KOMÓRKA ZWIERZĘCA(eukar.)

-brak ściany kom.; cytoplazma, siateczka śródplazm. szorstka, rybosomy, chromatyna w jądrze komórkowym, jąderko, aparat Golgiego, lizosomy, błona komórkowa,mitochondrium, jądro komórkowe otoczone błoną jądrową, peroksymony

TKANKI ZWIRZĘCE:

1) NABŁONKOWA- w rozwoju zarodkowym powstaje z trzech listków zarodkowych (ekto-, endo-, mezodermy). Brak w niej naczyń krwionośnych, substancje odżywcze pobiera od położonej głębiej tkanki łącznej właściwej. Nabłonki cechuje zwarty układ komórek i obecność błony podstawnej. Mało zróżnicowane komórki tkanki zawierają centriole. Ze względu na kształt komórek rozróżnia się nabłonek: płaski, walcowaty, sześcienny. Ponadto, ze względu na liczbę warstw komórek, nabłonki dzieli się na jedno- i wielowarstw.

FUNKCJE: 1. Pokrywająco-ochronna - chronią powierzchnię ciała oraz narządów wewnętrznych przed urazami mechanicznymi, szkodliwymi substancjami chemicznymi, niekorzystnymi czynnikami środowiska, utratą płynów ciała. Komórki tej tkanki tworzą różne struktury, np. łuski, pióra, włosy, paznokcie, kopyta. We wnętrzu ciała nabłonki wyściełają wszystkie jamy ciała i większość przewodów. 2. Transportująca - umożliwiają przenikanie gazów i związków chemicznych w jelicie. 3. Wydalniczą - umożliwiają usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii związków azotowych 4. Lokomotoryczną - są pokryte rzęskami, umożliwiają ruch i przemieszczanie się np. larw bezkręgowców, dorosłych wirków lub ułatwiają przesuwanie gamet w jajowodach czy śluzu w drogach oddechowych kręgowców. 5. Wydzielniczą - budują gruczoły jedno- i wielokomórkowe, syntetyzują i wydzielają różne związki chemiczne, np. enzymy, hormony, śluz.

2) MIĘŚNIOWA- zdolność kurczenia się dzięki obecności mikrofibryli, czyli włókien białkowych. Każda miofibryla składa się z krótkich włókien białkowych tzw. miofilamentów. Te zaś zbudowane są z dwóch rodzajów białek: aktyny i miozyny. Dzięki nim możliwe jest wykonywanie ruchów - kurczenie i rozkurczanie.

1.Gładka - zbud. są z jednojądrowych komórek o kształcie wrzecionowatym. Występują w skórze właściwej, w mięśniach poruszających gałką oczną, w ścianach układu pokarmowego, naczyniach krwionośnych, w układzie moczowym, w układzie rozrodczym, w przewodach dużych gruczołów oraz dróg oddechowych.

2.Poprzecznie prążkowana - komórki zbud. są z wielojądrowych włókien z charakterystycznymi poprzecznymi prążkami. Z takiej tkanki zbudowane są głównie mięśnie.

3.Mięśniowa sercowa - zbud. z włókien poprzecznie prążkowanych z charakterystycznymi rozgałęzieniami. Buduje mięsień sercowy.

3) ŁĄCZNA- najbardziej zróżnicowana tk. Zawsze składa się z komórek oraz istoty międzykom. Zrąb istoty międzykom.tworzy bezpostaciowa, organiczna subst.podstawowa. W niej mogą być zanurzone włókna białkowe(kolagenowe, sprężyste lub retikulinowe)

FUNKCJE: ma spajać różne typy innych tkanek, zapewniać podporę narządom i ochraniać wrażliwe części organi. Należy tu b. liczna gr. tkanek, których komórki podczas tworzenia tkanki wydzielają duże ilości substancji między komórkowej i leżą następnie w znacznej odległości od siebie. Wyjątek tworzy tk. Tłuszczowa, której dość duże, luźno ułożone kom. gromadzą duża ilość tłuszczy wewnątrz siebie, nie zaś między kom. Tkanki z których zbudowane są ścięgna, wiązadła, a także skóra właściwa.

