Socjologia i socjologia medycyny

Socjologia - to nauka, która intensywnie w sposób zdyscyplinowany, tzn. naukowy interesuje się poczynaniami ludzi oraz wszystkimi miejscami gromadzenia się ludzi. Przedmiotem zainteresowania socjologii jest świat ludzi oraz wszystko co oni robią. Peter Berger, współczesny amerykański socjolog mówi, że socjologia jest próbą zrozumienia społeczeństwa, natomiast Charles Mills stwierdził, że praca socjologa polega na wyobraźni socjologicznej. Wyobraźnia socjologiczna wymaga przede wszystkim zdystansowania się do naszych codziennych czynności i nowego spojrzenia na nie

Socjologia wyłania się z trzech odmian myśli przed-socjologicznej, jest kontynuacją i zarazem odmienną postacią wiedzy potocznej, twórczości artystycznej i filozofii społecznej. Mamy więc podział na wiedzę zdroworozsądkową, która jest spójną, ale uproszczoną wizją świata (porządkuje go, ale upraszcza stąd mity, stereotypy etc.). Świat dzięki tej wiedzy staje się bezpieczny, oswojony. Państwo jesteście również nosicielami takiej wiedzy… Druga wiedza, to wiedza socjologiczna. Wg Zygmunta Baumana różnią się między sobą:

• Odpowiedzialnością za słowo - wiedza socjologiczna musi być poparta dowodami, wiedza zdroworozsądkowa, nie

• Rozległością obszaru - wiedza zdroworozsądkowa obejmuje obszar dostępny poznaniu jednostek, które tę wiedzę tworzą i podzielają; wiedza socjologiczna wykracza poza ten obszar, obejmuje całość życia społecznego

• Rozumieniem - wszelkie wyjaśnienia różnych zjawisk w wiedzy zdr. są sprowadzane do działań jednostek i jej interesów, wiedza socj. postrzega rzeczywistość nie jako układ działań jednostek, lecz jako sieć powiązań i zależności niezależnych od jednostki;

• Znaczeniem - świat zdroworozsądkowy jest światem oczywistym, jedynym możliwym, właściwym i słusznym, dla socjologa nic nie jest oczywiste, pokazuje on względność różnych przekonań i możliwości istnienia innych porządków świata

Nowa, naukowa perspektywa, która wyłoniła się z wiedzy zdroworozsądkowej wyróżniała się pod trojakim względem: tym, jak wiedzę się zdobywa, tym, jak formułuje się rezultaty i tym, jak korzysta się z uzyskanych wyników

Socjologia ma wiele zastosowań w życiu:

• Pozwala patrzeć na świat społeczny z innych niż nasz własny punkt widzenia (kiedy zrozumiemy jak żyją inni, możemy łatwiej pojąć ich problemy)

• Badania socjologiczne pomagają w ocenie efektów praktycznych inicjatyw społecznych (np. wybudowanie bloków po wojnie jako tanich mieszkań, ale wygodnych - stały się współczesnymi slumsami)

• Socjologia pozwala nam pod wieloma względami pomóc w samopoznaniu - w lepszym zrozumieniu siebie. Im lepiej wiemy, dlaczego działamy tak, jak działamy, im więcej wiemy o funkcjonowaniu społeczeństwa w ogóle, tym większy mamy wpływ na nasza własną przyszłość.

Rozwój myśli socjologicznej

Bezpośrednimi okolicznościami narodzin socjologii była seria potężnych zmian, będących następstwem dwóch wielkich rewolucji, jakie miały miejsce w XVIII i XIX wieku. Francuska - zwycięstwo laickich idei i wartości, takich jak wolność, równość, nad tradycyjnym porządkiem społecznym; R. Przemysłowa - zaczęła się pod koniec XVIII w. w Wielkiej Brytanii, potem wszystkie kraje Europy, Ameryka Pn. R.P to szerokie spektrum przemiana społecznych i gospodarczych towarzyszących wynalazkom technicznym, takim jak wykorzystanie napędu parowego i mechanizacja. Narodziny przemysłu spowodowały masową migrację chłopów ze wsi do fabryk i pracy w przemyśle, co z kolei przyczyniło się do gwałtownej rozbudowy obszarów miejskich i wykształcenia nowych form stosunków społecznych. Życie społeczne, w tym wiele naszych osobistych zwyczajów, uległo daleko idącym przemianom.

