Pervin L., John O. Osobowość - teoria i badania (Obowiązuje do egzaminu)

ROZDZIAŁ I TEORIA OSOBOWOŚCI: OD POTOCZNYCH OBSERWACJI DO SYSTEMATYCZNYCH TEORII

DLACZEGO BADAĆ OSOBOWOŚĆ?

Celem jest odpowiedź na pytanie : dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy? Warto ze złożonej ludzkiej natury wydobyć porządek i sensowne relacje.

DEFINICJA OSOBOWOŚCI

- nasza dyscyplina zajmuje się ogólnie ludzką naturą oraz różnicami indywidualnymi;

- bada to, jak ludzie różnią się i w jaki sposób te różnice wiążą się z całościowym funkcjonowaniem tych osób;

- bada same procesy psychologiczne jak i relacje między nimi;

osobowość to charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania cel psychologii osobowości = odkrycie i wyjaśnienie regularności myśli, zachowań etc.

TEORIA OSOBOWOŚCI JAKO ODPOWIEDŹ NA PYTANIA: CO? JAK? DLACZEGO?

- co? charakterystyki osoby i relacje między nimi;

- jak? odnosi się do determinant osobowości - interakcje genotypu i środowiska;

- dlaczego? odnosi się do aspektów motywacyjnych jednostki

Obszary, które uwzględnia dobra teoria osobowości:

1. Struktura - podstawowe elementy składowe osobowości;

2. Dynamika - dynamika osobowości, motywy;

3. Wzrastanie i rozwój - jak osiągamy niepowtarzalność;

4. Psychopatologia - natura i przyczyny zaburzeń osobowości;

5. Zmiana - jak i dlaczego ludzie się zmieniają lub nie.

Ad. 1. Struktura

- odnosi się do stałych i trwałych aspektów osobowości;

- cecha - spójność indywidualnych reakcji na różnorodne sytuacje ;

- typ - skupienie wielu różnych cech, odnosi się do bardziej ogólnych zachowań;

niektóre teorie mówią o złożonym systemie strukturalnym składowych a inne o prostym systemie, w którym składowe mają tylko kilka powiązań.

Ad. 2. Dynamika

- stosowanie dynamicznych motywacyjnych pojęć do wyjaśniania zachowania. Przy czym ludzkie zachowanie traktowane jest jako proces;

- są 3 główne grupy pojęć motywacyjnych:

1. Motywy hedoniczne: pojęcia takie opisują procesy poszukiwania doznań i unikania bólu. Mamy dwie główne odmiany teorii takich motywacji: modele redukcji napięcia = kij (potrzeby fizjologiczne tworzą stan napięcia, który jednostka stara się zredukować, zaspokajając te potrzeby) i modele przynętowe = marchewka (ważne są cele i przynęty, które ktoś chce osiągnąć i które sprawią mu przyjemność).

2. Motywy wzrostu lub samoaktualizacji: podkreślają wysiłki organizmu zmierzające do wzrostu i samospełnienia. Ludzie chcą realizować swój potencjał, nawet jeśli ma to zwiększać napięcie.

3. Motywy poznawcze: ludzie zmierzają do zrozumienia i przewidywania zdarzeń w świecie. Ważne są potrzeby spójności i poznania nawet jeśli wiążą się z dyskomfortem.

• Model najczęściej przyjmowany w teoriach motywacji to model redukcji napięcia, ale wiele badań pokazuje, że organizmy często same poszukują napięcia (zachowania eksploracyjne) motywacja kompetencji (chcemy skutecznie radzić sobie ze środowiskiem).

• Chronologiczna popularność różnych teorii motywacji

- popędowe - do lat 50.;

- rozwój i samospełnienie - lata 50.;

- poznawcze - lata 60.;

- teorie celu aktywnego człowieka - dziś.

Ad. 3. Wzrastanie i rozwój

Wyzwanie dla psychologii osobowości: wyjaśnienie jak człowiek uzyskuje swą niepowtarzalność.

Batalia natura vs wychowanie

Determinanty genetyczne: znaczenie czynników genetycznych zmienia się w zależności od jakości wybranej charakterystyki (np. duża rola przy temperamencie a mała jeśli chodzi o wartości, ideały). Determinanty genetyczne działają wcześnie, długotrwale, są niezależne od doświadczenia indywidualnego jednostki. Ich znaczenie podkreśla psychologia ewolucyjna (np. emocje podstawowe są wrodzone). Struktura genetyczna jako podłoże dla dalszego rozwoju.

Determinanty środowiskowe: mogą prowadzić do unifikacji jak i niepowtarzalności…

1. Kultura - ma swoje wzorce wyuczonych zachowań, rytuały i przekonania. Sprawia, że jej członkowie mają podobną wizję świata. Ma ogromny wpływ na każdy aspekt naszego żucia.

2. Klasa społeczna - określa status jednostki, jej role, obowiązki, przywileje. Implikuje to określony sposób spostrzegania siebie i innych.

3. Rodzina - jeden z najważniejszych czynników. Wzorce zachowania rodziców wpływają na rozwój osobowości dziecka. Rodzice: tworzą sytuacje, które wywołują określone zachowania u dzieci, są modelami, nagradzają lub karzą zachowania dzieci.