1.tk. łączna oporowa:

- chrzęstna- w jej skł.wchodzą komórki chrzęstne-chondrocyty+ istota podstawowa ma postać zbitej i sprężystej subst.wzmocnionej włóknami białkowymi+ wyróżnia się tkankę chrzestną-szklistą, sprężystą i włóknistą+ tworzy w org.końce żeber, powierzchnie stawowe kości, przegrodę nosową, krtań+ nie jest ta tk.unaczyniona ani unerwiona

-kostna- tworzy szkielet,podtrzymuje, usztywnia, osłania narządy(mózg, płuca)+ komórki tk.(osteocyty)wytw.subst. zawier.fosforan wapnia i inne związki nieorg.+ wyróżniamy tk.kostną zbitą i gąbczastą; +przebiegają naczynia i nerwy w tej tk.

2. płynna:

-krew-krąży w ukł.naczyń zamkniętych, składa się z bezpostac.subst.międzykom.(osocza) i erytrocytów, leukoc,trombo,

FUN: transportowa(gazy oddechowe, subst.odż), zwalczanie infekcji wywołanych przez mikrooorg, gromadzenie zwracanie płynu tkankowego do krwi;+erytrocyty: zaw.hemoglobinę, leuko:mają jądro kom.; dzielą się na granulocyty i agranulocyty

-limfa- krąży w ukł.otwartym naczyń, powst.w wyniku filtracji osocza z naczyń włosowatych krwionośnych do przestrzeni międzykom., pośrednik w wymianie subst.między krwią a tkankami; F:ochronna i odpornościowa org.

3. właściwa: (brak twardych, mineralnych elementów w istocie międzykom.)

-włóknista lużna(otacza nacz.krwion.,nerwy,mięśnie,ma właśc..regeneracyjne),

zbita(bud. Ścięgna, więzadła, pony mózg.;wytrzymała na dział.sił mechanicznych)

-tłuszczowa-magazynuje, termoizoluje, chroni przed urazami mechanicznymi; wyst.pod skórą,wokół narządów min.w jamie brzusznej

-siateczkowata -zbud.z kom. zdolnych do fagocytozy, bud.zrąb narządów krwiotwórczych:szpiku i śledziony

-zarodkowa-bud.organizm zarodka, wyst.w pępowinie płodu

4) NERWOWA- tworzy ją zespół wyspecjaliz.kom.powst.z ektodermy, których zadaniem jest odb. bodźców i przewodzenie impulsów nerwowych. Aby móc spełniać to zadanie komórki nerwowe mają odpowiednią budowę. Charakteryzuje je obecność wielu wypustek łączących się ze sobą, przez co trzeba tworzą sieć. Pomiędzy neuronami występuje tkanka glejowa, która chroni tkankę nerwową oraz zaopatruje ją w substancje odżywcze ( np. glukozę ) potrzebne do sprawnego funkcjonowania.Komórka nerwowa (neuron) jest zbudowana z ciała komórki zawierającego jądro komórkowe oraz dwóch rodzajów wypustek nerwowych : licznych dendrytów przyjmujących impulsy i jednego neurytu, czyli włókna osiowego (aksonu) - przekazującego impulsy do następnego neuronu lub unerwianego narządu końcowego ( efektora ). Istotnym elementem budowy wypustek neuronu są osłonki: wewnętrzna - mielinowa i zewnętrzna Schwanna; stanowią izolację elektryczną włókna nerwowego. Ze względu na funkcję komórki nerwowe dzielimy na: neurony czuciowe, pośredniczące i ruchowe.

