LITURGIA SAKRAMENTÓW ŚWIĘTYCH

Ks. prof. dr hab. Jan Decyk

1. KONSTYTUCJA O LITURGII ŚWIĘTEJ - SACROSANCTUM CONCILIUM

Szczególne punkty konstytucji traktujące o:

- KL 1 - omawiający cele liturgii: a) pogłębianie życia religijnego,

b) cel ekumeniczny,

c) cel misyjny - głoszenie nauki poganom.

„KL 1. Ponieważ Sobór święty postawił sobie za cel: przyczynić się do coraz większego rozwoju życia chrześcijańskiego wśród wiernych, lepiej dostosować do potrzeb naszych czasów podlegające zmianom instytucje, popierać to, co może ułatwić zjednoczenie wszystkich wierzących w Chrystusa, i umocnić to, co prowadzi do powołania wszystkich ludzi na łono Kościoła, dlatego uznał że w szczególny sposób należy zatroszczyć się także o odnowienie i rozwój liturgii.”

- KL 7 - omawiający znaki liturgii -

„KL 7. Dla urzeczywistnienia tak wielkiego dzieła Chrystus jest zawsze obecny w swoim Kościele, szczególnie w czynnościach liturgicznych. Jest obecny w ofierze Mszy świętej, czy to w osobie odprawiającego, gdyż "Ten sam, który kiedyś ofiarował się na krzyżu, obecnie ofiaruje się przez posługę kapłanów", czy też zwłaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Obecny jest mocą swoją w sakramentach tak, że gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci. Jest obecny w swoim słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi. Jest obecny wreszcie, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy, gdyż On sam obiecał: "Gdzie dwaj albo trzej są zgromadzeni w imię moje, tam i ja jestem pośród nich" (Mt 18,20). Rzeczywiście, w tak wielkim dziele, przez które Bóg otrzymuje doskonałą chwałę a ludzie uświęcenie, Chrystus zawsze przyłącza do siebie Kościół, swoją Oblubienicę umiłowaną, która wzywa swego Pana przez Niego oddaje cześć Ojcu wiecznemu. Słusznie, przeto uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa, w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom i urzeczywistnienia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny.
Dlatego każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu.”

KL 16 - podnosi ważność liturgii pośród wszystkich działów teologii, jako zasadniczy, ujmując studia liturgii w różnych aspektach: a) teologicznym,

b) historycznym,

c) duchowym, (ascetycznym),

d) duszpasterskim,

e) prawnym.

„KL 16. W seminariach i zakonnych domach studiów naukę świętej liturgii należy zaliczyć do przedmiotów koniecznych i ważniejszych, na wydziałach zaś teologicznych do przedmiotów głównych, a wykładać ją z uwzględnieniem zarówno aspektu teologicznego i historycznego, jak i duchowego, duszpasterskiego i prawnego. Ponadto wykładowcy innych przedmiotów zwłaszcza teologii dogmatycznej, Pisma świętego, teologii życia wewnętrznego i pastoralnej, powinni, stosownie do wewnętrznych wymagań własnego przedmiotu, tak uwzględnić misterium Chrystusa i dzieje zbawienia, aby jasno uwidocznił się związek tych przedmiotów z liturgią i jedność formacji kapłana.”

2. ZNAKI WYSTĘPUJĄCE W LITURGII

ZNAKI

naturalne umowne mieszane - symbole

W naturalny sposób (tu też kulturowe) znaki liturgiczne

oznaczające rzeczywistą np. znaki świetlne, połączone z naturalnymi

niewidzialność flagi państwowe i umownymi

np. dym, ogień tu też symbole

Teologia znaków u św. Augustyna

Łac. Sacramentum - oznacza tajemnicę wiary, jak też poszczególne sakramenty.

Łac. Misterium - sakrament, osobę, gest widzialny do działania Bożego na naszym świecie.