Termin „socjologia” został wymyślony przez Augusta Comte. Początkowo posługiwał się innym - „fizyka społeczna”, ale nim posługiwali się także jego rywale, stąd - socjologia. Comte pragnął stworzyć naukę o społeczeństwie, która wyjaśniałaby prawa życia społecznego, tak jak nauki przyrodnicze wyjaśniały funkcjonowanie świata fizycznego. Chociaż Comte zdawał sobie sprawę, że każda dyscyplina naukowa ma swój specyficzny przedmiot poznania, wierzył, że wszystkie mają wspólną logikę i metodę naukową, która służy poznaniu praw uniwersalnych. Tak, jak odkrycie praw obowiązujących w świecie przyrody pozwala nam panować nad zdarzeniami i je przewidywać, odkrycie praw rządzących ludzkim społeczeństwem może nam pomóc w kształtowaniu naszych losów i służyć dobru ludzkości. Comte twierdził, że społeczeństwo podlega niezmiennym prawom tak samo jak świat fizyczne.

Comte uważał socjologię za naukę pozytywną. Uważał, że badania nad społeczeństwem wymagają takich samych rygorystycznych metod naukowych jak obowiązują w fizyce i chemii. Pozytywizm utrzymuje, że nauka powinna zajmować się wyłącznie rzeczami namacalnymi, które można poznać doświadczalnie. Na podstawie starannej obserwacji zmysłowej można sformułować prawa wyjaśniające związki między obserwowanymi zjawiskami. Rozumienie związków przyczynowych pozwala z kolei naukowcom przewidywać przyszłe zdarzenia. Zgodnie z pozytywistycznym stanowiskiem socjologii wiedza o społeczeństwie powinna opierać się na danych empirycznych uzyskanych dzięki obserwacji, porównaniom, eksperymentom.

Prawo trzech stadiów/etapów

Comte stworzył teorię trzech stadiów ludzkiego pojmowania świata: teologiczny, metafizyczny i pozytywny. Na etapie teologicznym myśleniem rządziły idee religijne i wiara, że społeczeństwo jest wyrazem woli Boga. Na etapie metafizycznym, który ukształtował się w okresie Renesansu, ludzie odeszli od postrzegania społeczeństwa w kategoriach ponadnaturalnych. Etap pozytywny, który zapoczątkował odkrycia Kopernika, Galileusza i Newtona, jest fazą poznawania społeczeństwa przy użyciu technik naukowych. W myśl tego stanowiska Comte uważał, że socjologia jest nauką najmłodszą po fizyce, chemii i biologii, ale też najważniejszą i najbardziej złożoną.

