BUDOWA KWESTIONARIUSZA

Część formalno-organizacyjna

Kilkuzdaniowa informacja:

• jaka instytucja lub osoba prowadzi badania;

• w jakim celu są one prowadzone;

• kto lub co ma być przedmiotem badań;

• prośba o wzięcie udziału w badaniach oraz szczere odpowiedzi;

• zapewnienie o wykorzystaniu wyników badań wyłącznie do celów naukowych (oraz nieudostępnianiu ich osobom trzecim);

• instrukcja w jaki sposób udzielać odpowiedzi;

• podziękowanie respondentowi za współpracę i czas poświęcony na udzielenie odpowiedzi.

Metryczka

Składa się z pytań dotyczących cech społeczno-osobowych respondenta, np. płeć, wiek, pochodzenie społeczne, warunki materialne, poziom wykształcenia, miejsce pracy, zajmowane stanowisko itp. Liczba i rodzaj tego typu pytań zależy od celu i stopnia szczegółowości badań.

Część zasadnicza

Jest to najobszerniejsza część kwestionariusza zawierająca pytania związane z problematyką badawczą, skierowane do respondenta.

• liczba pytań powinna być ograniczona do niezbędnego minimum (czas wypełnienia kwestionariusza nie powinien przekraczać 60min.);

• pytania powinny być formułowane w formie grzecznościowej; należy zachować jednolity styl i formę gramatyczną;

• przemyśleć kolejność pytań tak, by tworzyły logiczną całość; przechodzić od pytań ogólnych do szczegółowych; od łatwych do trudnych; jeśli zaplanowane są pytania dotyczące spraw drażliwych - umieścić je na końcu; wprowadzić naturalne i łagodne przejścia pomiędzy kwestiami;

• wszystkie pytania powinny być kolejno ponumerowane. Obowiązuje jednolita numeracja pytań;

• poszczególnych pytań nie należy drukować na dwóch stronach: dane pytanie w całości, a więc jego część zasadnicza i kafeteria (lub miejsce na odpowiedź) powinny znajdować się na tej samej stronie kwestionariusza;

• unikać wielu tabel w jednym kwestionariuszu; każda tabela posiada swoją numerację jako kolejne jedno pytanie, nawet jeśli w rzeczywistości zawartych jest w niej kilka pytań (poszczególne pytania zawarte w tabeli otrzymują swoją numerację od nr 1); nie należy wprowadzać odrębnej numeracji tabeli;

• zadbać o estetyczną szatę graficzną (wyraźny druk; odpowiednie odstępy; wystarczające miejsce na wypowiedź swobodną).

WADY PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH

/wg Krystyny Lutyńskiej/

1. Wady strukturalne

1. Ogólna niejasność pytania kwestionariuszowego (respondent nie wie o co w nim chodzi i czego od niego się oczekuje), np.

„Co się u Pana wydarzyło w ostatnich latach?”

2. Nieporządne sformułowanie pytania (wrażenie pośpiesznego i niestarannego redagowania)

1. zredagowanie pytania w postaci hasła wywoławczego, np.

„wiek” zamiast „Ile ma Pan lat?”

2. niejednorodność formy gramatycznej, np.

„Jak spędzał Pan czas wolny w minionym tygodniu? 1) uczyłem się; 2) opieka nad dzieckiem; 3) był Pan w kinie; 4) teatr; 5) spał Pan”

3. Błędy logiczne

1. niewyczerpalność kafeterii, np.

„Jaki jest Pana stan cywilny? 1) kawaler; 2) wdowiec; 3) rozwiedziony”

2. nierozłączność kafeterii, np.

„Jak Pan wykorzystał ubiegłoroczny urlop? 1) indywidualne wczasy wędrowne; 2) u krewnych; 3) za granicą”

4. Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie, np.

„Czy ukończył Pan szkołę średnią, w którym roku i gdzie?”

5. Równoległe używanie w jednej odpowiedzi dwóch różnych określeń, np.

„Jakie są pożądane cechy pracownika naukowego? 1) solidność i pracowitość; 2) uczciwość i prawość; 3) rozsądek i rozwaga”

6. Błąd multiplikacji (dotyczy pytań zamkniętych, w których osoby, rzeczy, fazy itp. podawane są w liczbie mnogiej, np.

„Czy Pana rodzice pracowali, gdy był Pan dzieckiem? 1) tak; 2) nie”

„Czy podobają się Panu książki, które przeczytał Pan w ubiegłym roku? 1) tak; 2) nie”

2. Wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza

Na pytanie „W którym roku urodziła się Pana żona?” respondent udzielił odpowiedzi: „Jestem kawalerem”

„Ile wynoszą Pana zarobki?” respondent udzielił odpowiedzi: „W ogóle nie pracuję”

3. Wady związane ze zbytnią trudnością pytania

1. Trudność językowa (słowa niezrozumiałe np. specjalistyczne; zbyt długie zdanie; skomplikowana składnia np. ze zdaniami podrzędnymi; błędy językowe), np.

„Czy miał Pan sprawę sporną ze stosunku pracy?”

2. Trudność stawianych zadań (np. przypominania sobie czegoś, dokonywania obliczeń, porównywania, hierarchizowania, formułowania własnych opinii itp.)

Przyczyny:

• nieprzemyślenie przez badacza poszukiwanej informacji;

• nieumiejętność przekształcenia poszukiwanej informacji na pytanie kwestionariuszowe;

• nieznajomość badanej zbiorowości;

• nieumiejętność wyjścia przez badacza z kręgu myślenia w kategoriach specjalistycznych oraz wyrażania swych myśli w formie prostej, jasnej i zrozumiałej.

4. Wady związane ze zbytnią drażliwością pytania

1. Naruszanie prywatności i intymności respondenta (za najbardziej drażliwe w tym zakresie uważa się pytania o sprawy seksualne; o sytuację finansową i dochody; o poglądy i opinie, a zwłaszcza polityczne i światopoglądowe).

2. Zagrożenie poczucia własnej wartości respondenta (np. pytanie o zadowolenie ze swoich dzieci; o wiedzę, jeśli respondent jej nie posiada; o uczestnictwo w kulturze).

3. Zagrożenie społecznej egzystencji respondenta, np.

„Jak ocenia Pan pracę swojego przełożonego?”; „Czy zdarza się, że Pańscy koledzy piją alkohol w czasie pracy?”

5. Pytania sugerujące (tendencyjne)

• nierówna liczba odpowiedzi pozytywnych i negatywnych w kafeterii;

• brak drugiej alternatywy, np. „Czy fakt x ocenia Pan pozytywnie?”

• zawarcie w pytaniu określeń oceniających, np. „Co zdaniem Pana ma największe znaczenie dla dalszego pomyślnego rozwoju naszego kraju?”

• rozpoczynanie pytań od takich zwrotów, jak: „Każdemu wiadomo, że…” „Na ogół każdy człowiek ma wyrobioną opinię na temat…”

---