„Zarys psychologii rozwoju” Matczak
Zmiany prowadzą do wzrostu integracji zachowania; zachowanie nabiera celu znacznej słabości i spójności.
Wraz ze wzrostem osobowości wpływ narachowanie wywierają:
- bodźce zewnętrzne
- wcześniejsze doświadczenia
- aktualny stan organizmu
- względnie trwałe potrzeby, wartości i cele życiowe człowieka
Wyróżniamy dwa poziomy realizacji zachowań
- regulacja na niższym poziomie- zachowanie jest wyznaczane przez mechanizmy popędowo- emocjonalne (nabyte na drodze doświadczeń powiązanie między bodźcami a reakcjami, dostarczające sposobów osiągania tego co ma pozytywną wartość emocjonalną, a unikanie rzeczy przykrych)
Cechą mechanizmów popędowo- emocjonalnych jest to, ze działają one we wzajemnej izolacji (np. w przypadku konfliktu dwu potrzeb zwycięża zawsze ta z nich, która jest silniejsza)
- regulacja na wyższym poziomie- zachowanie jest wyznaczane przez system struktur poznawczych.
Dwa ważne zakresy tej integracji stanowią:
- integracja odbieranych informacji- powstaje umysłowa mapa odzwierciedlająca rzeczywistość, stanowiąca subiektywny obraz świata i własnej osoby
- integracja kierunków podejmowanych działań-powstawanie spójnego systemu motywacyjnego, na który składają się hierarchiczne sobie podporządkowanie potrzeby i cele życiowe
KSZTAŁTOWANIE SIĘ OBRAZU ŚWIATA I WŁASNEJ OSOBY
Dziecko gromadzi informacje, które składają się na jego subiektywną wiedzę o świecie. Wiedza ta narasta pod względem ilościowym i bogaci się jakościowo, obejmując coraz to nowe zakresy rzeczywistości, zmienia się w toku rozwoju swą formę. Przekształca się ona z wiedzy jednostkowej i słabo zorganizowanej w ogólną i hierarchicznie uporządkowaną.
Wiedza jednostkowa:
- zbudowana ze schematów poznawczych stanowiących odzwierciedlenie konkretnych, zmysłowo doświadczanych sytuacji czy zdarzeń
- ograniczoność tej wiedzy
- może być wykorzystywana tylko w znanych sytuacjach
- umożliwia rozpoznawczo-reprodukcyjne zachowanie przystosowawcze
Inna zmienna dotyczy subiektywnej pewności wiedzy
-na wcześniejszych etapach dziecko jest w znacznym stopniu pewne słuszności swych sądów
-wraz ze wzrostem krytycyzmu myślenia dziecko zaczyna sobie uświadamiać konieczność sprawdzania informacji i przyswajać umiejętność dokonywania tego; potrafi odróżnić twierdzenie sprawdzone od hipotez (przechodzenie od wiedzy kategorialnej do probablistycznej)
Wiedza o świecie i sobie samym:
- przekształca się z wiedzy statycznej w dynamiczną.
- wiedza ta dostarcza nie tyle odpowiedzi na pytanie „Jak jest?” ile „Jak bywa?”; „Jak może być?”
- zawiera sądy na temat częstości występowania poszczególnych stanów rzeczy i ich uwarunkowań
Wiedza opisowa - normatywna
(„jak jest”) („jak powinno być”)
ROZWÓJ WIEDZY DZIECKA
Z wiedzy : jednostkowej w ogólną
słabo zorganizowanej - hierarchicznie uporządkowaną
subiektywnie pewnej - probabilistyczną
statycznej - dynamiczną
jedynie opisowej `jak jest?” - również normatywną „jak powinno być”
Podstawowym warunkiem powstania u dziecka obrazu własnej osoby jest umiejętność odróżniania samego siebie od reszty świata.
W pierwszych miesiącach życia niemowlę nie zdaje sobie sprawy z istnienia własnego „ja” psychicznego.
W wieku ok. 12 miesięcy- dziecko odkrywa swoja fizyczną odrębność.
Pojawienie się poczucia własnej odrębności oznacza powstanie struktury poznawczej- struktura”ja'- narodziny samowiedzy.
Elementarna samowiedza dotyczy jedynie wyglądu zewnętrznego i posiadanych właściwości fizycznych.