Najprostsze: GĄBKI (poriferia, spongia)

Pokrycie ciała: powłoka cieńka z płaskich komórek-pinakocytów

>gromada:

-gąbki wapienne- szkielet złożonyze sklerytów zbud.z węglanu wapnia

-g. szkliste- szkielet złożony ze sklerytów krzemionkowych

-g. zwyczajne- szkielet z różnych subst.

> BUDOWA: zewnętrzna:symetria ciała nieregularna u młodych jednoosiowa;-otwór na górnym biegunie(oskulum),to główny otwór ciała gąb; -jama paragastralna(wew.); -pory i ostie(otwory zewn.); -warstwa zewn. termalna;- warstwa wewn. choanoderma; -mezoglea pomiędzy warstwą wewn.i i zewn.,skł.się z elementów wapiennych, krzemionkowych

wewnętrzna: komórki bud. ciało gąbek:

-pinakocyty(kom.kurczliwe); -porocyty;- endopinakocyty →warstwa okrywająca

-amebocyty; -spongocyty(prod.włókna kolagenowe); -skleroblasty(pr.szkielet nieorg.);

-mioblasty (kom.kurczliwe); -archeocyty →mezoglea

>ROZMNAŻ.: -bezp.:podział, pączkowanie, fragmentacje,genumule, soryty.,-płciowe(brak gonad,gamety powst.w mezoglei)larwy:celoblastula, stomoblastula, amfiblastula.

> ODŻYWIANIE.:trawienei wewnątrzkom.

>ODDYCH,:całą pow.ciała-na zasadzie dyfuzji

>WYD.: do wody otaczającej ciało albo do wody wypełniającej kanały.

>CHARAKT:-wielokom, dwuwarstwowe bezkręgowce wodne, większość to org.morskie, żyją w koloniach, nie mają listków zarodkowych, nie tworzą tkanek;- są kosmopolityczne,-filtratory wód- wyst.w wodach czystych;-mają zdolność do regeneracji(mają komórki totipotencjalne)- niezdolne do wyk.ruchów lokomocyjnych

PIERWOTNIAKI (protozoa),(np. wiciowce(euglena); orzęski: wolnopływające, osiadłe, pełzające po kłaczkach (pantofelek)

>BUDOWA: ameba: błona kom.,cytopl.; euglena: błona, włókna, cytopl.; orzęski: alweole,włókna wzmacniające, rzęska

>ROZ. :bezp.i pł.-Koniugacja u orzę: jest procesem płciowym,pol.na wymieszaniu mat.genet.między dwoma osobnikami, nei jest jednak rozmnaż. Do kon.przyst. dwa osobniki i po procesie pozostają 2, ale o nowej kombinacjicec

>ODŻ.: →wchłanianie:

→pinocytoza: pobierane są np.drobiny białek czy inne wielkocząsteczkowe subst.rozpuszcz.w wodzie. Polega na tworzeniu kanalików zakończonych banieczkami wypeł.pobieraną subst. Te pęcherzyki odrywają się od błony kom.i wędrują w cytoplazmie.w jej trakcie pęcherzyki zostają w całości enzymatycznie rozłożone przy udziale lizosomów i rozproszone w cytoplazmie.

→fagocytoza: pol.na pobraniu całych bakterii bądź innych mikroorg.za pom.łączących się wypustek plazmatycznych.

>ODDYCH,: tlenowo, a wym.gaz.całą pow.ciała.

>ZN.:-pokarm dla zwierząt- oczyszczają wodę- org.wskażnikowe wód- biorą udział w trawieniu celulozy- wywoł.choroby(malaria)- symbioza z innymi zwierzętami(w jelicie termitów są wiciowce)

←Wrażliwość na bodźce u pierwotniaków :błona kom.jest spolaryzowana,tzn.że ładunki są rozłożone na niej nierównomiernie-na zewnątrz +, wewnątrz-. Rozmaite bodźce mogą zachwiać opisywany stan- zmianę polaryzacji błony-i uruchomić szereg reakcji, co wpłynie na fun.życiowe i zachowanie się pierw. Reakcje ruchowe p.związane są z dział. bodźca zw.taksjami.jeśłi odbywają się w kier. bodźca to taksje+.