Znacznie większy wpływ na kształt współczesnej socjologii wywarły prace Emila Durkheima. Widział on w socjologii nową naukę, która może rozjaśnić klasyczne kwestie filozoficzne, podając weryfikacji empirycznej. Podobnie jak Comte uważał, że badając życie społeczne musimy zachować taki sam obiektywizm, jaki zachowują badacze przyrody. Pierwsza słynna zasada socjologii jaką sformułował brzmi: „Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy”. Miał przez to na myśli, że analiza życia społecznego może być prowadzona równie rygorystycznie jak badanie naturalnych obiektów i zjawisk. Najważniejsze watki jakie w swych pracach poruszył Durkheim to: znaczenie socjologii jako nauki empirycznej, uznanie jednostki i powstanie nowego porządku społecznego oraz źródła i charakter społecznego autorytetu moralnego. Wg Durkheima podstawowym zadaniem socjologii jest badanie faktów społecznych. Zamiast używać metod socjologicznych do badań jednostki, socjologowie powinni badać fakty społeczne, czyli aspekty życia społecznego, takie jak stan gospodarki czy oddziaływanie religii, które kształtują nasze jednostkowe działania. Durkheim uważał, że istnieje coś takiego jak rzeczywistość społeczna, to znaczy ze społeczeństwo to coś więcej niż zbiór działań i interesów jego poszczególnych członków. Fakty społeczne wg niego to zewnętrzne wobec jednostki sposoby działania, myślenia i odczuwania, które żyją własnym życiem, niezależnie od tego, jak żyją i co postrzegają pojedynczy ludzie. Drugą właściwością faktów społecznych jest ich przymusowość. Przymus jaki wywieraja na jednostki fakty społeczne, pozostaje jednak często nierozpoznany, z reguły bowiem jednostki bez oporu poddają się faktom społecznym, wierząc że kierują się własnymi wyborami. W istocie, zdaniem Durkheima, ludzie na ogół po prostu podporządkowują się powszechnym wzorom społecznym. Fakty społeczne mogą ograniczać ludzkie działania na wiele sposobów, począwszy od kary wymierzonej bezpośrednio (na przykład za popełnione przestępstwo), przez wykluczenie społeczne (w przypadku niewłaściwego zachowania), a skończywszy na zwykłym nieporozumieniu (przy niewłaściwym użyciu języka). Badanie faktów społecznych nie jest rzeczą łatwą, nie można ich poddać bezpośredniej obserwacji, ponieważ nie są widzialne, ani namacalne. Odkrywanie właściwości faktów społecznych musi odbywać się pośrednio, poprzez analizę ich skutków i próbujących je wyrażać treści, jak prawo, teksty religijne czy skodyfikowane reguły postępowania. Durkheim podkreślał konieczność odrzucenia przy badaniu faktów społecznych uprzedzeń i ideologii. Postawa naukowa wymaga, by mieć otwarty umysł na fakty empiryczne i wolny od pochodzących z zewnątrz gotowych idei. Utrzymywał on, że koncepcje naukowe mogą zrodzić się tylko w następstwie praktyki badawczej.

Durkheim był zafascynowany zmianami jakimi za jego życia ulegało społeczeństwo. Szczególnie fascynowała go społeczna i moralna solidarność, czyli to co spaja społeczeństwo i nie pozwala mu pogrążyć się w chaosie. Jedno z najsłynniejszych studiów Durkheima jest poświęcone analizie samobójstwa. Pozornie samobójstwo jest aktem czysto osobistym, efektem skrajnej rozpaczy jednostki. Durkheim wykazał, że czynniki społeczne, wśród nich anomia (poczucie bezcelowości i rozpaczy, które może towarzyszyć życiu w świecie nowoczesnym), wywierają zasadniczy wpływ na zachowanie samobójcze. Statystyki samobójstw z roku na rok układają się podobnie, zatem ich wzór wymaga interpretacji socjologicznej.

Dość znaczącą postacią w rozwoju socjologii jest Karol Marks, który opisywał różne etapy historyczne, ale przede wszystkim interesowała go zmiana w okresie nowożytnym. Wg niego najistotniejsze zmiany przyniósł rozwój kapitalizmu. Kapitalizm to system ze swej istoty klasowy, w którym stosunki klasowe charakteryzuje konflikt. Stosunek między klasami ma charakter wyzysku, bo wpływ jaki mają robotnicy na swoja pracę, jest niewielki albo żaden, a pracodawcy mogą czerpać zysk, przywłaszczając produkt ich pracy. Marks uważał, że w miarę upływu czasu konflikt klasowy związany z własnością środków produkcji będzie przybierał na sile.

Marks opierał swe poglądy na materialistycznej koncepcji dziejów. Zgodnie z nią zmiana społeczna nie wypływa z wyznawanych przez ludzi idei i wartości, lecz wynika przed wszystkim z warunków ekonomicznych. Konflikty klasowe motywują rozwój historyczny - są „motorem historii”, a mówiąc słowami Marksa „ cała dotychczasowa historia ludzkości jest historią walk klasowych”. Chociaż Marks skupiał się przed wszystkim na kapitalizmie i społeczeństwie nowoczesnym, badał tez historyczny rozwój społeczeństw. Mark wierzył też, ż rewolucja robotnicza, która obali system kapitalistyczny i zapoczątkuje społeczeństwo bezklasowe, nie podzielone w całości na bogaczy i biedaków, jest nieuniknione.