Samowiedza psychologiczna:
- uświadomienie sobie przez dziecko własnej podmiotowości, zrozumienie przez nie, ze może być sprawcą zmian. Pozwala to dzieciom zdać sobie sprawę ze swoich życzeń i woli, stanowi to odkrycie własnej odrębności psychicznej( w wieku 3lat)
- pierwsze składniki samowiedzy mają charakter sądów o charakterze opisowym następnie pojawiają się sady o charakterze wartościującym, czyli samooceny
Samoocena:
- odzwierciedlenie stosunku człowieka do charakteryzujących go właściwości
Kiedy stosunek jest pozytywny samoocena wysoka
-//-//-//-//-//-//-//-jest negatywny samoocena niska
- początkowo są szczegółowymi sądami dotyczącymi pojedynczych cech
- samoocena ogólna- określająca stosunek jaki człowiek ma do siebie w większości tych zakresów, które uważa za szczególnie ważne
- trafność samooceny wzrasta z wiekiem dziecka
W samowiedzy pojawiają się sądy o standardach osobistych- z nich buduja się:
-ja realne- jaki człowiek w rzeczywistości jest
* spójny i stabilny obraz ja idealnego w wieku dorastanie
* wiedza ma charakter dynamiczny
* dziecko zaczyna być zdolne do zdawania sobie sprawy jak widza go inni ludzie i jak można wpływać na kształtowanie się w ich oczach własnego obrazu
- ja idealne- jakim człowiek chciałby być
* ma strukturę hierarchiczną
(pojedyncze sądy dotyczące tego jakim człowiek chciałby być mogą występować w samowiedzy dziecka już pod koniec wieku przedszkolnego i na początku szkolnego; są mało stabilne i niesamodzielne)
Zmiana w zakresie samowiedzy dotyczy jej źródeł:
- informacje pozwalające na odkrycie własnej odrębności dziecko czerpie z własnej aktywności, jego sądy na temat własnej osoby są początkowo pochodzenia zewnętrznego ( co mówią mu inni ludzie)
- dziecko przejmuje wiedze od dorosłych potem od rówieśników
- na samowiedzę dziecka do wieku przedszkolnego składają się „ echoidalne” sądy
- w miarę rozwoju wzrasta samodzielność dziecka w tworzeniu samowiedzy
Cztery funkcje samowiedzy
- poznawcza
- instrumentalna
- motywacyjna
- generatywna
f.poznawcza - odkrywanie własnej osoby i uświadamianie sobie posiadanych właściwości.
f.instrumentalna- (wiek szkolny)- wiedza o sobie samym zaczyna uczestniczyć w regulacji zachowania; znajomość własnych cech wpływa na działanie
W wieku dorastania samowiedza pełni funkcje motywacyjną i generatywną
f.motywacyjna- dążenie człowieka do zachowania pewnej stabilności wiedzy na temat tego kim jest, co potrafi, ile jest wart
Sposoby regulowania napięcia wynikającego z „zagrożenia ja” noszą nazwę mechanizmów obronnych- wiąże się z powstaniem standardów „ja idealnego”
rozbieżność między tymi standardami, z stanem rzeczywistym do działań o charakterze samowychowawczym
duża rozbieżność między wizją idealną a rzeczywistą nie jest korzystna dla pobudzenia człowieka do pracy nad sobą, czyni bowiem mało realnym osiągnięcie sukcesu.