Najprostsze :JAMOCHŁONY (chełbia modra, ukwiał, stułbia)

>gromada:- stułbiopławy:stułbia

,- krążkopławy: chełbia modra ,- koralowce:ukwiał,korale

> BUDOWA: zewnętrzna: czułki, ramiona, worek, dzwon, stopa-dolna część polipa, otwór astralny; wewnętrzna: -epiderma:wyściela jamę astralną,stanowiącą wnętrze ciała; -gastroderma; -mezoglea

>ROZMNAŻ.: płciowe(z lub bez przemiany pokoleń) lub bezp.(fragmentacja ciała, pączkowanie, strobilizacja polipa)

> ODŻYWIANIE.:drobne zwierz.wodne są obezwładnione za pom.parzydełęk oraz kom.klejących-koloblastów. Wychwytują z wody szczątki org,plankton

BRAK: UKŁ.WYD.,KRĄŻENIA, ODDECH. (wymiana gaz.iosmoregulacja całą pow.ciała)

>ZN.:-gat. wskaźnikowe; -mzdolne do regeneracji; -drapeiżniki;-skł.planktonu; -niektóre gat.są neibezp.dla ludzi, powod.świąd, zakłocenia oddych, bąble; -żyją w symbiozie z glonami wyst.w ich ciele(gąbkami); -rafotwórcze i skało; -gospodarze koralowców-łowione w celach konsump.

PŁAZIŃCE: (wirki: wypławek biały; przywry: motylica wątrobowa; tasiemce)

>CHARAKTE: robaki płaskie;- dwubocznie symetryczne zwierz,spłaszczone grzebieto-brzusznie.; -są drapieżne lub pasożytami;- jama ciała wypełniona parenchymą

WIRKI- drapieżne, wyst.w wodach sł.i sł.(czystych), poruszają się za pomocą rzęsek nabłonka i Dzięki za wszystko i skurczom mięśni ciała. zazwyczaj obojnaki i przechodzą w rozwój prosty.

TASIEMCE- pasożyty(postacie dorosłe żyją w przewodzie pokarmowym kręgowców). Ciało jest taśmowate, najcz.członowane. osiągają wielkość od kilku do kilkunastu metrów. Człony(segmenty) tasiemców są proglotydami. Bud:główka, szyjka,proglotydy.

> ODŻYWIANIE.:brak otworu odbytowego( wstępne trawienie pozakom,fagocytoza)

>ROZMNAŻ.: bardzo skompliwokowa, są niemal wyłącznie obojnakami o zapłodn.krzyżowym, chociaż może się zdarzyć samozapłodnienie

BRAK: UKŁ.,KRĄŻENIA, ODDECH. (wymiana gaz,przez powłoki ciała).

WROTKI- Typ bezkręgowców,wielokom.. Występują gł. w wodach słodkich, znane są także formy morskie i lądowe. Stanowią głównie skł.zooplanktonu, bioindyktory, świadczą o tym, że osad jest stary; przyczyniają się do oczyszczania ścieków; w wodach świadczą o zanieczysz.stopniach czystości; ciało zbud.z kom.; w niesprzyjających im warunkach(po wysuszeniu zbiornika wodnego)zapadają w anabiozę(stan życia utajonego)

> BUDOWA:- rzęski aparatu wrotnego(podwójny wieniec rzęsek umożliw.pływanie i łowienie pokarmu); -protonefrydia(kanaliki wyd.-zbiorcze, uchodzącego kloaki); -kloaka(wspólne ujście ukł.wyd.i pok.); -gruczoły cementowe(wydzielina ich umożliwia przymocowanie się do roślin lub przedmiotów w wodzie na stałe lub czasowo).