Kolejna znacząca postać, nie tylko dla socjologii, to Maks Weber, który zajmował się także ekonomią, prawem, filozofią i historią porównawczą. Weber był pod silnym wpływem Marksa, ale zachowując bardzo krytyczny stosunek do jego podstawowych poglądów, odrzucił materialistyczną wizję dziejów, mniejsze znaczenie przypisywał też konfliktowi klas. W przeciwieństwie do wczesnych przedstawicieli socjologii uważał, że dyscyplin ta powinna zajmować się badaniem działania społecznego, a nie struktur. Twierdził, że to ludzkie motywy i idee powodują zmianę. Idee, wartości i przekonania są w stanie spowodować transformację społeczną. Wg Webera jednostki ludzkie są w swoim działaniu wolne i mogą kształtować własną przyszłość. W przeciwieństwie do Durkheima i Marksa nie uznawał istnienia zewnętrznych, niezależnych od jednostek struktur. Struktury są raczej efektem złożonych współzależności między indywidualnymi działania. Zadanie socjologii jest zrozumienie sensu, jaki się za nimi kryje.

Ważnym elementem perspektywy socjologicznej Webera jest pojęcie typu idealnego. Typy idealne to pomocne w rozumieniu rzeczywistości modele pojęciowe i analityczne. W rzeczywistym świcie typy idealne występują rzadko lub nie występują wcale; często dają się wyróżnić tylko ich niektóre cechy. Jednak takie konstrukcje teoretyczne są bardzo użyteczne, gdyż każdą sytuację w świecie rzeczywistym można próbować zrozumieć przez porównanie z typem idealnym. Zatem typy idealne służą za stałe punkty odniesienia. Trzeba przy tym pamiętać, że przez typ „idealny” nie należy rozumieć sytuacji doskonałej czy pożądanej. Weber chciał jedynie podkreślić, że odnosi się on do „czystej” formy danego zjawiska. Sam wykorzystywał typy idealne w swoich pracach dotyczących biurokracji i rynku.

Wg Webera pojawieniu się społeczeństwa nowoczesnego towarzyszą istotne zmiany wzorów działania społecznego. Ludzie odchodzą od tradycyjnych przekonań, utrwalonych w przesadach, religii, obyczaju i starych przyzwyczajeniach. W zamian w coraz większym stopniu opierają swoje działania na racjonalnej, instrumentalnej kalkulacji kosztów i ocenie konsekwencji planowanych działań. W warunkach społeczeństwa przemysłowego pozostaje niewiele miejsca na sentymenty i robienie czegokolwiek tylko dlatego, że tak było od pokoleń. Rozwój nauki, nowoczesnej techniki i biurokracji pospołu Weber określił mianem racjonalizacji. Racjonalizacja to oparta na wiedzy technicznej i porządkowana kryterium wydajności organizacja życia społecznego i ekonomicznego. Podczas gdy społeczeństwach tradycyjnych ludzkie postawy i wartości określała religia i obyczaj, nowoczesne społeczeństwo cechuje racjonalizacja coraz to nowych dziedzin życia - od polityki, przez religię, do działalności gospodarczej. Weber uważał, że rewolucja przemysłowa i powstanie kapitalizmu są przejawem tego dążenia do racjonalizacji. Kapitalizm nie polega, jak uważał Marks, na konflikcie klas, lecz na rozwoju nauki i biurokracji, czyli wielkich organizacji. Wg Webera naukowość jest jedna z najbardziej wyróżniających cech Zachodu. Natomiast biurokracja, jedyna skuteczna droga organizacji dużej liczby ludzi, rozbudowuje się w miarę wzrostu gospodarczego i rozwoju politycznego. Zanik dawnego sentymentalizmu pod naporem naukowego myślenia określał Weber jako odczarowanie.

Główne dyscypliny zajmujące się człowiekiem jako istotą biologiczną są biologia i medycyna. Istnieją jednak spore rozbieżności pomiędzy poglądami lekarzy i przedstawicieli innych dyscyplin naukowych, dotyczącego tego, jak dalece powinno się ograniczać pojęcie zdrowia jedynie do biologicznych parametrów. Definicja WHO nie zniwelowała rozbieżności ale połączyła różne perspektywy myślenia: Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Nie zadowala ona jednak wielu badaczy, którzy zarzucają jej zbytnią ogólność i w związku z tym niewielka użyteczność w zrozumieniu etiologicznych, terapeutycznych i behawioralnych aspektów zdrowia. Uwzględnienie perspektywy psychologicznej i socjologicznej (obok biologicznej) w definiowaniu zdrowia i choroby ma swój wyraz w języku angielskim. Mówiąc o braku zdrowia - nonhealth, ma się na myśli 3 wymiary, które określono jako disease (choroba w sensie biologicznym), illness (ch. w sensie samopoczucia, stan odczuwalny subiektywnie) i sickness (choroba jako pojęcie socjologiczne, człowiek na tle grupy). Tradycyjnie przedmiotem zainteresowań medycyny jest choroba w sensie disease

