoła z nienaruszoną sukcesją apostolską. Wyznaczanie biskupów jest przywilejem króla (faktycznie sprawowanym przez premiera).
Udzielanie sakramentów, kaznodziejstwo i odprawianie nabożeństw zastrzeżono dla duchownych wyświęcanych przez biskupów.
Odrzucono celibat.
Zlikwidowano klasztory, które od kilku dziesięcioleci powracają do religijnego krajobrazu anglikanizmu (obecnie istnieje ponad 100 anglikańskich wspólnot zakonnych na całym świecie).
KALWINIZM:
To jedna z ważniejszych doktryn i wyznań protestanckich. Kalwinizm zaliczany jest do ewangelicyzmu historycznego tj. wyznań wywodzących się wprost z reformacji. Kalwinizm wywodzi się z reformacji szwajcarskiej, której działaczem był m.in. Huldrych Zwingli. Ostateczną postać nadał jej Jan Kalwin. Kalwinizm odegrał znaczną rolę w formowaniu się wielu ruchów protestanckich: purytanów, hugenotów, anabaptystów, szkockich prezbiterian. Obecnie stanowi dominujące wyznanie w Szkocji, oraz wielu kantonach Szwajcarii. Ponadto najwięcej osób wyznaje kalwinizm w Republice Południowej Afryki, Niemczech i w USA. Do lat 60. XX wieku był dominującym wyznaniem w Holandii. W Polsce liczy blisko 4000 wyznawców, zrzeszonych w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w RP, Kościele Dobrego Pasterza oraz w Konfederacji Kościołów Reformowanych.
Główne zasady:
Doktrynalnie kalwinizm różni się nie tylko od katolicyzmu, lecz także od większości innych wyznań chrześcijańskich:
zasada ciągłego reformowania się i ewoluowania doktryny kościelnej (wedle zasady Ecclesia reformata semper reformanda - Kościół reformowany ciągle reformujący się) - przez to pierwotny kalwinizm ze swoimi surowymi zasadami stał się jednym z bardziej liberalnych wyznań chrześcijańskich
dwa sakramenty - chrzest i eucharystia. (podczas sakramentu Komunii, zwanego Wieczerzą Pańską nie uznaje się transsubstancjacji, jest ona jedynie aktem symbolicznym obecności Chrystusa)
zakaz umieszczania w kościele obrazów i rzeźb - w odróżnieniu od kościołów luterańskich w kalwinizmie nie stosuje się nawet krucyfiksów, czyli krzyży z figuralną postacią Chrystusa
kult Biblii, zwłaszcza Ewangelii
tradycja kościelna nie ma wpływu na doktryny kościelne
odrzucona jest (podobnie jak w wielu innych wyznaniach protestanckich) tzw. sukcesja apostolska
powszechne kapłaństwo wszystkich wiernych (księża pełnią funkcję kaznodziejów, ordynowanych z urzędu; brak rozbudowanej hierarchii).
zbawienie jest ograniczone, tzn. Jezus umarł nie dla zbawienia wszystkich ludzi, lecz tylko tych wybranych przez Boga
doktryna predestynacji (w liberalnych gałęziach kalwinizmu przestaje być postrzegana jako pewna i bezwzględna)
niezależność od państwa (różnica np. z luteranizmem)
odrzucenie wolnej woli człowieka (łaski Boga raz danej nie można stracić, ani z własnej woli odrzucić)
akcentowanie wszechmocy Boga i nicości człowieka, "skażonego" przez grzech pierworodny
podkreślanie roli zbawienia przez wiarę dzięki Łasce Bożej ("religia wiary") w opozycji do innych wyznań, uznawanych przez kalwinizm za tzw. "religie uczynków", (np. do katolicyzmu)
LUTERANIZM:
doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku (za datę jego rozpoczęcia uważa się rok 1517). Stanowi jeden z nurtów protestantyzmu i ewangelicyzmu.
Główne zasady luteranizmu:
Odrzucenie dogmatów ustanowionych przez sobory i papieży z wyjątkiem wniosków czterech pierwszych soborów powszechnych; tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia (zasada sola scriptura).
Głową Kościoła nie jest papież, ale Jezus Chrystus, będący jedynym pośrednikiem w zbawieniu (solus Christus).
Dla zbawienia najważniejszy jest wewnętrzny akt wiary (sola fide). Wiara jest ufnością wobec Boga i posłuszeństwem jego woli, a dopiero owocem wiary są dobre uczynki.
Ewangelicy wierzą w zbawienie z łaski usprawiedliwiającej, która została człowiekowi darmo dana bez jego jakiejkolwiek zasługi przez Boga w Jezusie Chrystusie (sola gratia).
Sakramenty są "znakami i świadectwami woli Bożej". Uznawane są jedynie dwa: Chrzest i Komunia św., podawana pod dwiema postaciami. Obecność Chrystusa w eucharystii jest rozumiana jako konsubstancjacja (współistnienie).
Matkę Jezusa jako "błogosławioną między niewiastami" otaczają szacunkiem, lecz od tego szacunku daleko jest do czci, jaka należy się jedynie Bogu. Luteranie odrzucają kult świętych - modlić wolno się tylko do Trójjedynego Boga; natomiast świętych należy wspominać i naśladować.
Pobożność ewangelicka opiera się głównie na posłuszeństwie wobec Słowa Bożego, na szczerej modlitwie, przykładnym życiu rodzinnym i sumiennym wykonywaniu wszelkich obowiązków.