(otwór gębowy, aparat wrotny, nefrydium, gardziel, gruczoły ślinowe, gr.żołądkowe, żołądek, gonada, jelito, stek, otwór odbyt, grucz. Cementowe, palce)

>ROZMNAŻ.:samice są większe, rozmn. się dzieworodnie, składają diploidalne jaja, z których są kolejne pokolenia.

PIERŚCIENICE (wieloszczety, skąposzczety, pijawki)

>CHARAKTE: robakoształtne bezkręgowce z wtórną jamą ciała; ciało ich dzieli się na segmenty(metamery); każdy segment oddzielony jest od następnego poprzeczną przegrodą(septum); zwierz.wolnożyj., wyst.w wodach i glebie

> PODZIAŁ: -pijawki( rybia, końska, lekarska), -skąposzczety (dżdżownica ziemna, wazonkowiec); -wieloszczety(nereida, nalepian)

> BUDOWA: zewnętrzna: nereida:czułek, głaszczek, wąsy, oczy, parapodium, otwór gębowy po spodniej stronie, ostatni segment to odbyt; dżdżownica: otwór gębowy, szczecinki brzuszne i boczne, siodełko i łańcuszek nerwowy; pijawka: oczy, metamery wewnętrzne, przyssawka;

>UKŁ. KRWION.: zamknięty(krew nie wylewa się z naczyń a wiec nie miesza się z płynem jamy ciała, wyjątkiem są pijawki); brak serca: naczynie grzbietowe prowadzi krew z tyłu ciała w kier.płatu głowowego. Naczynie brzuszne prowadzi krew z przodu ciała ku tyłowi. Nacz.podłużne i okrężne kurcząc się ,pow.przepływ krwi. Krew często zaw.barwnik oddech.rozpuszczony w osoczu: hemoglobinę, erytrokruorynę lub chlorokruorynę.

>Ukł. POK: wyspecjalizowane odcinki jelita przedniego, środkowego i tylniego. W jelicie przednim mamy jamę gębową, gardziel i przełyk. Gardziel może być uzbrojona w zęby lub chitynowe szczęki służące do ataku lub obrony. Z drapieżnym trybem życia wiąże się wykształcenie odcinka głowowego, gdzie skoncentrowane są narządy zmysłów (oczy, czułki, głaszczki).

>UKŁ.NERWOWY: drabinkowy-zwój nadgardzielowy, podgardzielowy, obrączka okołogardzielowa, łańcuszek brzuszny,

>UKŁ. WYDALN.: para orzęsionych lejków w jednym segmencie wychwytująca metabolity z jamy ciała i usuwająca kanalikami przez otwór w powłoce ciała na zewnątrz. Nefrydia odpowiadają za osmoregulację.

>WYMIANA GAZOWA: przez powłoki ciała; u wieloszcz. przez silnie ukrwione parapodia; u innych z wyrażanymi wyrostkami skrzelowymi

>ROZMNAŻ.i rozwój: a)wieloszczety: r.złożony, larwa pływająca- trochofora; b)skąposzcz.:-zapł.krzyz, r. prosty,-jaja rozwijają się w mufkach wytw.przez siodełko; c)pij- zapł.krzyż, r.prosty; -jaja rozwijają się w kokonach.

>ZN.:-(nereida) pokarm dla zwierz morskich, mineralizacja dna morskiego, jako nawóz, filtratory; (dżdżownica)kształt.struktury gleby, zwiększanie żyzności gleby, prod.humusu, zwiększają pH gleby, używane w toksykologii do testów, ale tylko jednakowe pod względem genet.; (pijawka) źródło hirudyny, wykurz.w medyc.do terapii, pasożyty zwierząt, w bioindykacji-mówią o stanie środ.