najkorzystniejszy jest optymalny poziom rozbieżności między „ja realnym” a „ja idealnym”, który pozwala na dostrzeżenie zarówno potrzeby zmian jak i możliwości ich dokonania
f. generatywna- rozwija się wraz z myśleniem abstrakcyjnym i polega na tym, ze samowiedza już posiadana staje się źródłem nowych informacji o sobie
Poczucie tożsamości płciowej
- dziecko w wieku 3 lat zna swoją płeć (wie czy jest chłopcem lub dziewczynką0
- -//-//-//-//-//-//-//- 4 lat uświadamia sobie ciągłość płci 9 wie, ze chłopcy wyrastają na mężczyzn, a dziewczynki na kobiety)
- //-//-//-//-//-//-//- 5 lat niezmienność płci ( wie, ze nie można zmienić płci zmieniając ubrania)
Akceptacja własnej płci i stopień wchodzenia w rolę płciową zależą zarówno od czynników biologicznych jak i społecznych
ROLA SYSTEMU MOTYWACYJNEGO
Na początkowych etapach rozwoju zachowanie jest wyznaczone przez mechanizmy popędowo- emocjonalne
System motywacyjny- hierarchicznie uporządkowany ukł. potrzeb, wartości i celów - na wczesnych szczeblach ontogenezy nie istnieje
Powstawanie i rozwój podstawowych potrzeb
Potrzeby fizjologiczne- odnoszą się do warunków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania fizjologicznego organizmu; są wrodzone
Potrzeby psychologiczne- są nabyte; podstawą formowania są doświadczenia
Podstawowa potrzeba- potrzeba kontaktu emocjonalnego- powstaje we wczesnym niemowlęctwie w wyniku pierwotnych doświadczeń afektywnych doznawanych przez dziecko w kontakcie fizycznym z matką; z czasem inne formy kontaktu
Obok niej znajduje się potrzeba afiliacji- dążenie do pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi i aprobaty z ich strony
Potrzeba zalezności emocjonalnej - pokrewna do potrzeby kontaktu emocjonalnego; dziecko stosunkowo długo jest uzależnione od opiekujących się nim dorosłych, którzy zaspokajają jego potrzeby, pomagają, instruuja, pouczają. Rodzi się w ten sposób potrzeba doznawania uwagi i pomocy ze strony innych ludzi
Potrzeba dominacji - doznawanie przeciwstawnych doświadczeń, słabości i przewagi; jest przeciwstawna do potrzeby zależności; o tym która będzie dominowała u człowieka decyduje charakter doznawanych w dzieciństwie ograniczeń
jeśli ograniczeniom będzie towarzyszyć opiekuńczość rodziców zaspokajających potrzeby (wychowanie nadopiekuńcze)- ukształtuje się silna potrzeba zależności`
gdy ograniczenia będą prowadzić do frustracji potrzeb dziecka, wywołując negatywne emocje i protest ( wychowanie rygorystyczne, surowe) - ukształtuje się silna potrzeba dominacji
Potrzeba agresji - potrzeba wykonywania zadań atakujących, ukierunkowanych na zniszczenie czy uszkodzenie jakiegoś obiektu; duże nasilenie potrzeby agresji bywa efektem frustracji potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby zależności, zbyt silnego krępowania swobody dziecka oraz stosowania ostrych kar.
Potrzeba bezpieczeństwa - unikanie bodźców wywołujących lęk; powstaje w wyniku doświadczeń zagrożenia, gdy dziecko reaguje lękiem na sygnały zapowiadające wystąpienie przykrych dla niego zdarzeń
Trzy typy konfliktów
- dążenie-dążenie
- dążenie- unikanie
- unikanie-unikanie
Kształtowanie się motywacji związanej z systemem poznawczym
Wraz z rozwojem systemu poznawczego:
- wzrasta potrzeba poznawcza nad pierwotnymi potrzebami
- pojawiają się pewne nowe potrzeby
Aktywność poznawcza- zaspokajając ciekawość lub redukując dysonans, nabiera pozytywnej wartości emocjonalnej, co staje się podstawą rozwoju potrzeby poznawania.
Potrzeba poznawania
- tendencje do aktywnego usuwania rozbieżności za pomocą czynności poznawczych
- poszukiwanie nowości, czyli dążenie do sytuacji, która wywołuje zbieżność
- jest realizowania w kontaktach z pewnymi wybranymi dziedzinami rzeczywistości; powstają zainteresowania:
są krótkotrwałe
zmienne
powierzchowne ( duża zależność kierunków aktywności poznawczej od czynników zewnętrznych )
Rozbieżność między stanem faktycznym a pożądanym jest źródłem napięcia i może wywołać tendencję do dokonania w rzeczywistości takich zmian, które przybliżyłyby ja do standardu idealnego.
Motywacja zadaniowa- tendencja do podejmowania autonomicznej wobec innych potrzeb działalności zadaniowej; powstaje ona pod warunkiem istnienia odpowiednio silnych „standardów stanu idealnego”.
Motywacja uruchamiana przez kształtującą się strukturę „ja”
wraz z tworzeniem się tej struktury powstaje tendencja do podtrzymywania poczucia tożsamości i własnej wartości oraz zrodzone z rozbieżności między „ja realnym” a „ja idealnym” dążność do doskonalenia się, czyli potrzeba samorozwoju.
Potrzeba osiągnięć- wiąże się ze strukturą „ja”, polega na dążeniu do osiągania celów o znacznym stopniu trudności.