EX OPERE OPERATO - (łac., dosłownie: “przez sam fakt spełnienia czynności”) Sakrament działający sam w sobie np. chrzest dziecka dzięki wierze rodziców. Nie można Bogu odmówić łaski, bez względu na wielkość naszej wiary.

EX OPERE OPERANTIS - łac. Nie ma działania mechanicznego, czyli potrzebny jest gest zewnętrzny np. nie ma Mszy bez prezbitera.

Św. Tomasz z Akwinu mówił o sakramentach, jako o znakach: „sacramentum est in genere signi”. Sakramenty to sprawiają co oznaczają. Człowiek wierzący widzi w znaku i poza znakiem rzeczywistość Bożą.

Spotkanie człowieka z Bogiem dokonuje się poprzez znaki. Stało się to od czasu wcielenia Boga, dzięki działaniu unii hipostatycznej. Jezus jest źródłem, podstawowym znakiem misterium Boga. Zespolenie dwóch natur w Jednej Osobie - Jezusa Chrystusa.

Wcielenie hipostatyczne zamieniło się we wcielenie sakramentalne. Jest to przedłużenie tajemnicy połączenia akcentu Boskiego z ludzkim.

3. CHRZEST U PIERWSZYCH WSPÓLNOT

Obrzęd chrztu świętego został odnowiony po Soborze Watykańskim II. Po soborze powstały dwa obrzędy:

- Obrzęd chrztu dzieci,

- Obrzęd chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych.

Do soboru istniał tylko rytuał chrztu dla dorosłych, wg którego udzielano również chrztu dzieciom.

Polecenie chrztu Apostołowie otrzymali od Chrystusa: Mt 28, 18-20. Posłuszni temu poleceniu Apostołowie idą i nauczają, udzielając chrztu tym, którzy chcą, którzy uwierzyli i zobowiązują się do zmiany życia i pokuty.

W czasach apostołów wymagano wyznania wiary, (Credo) (od Edyktu Mediolańskiego stało się ono bardzo wyraźnym przygotowaniem do chrztu). Kandydat do katechumenatu zgłaszał się za poręczeniem innego wierzącego-ochrzczonego. Na przyjęcie katechumena składało się kilka obrzędów:

• tchnienie w twarz,

• namaszczenie,

• włożenie rąk na głowę,

• podanie poświęconej soli.

Dalsze przygotowania trwały - 2, 3 lata.

Uczono modlić się wykładając Modlitwę Pańską, Skład Apostolski, egzorcyzmy i włożenie rąk biskupa, błogosławieństwo.

Te obrzędy były szczególnie widoczne podczas Wielkiego Postu. W Wigilię Paschy modlono się całą wspólnotą i udzielano chrztu. Na początku udzielano chrztu razem z bierzmowaniem, tak jak robi się to do dziś w prawosławiu.

Gdy katechumenat rozprzestrzenił się, wzrastała liczba prezbiterów, a tym samym by nie zrywać więzi z biskupem, rezerwuje się sakrament bierzmowania dla biskupa (tak jest do dziś w religiach zachodniego chrześcijaństwa).

Neofici przez tydzień chodzili w białej szacie (oznaczającej czystość), aż do białej niedzieli (1 tydzień po Wielkiej Nocy). Pod koniec V i VI wieku katechumenat dla dorosłych przybiera inny charakter, a wręcz zanika, gdyż wszyscy dorośli są praktycznie ochrzczeni.

Obrzęd z całą strukturą utrzymuje się do Soboru Trydenckiego, który ujednolicił obrzędy liturgii (1617 Paweł IV).

Pisma NT nie zawierają co prawda samego rytuału chrztu, ale części znajdujemy pod koniec Ewangelii św. Mateusza, czy podczas udzielania chrztu przez Apostołów (por. Dz 2,37-41), lub diakonów (por. Dz 8,12)

W czasach apostolskich chrztu udzielano w każdy dzień i w każdym miejscu. Kazania misyjne do dorosłych wygłaszali sami Apostołowie, a pouczenie było krótkie, sposób udzielania chrztu - prosty.