SKORUPIAKI NIŻSZE- STAWONOGI (dafnia, oczlik)

>UKŁ. ODDECH.: skrzela- rozgałęzione, cienkościenne wyrostki u nasady odnóży; małe skor.oddych całą pow.ciała

>UKŁ. KRWION.: otwarty; skł.się z rurkowatego serca i niewielkiej liczby nacz.krwion.; krążąca w ukł.hemolimfa powst.z mieszania się krwi i płynu jamy ciała; hemolimfa może zaw.hemocyjaninę(nieb.), erytrokruorynę(czerw)

>Ukł. POK: przewód pok.z otworem odbytowym; 3 odcinki:jelito przednie, środkowe i tylne; trawienie i wchłanianie w jelicie środk,tam niekiedy żołądek

>UKŁ.NERWOWY: typu drabinkowego; widoczna tendencja do integracji elementów brzusznej drabinki nerwowej w łańcuszek nerwowy oraz zwojów głowowych w mózg

>ROZMNAŻ.: rozdzielnopł., rozw.prosty/złoż; niekiedy partenogeneza

>UKŁ. WYDALN.: gruczoły czułkowe i szczękowe.

PIERŚCIENICE:-SKĄPOSZCZETY !!!
Zamieszkują wyłącznie wody słodkie lub wilgotne środowiska lądowe. Większość z nich żywi się pokarmem roślinnym, głównie zbutwiałymi i gnijącymi szczątkami roślin. Przedstawicielem lądowym jest dżdżownica ziemna. Ciało dżdżownicy jest wąskie, długie, barwy różowo-beżowej. Składa się z wielu jednorodnych pierścieni. Słabo wyodrębniona głowa składa się z 2óch segmentów. Wzdłuż ciała rozmieszczone są szczecinki, które umożliwiają czepianie się podłoża i ruch do przodu. Pełnią również funkcję narządów dotyku. Na pierścieniach od 32 do 37 występuje siodełko, którego wydzielina służy do budowy kokonu i umożliwia ścisły kontakt osobników w czasie kopulacji. Powłokę ciała dżdżownicy tworzy jednowarstwowy nabłonek, pokryty oskórkiem. Pod nabłonkiem leżą mięśnie okrężne i podłużne. W nabłonku rozsiane są komórki gruczołowe. Wydzielany przez nie śluz bierze udział w wymianie gazowej, chroni ciało przed wniknięciem drobnoustrojów chorobotwórczych i zmniejsza tarcie o podłoże podczas ruchu.
Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do gardzieli. Za gardzielą rozpoczyna się długi przełyk, rozszerzający się w wole, w którym gromadzony jest pokarm. Do przełyku otwierają się przewody gruczołów wapiennych. Następnie znajduje się żołądek wysłany kutikulą, gdzie pokarm ulega rozdrobnieniu. W jelicie środkowym zachodzi proces trawienia i wchłaniania. Jelito środkowe przechodzi w tylne zakończone odbytem.
Układ oddechowy nie występuje u dżdżownicy. Wymiana gazowa zachodzi przez powierzchnię ciała. Tlen przenika przez nabłonek, dostaje się do naczyń krwionośnych i łączy się z krwią.
Układ krwionośny jest zamknięty, a krew ma barwę czerwoną. Krew doprowadza tlen do tkanek i dostarcza substancje pokarmowe, a odprowadza dwutlenek węgla.
Narządy wydalnicze tworzą segmentalnie ułożone metanefrydia, po parze w każdym segmencie.
Układ nerwowy typu drabinkowego zbudowany jak u większości pierścienic. Dżdżownica ma słabo rozwinięte narządy zmysłu. Posiada jedynie fotoreceptory (komórki wrażliwe na światło), chemoreceptory (komórki wrażliwe na zw. chemiczne) i mechanoreceptory (komórki wrażliwe na dotyk)
Układ rozrodczy jest obojnaczy i występuje zapłodnienie krzyżowe, polegające na wymianie plemników między dwoma kopulującymi osobnikami hermafrodytycznymi. Stadium larwy nie wystepuje. W kokonie rozwija się młoda dżdżownica, która po jego opuszczeniu prowadzi samodzielny tryb życia.
-WIELOSZCZETY !!!
Jest to najliczniejsza wśród pierścienic gromada. Skupia ona głównie organizmy morskie. Gatunki wolno żyjące mogą pływać w toni wodnej lub prowadzić przydenny tryb życia wędrując lub ryjąc korytarze w mule lub piasku. Większość wieloszczetów jest drapieżna, inne żywią się roślinami, a jeszcze inne to filtratory żywiące się resztkami organicznymi i drobnymi organizmami. Niektóre gatunki żyją w symbiozie z gąbkami, mięczakami i krabami, a inne są pasożytami zewnętrznymi lub wewnętrznymi. Wieloszczety wolno żyjące charakteryzuje wyraźny odcinek głowowy, na którym znajdują się dobrze rozwinięte narządy zmysłów, a ich otwór gębowy zaopatrzony jest w parę ostrych szczęk. Oprócz tego charakteryzują je umieszczone po bokach każdego segmentu parapodia, spełniające funkcje lokomotoryczne. U ich nasady znajdują się szczecinki. Wieloszczety są rozdzielnopłciowe, występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne, a rozwój przebiega z przeobrażeniem (występuje trochofora) .