(!!okazuje się, że dzieci z tej samej rodziny mogą bardzo się między sobą różnić i to odmienne a nie wspólne doświadczenia rodzeństwa mają większe znaczenie dla kształtowania osobowości).

4. Rówieśnicy - możliwe, że wywierają większy wpływ na osobowość dziecka niż rodzina. Rodzina jest ważna dla wczesnego rozwoju, ale ostatecznej socjalizacji dokonuje się poprzez kontakty z rówieśnikami.

• Zawsze geny i środowisko wchodzą ze sobą w interakcje, ale w różnym stopniu. Dziedziczność ustala, jakie są możliwe zachowania a środowisko determinuje ich rozwój.

Ad. 4 i 5. Psychopatologia i zmiana zachowania

Dobra teoria osobowości musi określać, dlaczego jedni ludzie radzą sobie a inni nie z konkretnymi sytuacjami. Powinna zaproponować też jakąś psychoterapię.

WAŻNE ZAGADNIENIA W TEORII OSOBOWOŚCI:

1. Filozoficzne ujęcie osoby

Każda teoria osobowości jest zbudowana na podstawie filozoficznego poglądu na naturę człowieka (np. człowiek jako istota racjonalna, jako zwierzę, jako komputer). Związane to jest z różnymi tradycjami historycznymi jej twórców. Osobiste poglądy i przekonania twórców teorii mogą stać się problemem.

2. Wewnętrzne i zewnętrzne determinanty zachowania

Determinanty zewnętrzne czy wewnętrzne determinują ludzkie zachowania? Różne teorie w różnym stopniu przypisują wagę jednym albo drugim.

• kontinuum Freud - Skinner

• kontrowersja osoba - sytuacja obecnie większość przyjmuje kompromis.

3. Sytuacyjna i czasowa spójność zachowania

Czy w każdej sytuacji pozostajemy sobą czy stajemy się kimś innym?

Czy można przewidzieć życie dorosłego na podstawie jego dzieciństwa? - generalnie ludzie bardziej zmieniają się w charakterystykach peryferyjnych a nie w centralnych.

4. Jedność zachowania i obraz siebie

Nasze zachowanie ujawnia pewne wzorce i organizację, a nie ma charakteru losowego. Czyli ważne są części i relacje między nimi. Ludzkie zachowanie jest zintegrowane i zorganizowane, być może dzięki czemuś, co wielu psychologów nazywa Ja.

5. Zmieniające się stany świadomości i pojęcie nieświadomości.

Należy ująć rolę zmieniających się stanów świadomości w funkcjonowaniu jednostki (narkotyki, medytacja). Czy istnieją jakieś alternatywne wyjaśnienia dotyczące przejęzyczeń czy marzeń sennych, które nie odwoływałyby się do teorii nieświadomości? Jakie implikacje w postrzeganiu samego siebie może mieć fakt, że nie potrafimy zidentyfikować czy nazwać niektórych uczuć?

6. Relacje między poznaniem, afektem i zewnętrznym zachowaniem

Są to trzy główne składowe osobowości. Różni psychologowie w różnym stopniu interesują się każdą z nich. Skutkuje to odmiennymi przedmiotami badań, sposobami i pomiarami osobowości. Obecny jest ponadto spór o pierwszeństwo emocji i poznania.

7. Wpływ przeszłości, teraźniejszości i przyszłości na zachowanie

Teraźniejszość jest pod wpływem przeszłości i przyszłości. Psychoanalitycy podkreślają rolę przeszłości, psychologowie poznawczy rolę przyszłości.

OCENA TEORII NAUKOWEJ - KRYTERIA

1. Szeroki zakres obowiązywalności

Obejmuje i wyjaśnia dużą różnorodność danych. Nakierowana na każdy z obszarów zachowania. Dobrze radzi sobie z faktami należącymi do jej obszaru i jest precyzyjna. Zapewnia precyzyjną predykcję (wierność).

2. Prostota (ekonomia)

Wyjaśnia różnorodne zjawiska w ekonomiczny, wewnętrznie spójny sposób. Jednocześnie nie powinna być zbyt abstrakcyjna - musi wiązać się widocznie z wyjaśnianym zachowaniem.

3. Znaczenie dla badań

Jest użyteczna dla badań. Jest podstawą do sformułowania wielu nowych hipotez, które mogą zostać potwierdzone przez systematyczne badania. Istnieje przełożenie empiryczne teorii - jej zmienne i pojęcia są określone w taki sposób, że istnieje zgoda co do ich sensu i możliwości pomiaru.

• Jaką rolę pełni teoria w badaniu osobowości?

Pomaga z zrozumieniu i wyjaśnianiu ludzkiego zachowania.

GŁÓWNE POJĘCIA:

Osobowość - charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójne wzorce zachowania.

Struktura - pojęcie związane z bardziej trwałymi i stabilnymi aspektami osobowości.

Dynamika - pojęcie związane z motywacyjnymi aspektami osobowości.

Zakres - pojęcie związane z obszarem zjawisk wyjaśnianych przez teorię.

Wierność - dokładność lub jasność, z jaką teoria wyjaśnia zjawiska.

---