Socjologowie bardzo długo utożsamiali zdrowie i chorobę z elementami biogenicznymi, wiedza medyczna znajdowała się poza zasięgiem naukowych penetracji z powodu nie dających się przełamać barier konceptualizacyjnych. Dopiero w latach 50. okazało się, że istnieje możliwość penetracji socjologicznej tego obcego terenu. Stało się tak za sprawą T. Parsonsa i jego pracy The Social System. Stworzył on koncepcję, która tłumaczyła zjawiska zdrowia i choroby z perspektywy systemu społecznego. Choroba jest dewiacyjna rola społeczną, natomiast zdrowie wg Parsonsa jest stanem, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji. Parsons zaproponował także model, który wyszczególnia normy zachowania, jakim powinna podporządkować się osoba chora. Poddał on analizie zachowania człowieka chorego, stwierdził że choroba to dysfunkcja zaburzająca normalny bieg życia społecznego. Osoby chore nie są w stanie odgrywać swoich zwyczajowych ról społecznych, nie wypełniają swoich obowiązków zawodowych. Parsons określił trzy zasady, na jakich opiera się rola chorego:

1. Osoba chora nie odpowiada osobiście za swoją chorobę, jej pojawienie nie ma związku z zachowaniem jednostki;

2. Osoba chora ma pewne prawa i przywileje, w tym do wyłączenia ze zwykle pełnionych obowiązków, ról społecznych;

3. Chory musi pracować nad powrotem do codziennych obowiązków, a w tym celu powinien skonsultować się z fachowcem.

Kontynuatorem prac Parsonsa był Eliott Freidson, który dopatrzył się trzech wersji roli chorego, odpowiadających trzem typom i stopniom choroby (chory warunkowo - taki, który wyzdrowieje; chory bezwarunkowo prawomocnie - jednostki cierpiące na choroby nieuleczalne; chory nieprawomocnie - ta wersja roli dotyczy osób chorych na choroby napiętnowane). Freidson, traktując chorobę jak dewiację społeczną stworzył teorię etykietowania, czyli labellingu, zwłaszcza w zastosowaniu jej do chorób przewlekłych i kalectwa (Sokołowska 1990, s. 11).

Model biomedyczny i jego krytyka

Od mniej więcej dwustu lat dominujące zachodnie idee z zakresu medycyny znajdowały wyraz w modelu biomedycznym. Takie pojmowanie zdrowia i choroby kształtowało się wraz z rozwojem społeczeństw nowoczesnych. Tym co wyróżniało nowo powstający nowoczesny system opieki zdrowotnej, była naukowa diagnostyka i leczenie. Model biomedyczny opiera się na trzech założeniach:

1. Chorobę traktuje się jako fizyczną usterkę organizmu spowodowaną przez konkretny czynnik biologiczny. „Usterka” ta uniemożliwia funkcjonowanie organizmu, należy więc znaleźć i wyodrębnić przyczynę choroby;

2. Pacjent jest traktowany jako chore ciało, zgodnie z twierdzeniem, że ciało i umysł pacjenta można traktować oddzielnie. Chore ciało można poddawać zabiegom, badać i leczyć osobno;

3. Lekarze posiadają specjalistyczna wiedzę i tylko oni maja prawo podejmować jakąkolwiek terapię. Powinni także podejmować ją jedynie w przygotowanych do tego celu placówkach - szpitalach.