-PIJAWKI !!!
Przeważają gatunki słodkowodne, choć znane są też formy lądowe oraz morskie. Żywią się jedynie pokarmem zwierzęcym, jednak różnią się pod względem sposobu jego pobierania. Jedne przyczepiają się do żywiciela tylko na czas pobrania pokarmu, inne są stale przyczepione do żywiciela, a jeszcze inne są drapieżnikami połykającymi larwy owadów, ślimaki, skąposzczety i inne pijawki. Mają stałą liczbę segmentów (32 lub 34). Zaopatrzone są w przednią i tylną lub tylko tylną przyssawkę. Pośrodku przedniej znajduje się otwór gębowy prowadzący do jamy gębowej zaopatrzonej w szczęki. Jama gębowa łączy się z gardzielą. Na brzegach aparatu gębowego znajdują się ujścia gruczołów gardzieli, których wydzielina zapobiega krzepnięciu pobieranej krwi. Zapas krwi magazynowany jest w wolu. Za żołądkiem jest jelito tylne, zakończone odbytem.
Pijawki mają silnie zredukowaną wtórną masę ciała. Pierwotną wypełniają tylko mięśnie. Poruszają się one przyczepiając się przyssawkami do podłoża lub pływają w wodzie wężowatymi ruchami ciała. Z narządów zmysłu pijawki posiadają oczy oraz komórki czuciowe. Pijawki są obojnakami mającymi skomplikowany układ rozrodczy. Rozwój młodych odbywa się w kokonach, które składane są na roślinach lub przedmiotach znajdujących się w wodzie. Stadium larwy nie występuje. Po pewnym czasie z zapłodnionych larw wylęgają się pijawki.

OSAD CZYNNY- jest to zespół organizmów żerujących na 3 poziomach troficznych. W obrębie każdego poziomu występuje walka o pokarm i przestrzeń życiową.

Przepływ energii (pokarm) zawartej w ścianach przez szereg organizmów kolejno zjadających się i zjadanych nazywamy łańcuchem pokarmowym.

I poziom troficzny łańcucha:

-od sub. Organicznej do saprobowych drobno ustrojów;

II poziom - cholozoiczne drapieżne pierwotniaki

III poziom- org. wielokomórkowe:

*dużo orzęsków - dobra jakoś osadu

*nitki- osad zły

*pokazanie wrotek- osad stary

*puchnięcie osadu - nadmierna ilość bakterii nitkowatych i grzybów.

---