4. CELEBRACJA SAKRAMENTÓW ŚWIĘTYCH (KKK art. 1210, Kompendium KKK 250)

Sakramenty ustanowione przez Chrystusa. Jest ich 7:

1. Chrzest

2. Bierzmowanie

3. Eucharystia

4. Pokuta

5. Namaszczenie chorych

6. Kapłaństwo

7. Małżeństwo

Istniały dwa podziały sakramentów:

1. Po soborze Trydenckim (1545-1563)

a) umarłych: chrzest, pokuta, ostatnie namaszczenie

b) żywych: bierzmowanie, eucharystia, małżeństwo, kapłaństwo

1. Po soborze Watykańskim II, choć dziś się go nie stosuje.

1. wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrzest, bierzmowanie, eucharystia.

2. uzdrowienia: pokuta, namaszczenie

3. komunii i posłania wiernych: święceń kapłańskich i małżeństwa

Ostatnie namaszczenie po soborze Watykańskim II zostało przemianowane na namaszczenie chorych i może być udzielanie wielokrotnie.

Rys. 1. Proces udzielania sakramentów.

Realizacja sakramentów dokonuje się przez cały czas, po jego przyjęciu. Jest on polepszany.

5. CHRZEST DOROSŁYCH I DZIECI

1. Poprzez zanurzenie

2. Trzykrotne polanie wodą z wezwaniem Trójcy Świętej.

Chrzty narodów: Litwy, Rusi jak opisuje to x. Czarniecki - poprzez pokropienie.

Sobór Trydencki ujednolicił liturgię wydając dekret o księgach liturgicznych, wspominając o polaniu wodą głowy dziecka, tak by spłynęła po skórze.

Chrzest został określony jako sakrament powrotu do Boga. Do udzielania sakramentu znajdujemy zachętę w Dz 2,38; Rz 6,6nn; Ef 5,26, a u św. Justyna znajdujemy również kąpiel nawrócenia.

Chrzest staje się początkiem przymierza z Bogiem i samym życiem dla Boga (por. Rz 6,11). Ochrzczony powraca do Boga, lub też współumiera z Chrystusem, jawiąc się również jako nowe stworzenie przez współzmartwychwstanie. Samo życie chrześcijańskie staje się niejako realizacją chrztu, który otrzymał.

RYTUAŁ CHRZTU ŚWIĘTEGO

1. Obrzęd przyjęcia dzieci lub dorosłych.

2. Liturgia przyjęcia dzieci lub dorosłych.

3. Liturgia sakramentu.

4. Zakończenie obrzędu chrztu.

Ad 1.

1. wejście procesyjne do kościoła,

2. powitanie przez prezbitera bądź diakona u wejścia.

Ad 2.

1. przejście do ambony i rozpoczęcie liturgii słowa.

2. modlitwa z egzorcyzmem poprzez włożenie rąk na głowę kandydatów.

Ad. 3.

1. obrzęd sakramentu przy chrzcielnicy.

2. chrzest przy obecności wspólnoty

Ad. 4.

1. modlitwa za nowoochrzczonych

2. zakończenie obrzędu

Z Katechizmu Kościoła Katolickiego 1210-1321

Przygotowanie chrztu polegało na nauce i poście kandydata. Katecheza opierała się na wyjaśnianiu dwóch dróg: życia i śmierci.

Sakrament chrztu:

- to brama życia duchowego,

Przez chrzest:

- zostaliśmy wyzwoleni od grzechu,

- odrodzenie jako Synowie Boży,

- staliśmy się członkami Chrystusa,

- zostaliśmy wszczepieni w Kościół i stajemy się uczestnikami jego posłania.

1. Jak jest nazywany sakrament chrztu?

a) gr. Baptisio,

b) obmycie odradzające o odnowienie w Duchu Świętym,

c) oświecenie,

d) pieczęć Ducha Świętego.