Jednak w ostatnich kilkudziesięciu latach model biomedyczny stawał się przedmiotem rosnącej krytyki. W konsekwencji w latach 70., zahamowaniu uległ proces medykalizacji, co doprowadziło do odrodzenia się zainteresowań medycyną niekonwencjonalną, we wszystkich jej przejawach. Stało się tak m.in. dlatego, iż zmienił się obraz chorób atakujących społeczeństwo, kiedy prawie wykluczone zostały choroby spowodowane brakiem higieny, zarówno ludzi jak i domostw, czy też głodem, a pojawiły się choroby przewlekłe, wyniszczające, które pomimo zaawansowanych badań medycznych mają niejasne pochodzenie i nie poddają się leczeniu. Oczywistym więc wydaje się fakt, że medycyna przekształciła obyczaje, tylko po to, aby choroba mogła je na nowo odkształcić.

Jednak przyczyny pojawiania się coraz ostrzejszej krytyki modelu biomedycznego należy także szukać na innych płaszczyznach. Pracownicy służby zdrowia stali się raczej „inżynierami ciała ludzkiego”, są dobrze przygotowani do radzenia sobie z problemami biologicznymi. Zapominają jednak przy tym, że pacjenci to żywe istoty ludzkie mające swoją świadomość i cierpiący na skutek chorób. Stąd m.in. odwrót od medycyny konwencjonalnej i zainteresowanie paramedycyną, ruchami ekologicznymi (związanych często z powrotem do natury, a więc i medycyny tradycyjnej), czy zakładaniem organizacji samopomocowych przez pacjentów. Wynika to z niedoskonałości systemów polityki społecznej, niezaspokojenia potrzeb ludzi chorych i braku wsparcia społecznego w medycynie konwencjonalnej.

Niektórzy krytycy modelu biomedycznego, tacy jak Ivan Illich uważają wręcz, że współczesna medycyna ze swoimi zdobyczami technologicznymi i farmakologicznymi zrobiła więcej złego niż dobrego. Ludzie uzależnili się od ekspertów w leczeniu i przestali polegać na swoich własnych możliwościach, ponieważ zdyskredytowano pomoc medyczną udzielaną we własnym zakresie i tradycyjne formy uzdrawiania. Ponadto zarzuca się medycynie naukowej „wywyższanie się” ponad alternatywne metody leczenia, czy dyskredytowanie opinii i doświadczenia pacjentów, co wynika z faktu, iż medycyna opiera się na naukowym i obiektywnym rozumieniu przyczyn i metod leczenia konkretnych dolegliwości, natomiast nie przykłada się wagi do wypowiadanych przez pacjentów indywidualnych interpretacji stanu, w jakim się znajdują. Dodatkowo władza decydowania o tym, co jest, a co nie jest chorobą, stawia lekarzy na pozycji mających „jedyną” rację, co pozwala wprowadzać kontrolę na coraz nowsze obszary życia człowieka

Współczesne perspektywy socjologiczne

Funkcjonalizm

Zakłada, że poszczególne elementy złożonego systemu, jakim jest społeczeństwo, współdziałają ze sobą, tworząc stabilną, zgrana całość. Zgodnie z tym założeniem uprawianie socjologii powinno polegać na badaniu różnych elementów społeczeństwa w ich stosunku wzajemnym oraz stosunku do społeczeństwa jako całości. Na przykład wierzenia i obyczaje religijne danego społeczeństwa możemy analizować przez pokazanie ich odniesień do innych instytucji społecznych, gdyż poszczególne dziedziny życia społecznego są ściśle powiązane z innymi.

Funkcjonalizm podkreśla znaczenie konsensu moralnego w utrzymaniu porządku i stabilności społecznej. Konsens moralny istnieje wtedy, gdy większość społeczeństwa podziela te same wartości. Dla funkcjonalistów porządek i równowaga społeczna to stan normalny; podstawą równowagi jest konsens moralny. Myśl funkcjonalistyczna była długo główną tradycją teoretyczną w socjologii. Dwaj najznakomitsi przedstawiciele - Parsons i Robert Merton zaczerpnęli wiele z Durkheima

Teorie konfliktu

Socjologowie posługujący się teoriami konfliktu także podkreślają znaczenie struktur społecznych oraz proponują ogólny „model” funkcjonowania społeczeństwa. Odrzucają jednak mocne funkcjonalistyczne założenie o konsensie społecznym. W zamian podkreślają znaczenie podziałów społecznych, a tym samym kładą nacisk na zagadnienia związane z władzą, nierównościami i walką. W świetle ich założeń społeczeństwo składa się z różnych grup starających się realizować własne interesy. Odmienność interesów sprawia, że zawsze istnieje potencjalny konflikt i że pewne grupy mają większe szanse na odniesienie korzyści niż inne. Teoretycy konfliktu badają napięcia między dominującymi i nieuprzywilejowanymi grupami społeczeństwa oraz mechanizmy ustalania i utrzymywania stosunków dominacji.