2. Chrzest w ekonomii zbawienia.

a) zapowiedzi w Starym Przymierzu,

- Duch unosi się ponad wodami,

- Noe,

- woda źródlana - życie,

- przejście przez Morze Czerwone,

- przejście przez Jordan.

3. Celebracja sakramentu chrztu.

a) wtajemniczenie

b) mistagogia celebracji,

4. Przyjęcie chrztu

- chrzest dzieci - widoczna darmowość daru Ducha Świętego,

- chrzest dorosłych - nauczanie w kręgach misyjnych.

5. Kto może udzielić chrztu?

- biskup,

- prezbiter,

- diakon,

- świecki katecheta lub każdy kto musi to czynić w razie konieczności.

6. Konieczność chrztu

- Pan Jezus stwierdza, ze chrzest jest konieczny do zbawienia,

- Kościół nie zna innego środka do osiągnięcia zbawienia,

- chrzest krwi - męczennicy,

- chrzest - pragnienie.

7. Łaska chrztu

- oczyszczenie z grzechów,

- nowe narodzenie w Duchu Świętym.

6. CHRZEST A BIERZMOWANIE - WSPÓLNOTA SAKRAMENTÓW

Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej: chrzest, bierzmowanie, eucharystia.

Związek z okresem Wielkanocnym. Najlepszy czas chrztu to Wigilia Paschalna, choć może być udzielany w Niedziele, jako dzień pamiątki zmartwychwstania.

Triduum Paschalne trwa do II niedzieli Wielkanocy.

Najlepszy czas bierzmowania to Niedziela Zesłania Ducha Świętego, gdyż ten sakrament pochodzi od Ducha Świętego. Wtedy to apostołowie otrzymali dar języków i zstąpił na nich Duch Święty.

Chrzest jest początkiem drogi chrześcijańskiej, a bierzmowanie staje się dopełnieniem.

Jeśli przez chrzest człowiek staje się świątynią Boga, to przez bierzmowanie następuje konsekracja tego miejsca. Brak bierzmowania powoduje utratę pełni chrześcijańskiej.

7. SAKRAMENT BIERZMOWANIA

Sakrament bierzmowania powinien odbywać się podczas Mszy Świętej, choć nie ma takiego obowiązku, tak jak i inne sakramenty. Bierzmowanie jednak jest zarezerwowane dla biskupa diecezji, a w wyjątkowych sytuacjach bierzmowania może udzielić proboszcz parafii za zgodą biskupa.

Jak wcześniej wspomniano, bierzmowanie jest dopełnieniem drogi chrześcijańskiej. Podczas Mszy Świętej celebrans (biskup) i koncelebrujący, jak również wszyscy księża parafii biorą udział w modlitwie zsyłającej Ducha Świętego na nowobierzmowanych. Drugi równie ważny znak obrzędu, to namaszczenie olejem krzyżma. Ten sam olej używany jest podczas chrztu i sakramentu kapłaństwa.

Daje to wyraz jedności sakramentów.

8. SAKRAMENT EUCHARYSTII

Eucharystia jest ściśle związana z Paschą, czyli przejściem. Pan Jezus ustanowił ją w Wielki Czwartek podczas Wieczerzy z uczniami. Pascha była ofiarą krwawą, na pamiątkę bowiem zabijano baranki. Pamiątka Triduum jest ofiarą bezkrwawą.

Pascha, czas wspominający przejście Żydów przez morze Czerwone, ale i wyjścia z niewoli Egipskiej.

Czas wyjścia z Egiptu prawdopodobnie zbiegał się z przejściem zimy w wiosnę.

Czasy kananejskie

Pascha prehistoryczna dyktowana przez warunki natury.