Teorie działania społecznego kładą nacisk na formowanie struktur, które stanowią zrąb społeczeństwa i decydują o ludzkich zachowaniach, przez działanie i interakcje członków społeczeństwa. To podejście próbuje uchwycić sens działania społecznego i interakcji. W przeciwieństwie do funkcjonalizmu i teorii konfliktu, które tworzą modele funkcjonowania społeczeństwa jako całości, teorie działania społecznego skupiają się na analizie zachowań poszczególnych działających oraz ich stosunku do innych działających i do społeczeństwa (tutaj głównie Weber).

Kolejny kierunek to interakcjonizm symboliczny, który koncentruje swoją uwagę na szczegółach interakcji międzyludzkich i poddaje analizie to jak te szczegóły decydują o sensie tego, co mówią i robią inni. Socjologowie, dla których inspiracją jest interakcjonizm symboliczny, chętnie koncentrują się w badaniach na bezpośredniej interakcji w sytuacjach życia codziennego. Podkreślają rolę takich interakcji w tworzeniu społeczeństwa i jego instytucji. Interakcjoniści kładą nacisk na to, że postrzeganie zdrowia i choroby jest zazwyczaj subiektywne, ludzie często miewają „objawy” choroby, takie jak ból, kaszel, czy katar, jednak nie zawsze uważają, iż objawy te wymagają interwencji lekarza. Kulturowe lub subkulturowe koncepcje zdrowia mają wpływ na etap przechodzenia od złego samopoczucia lub uczucia bólu do uświadomienia sobie choroby

Podobnie jak w przypadku antropologii medycznej, nowy kierunek w socjologii zaczął się rozwijać w Stanach Zjednoczonych, a później w krajach Europy Zachodniej. Tam także powstały zręby teoretyczne socjologii medycyny m.in. podział na socjologię medycyny i socjologię w medycynie, dokonany przez R. Strausa. Pierwsza z nich zajmowała się badaniem pracowników służby zdrowia, instytucji i organizacji medycznych w odniesieniu do ich działalności i problemów z tym związanych, natomiast druga stosowała socjologiczne pojęcia, wiedzę, metody i techniki, aby wyjaśniać problemy medyczne i społeczno-psychologiczne. Obecnie wyróżnia się więc socjologię instytucji medycznych zajmujących się zasadami funkcjonowania opieki zdrowotnej na rzecz społeczeństwa, a także socjologię zdrowia i przyczyn chorób, oraz ich następstwa i konsekwencje w życiu społecznym (Tobiasz-Adamczyk, 1995, s.11). Badania jakie prowadzi się dla potrzeb socjologii medycyny dotyczą przede wszystkim poszukiwania społeczno-kulturowych uwarunkowań zdrowia i choroby, wskazują na społeczno-kulturowe konsekwencje chorób w życiu jednostki lub konkretnej grupy społecznej oraz na ich wpływ na funkcjonowanie całego społeczeństwa

B. Uramowska-Żyto, Zdrowie i choroba w świetle wybranych teorii socjologicznych, Warszawa 1992, s.22. B. Tobiasz-Adamczyk, Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby, Kraków 1995, s.14-15

A. Giddens, op.cit., s.178.

A. Mirkowska-Mankiewicz, Rodzina a zdrowie i choroba - problemy teoretyczne, [w:] A. Firkowska-Mankiewicz (red.), Rodzina problemy zdrowia i choroby, Warszawa 1990, s.18.

S. Sontag, Metafory AIDS, „Odra” 1989, nr 4, s.27.

H. Kulik, Ruch samopomocowy pacjentów jako proces społeczny będący odpowiedzią na niezaspokojone potrzeby zdrowotne, [w:] Choroba jako zjawisko społeczne i historyczne, (red.) B. Płonka-Syroka, „Studia z Dziejów Kultury Medycznej”, t. 4, Wrocław 2001, s.305

10

---