Od Exodusu do Triduum

Pascha izraelska początek przemian wewnętrznych

14 Nissan

Z czasem Paschy zbiega się Triduum Paschalnego

W Piśmie świętym znajdujemy texty o:

- rozdzieleniu chrztu i bierzmowania - Dz 8, 4-25,

- zakaz przyjmowania eunuchów (teraz nieaktualne) - Pwt 23, 2-9, bo: Dz 8, 26-40.

9. ŚWIĘTA W KOŚCIELE KATOLICKIM

Święta dzielą się na:

- święta właściwe - obecne są dwa lub trzy czytania podczas mszy świętej. Kolor szat: biały, poza czasem wspomnienia Męki Chrystusa, apostołów i ewangelistów

- uroczystości - m.in. niedziela, trzy czytania, kolor biały lub wg okresu liturgicznego.

- wspomnienia: obowiązkowe lub dowolne. Dwa czytania (zawsze). Kolor zależny od okresu. W przypadku wspomnienia męczenników: kolor szat czerwony.

Struktura Mszy Świętej w oparciu o OWMR.

Liturgia słowa dzieli się na trzy podstawowe części:

1. Obrzędy wstępne: od znaku krzyża i pozdrowienia wiernych do kolekty.

2. Od komentarza do pierwszego czytania (I czytania) do końca homilii lub kazania.

3. Od Wyznania wiary do modlitwy kończącej modlitwę wiernych.

Liturgia eucharystyczna dzieli się na cztery podstawowe części:

1. Przygotowanie darów do modlitwy nad darami.

2. Modlitwa Eucharystyczna od pozdrowienia: „Pan z Wami” do doksologii, czyli słów” „Przez Chrystusa z Chrystusem w Chrystusie…”

3. Komunia od wstępu do wezwania modlitwy Pańskiej do Modlitwy po komunii.

4. Aż do rozesłania, czyli słów: „Idźcie w pokoju Chrystusa”.

Sama Modlitwa Eucharystyczna dzieli się na osiem mniejszych części:

1. Dziękczynienia w prefacji,

2. Aklamacji,

3. Epiklezy,

4. Opowiadania o ustanowieniu kapłaństwa i konsekracji,

5. Anamnezy,

6. Ofiarowania,

7. Modlitwy wstawienniczej,

8. Końcowej doksologii.

10. SAKRAMENT POKUTY

Sakrament Pokuty historia dzieli na trzy głowne części:

1. 
   Okres apostolski - wstęp

2. 
   Pokuta kanoniczna - niepowtarzalna (II - VII w)(publiczna)

3. Pokuta taryfowa - VII - XI w

4. Pokuta powtarzalna - XII - do dzisiaj

Ad 2

Do spowiedzi po chrzcie tylko raz można było przystąpić.: Hermas, Tertulian

Pokuta trwała kilka lat, co powodowało, że niektórzy umierali bez odpuszczenia grzechów. Zdarzało się również, że odkładano pokutę na okres tuż przed śmiercią.

Od II wieku Hermas w „Pasterzu” proponuje wywód scholastyczny, gdzie uważa, że pokuta to jakby drugi chrzest i gładzi ona wszystkie grzechy, prócz tego pierworodnego.

Św. Cyprian wspomina o umiarkowanej pokucie. Proponuje pokutę publiczną.

Św. Augustyn o pokucie gdzie nieekskomunikowani sami poddają się karze.

Pokutnicy dzieleni byli na kilka grup:

1. flentes (płaczący), ci prosili o wstawiennictwo wchodzących do świątyni,

2. audientes (słuchający), ci musieli opuścić świątynię przed liturgią eucharystyczną,

3. tredentes (klęczący, pokutujący) cały czas klęczeli,

4. prostrates (leżący krzyżem).

Pokutujący nie mogli zajmować stanowisk eksponowanych: nie mogli być: urzędnikami, żołnierzami, kapłanami, itp.

Ad 3

Mnisi zaproponowali spowiedź, wg danej księgi, w której zawarto obliczenia co do wartości przewinienia. Tu powstaje podniesienie i przyjmowanie komunii duchowej, co zaproponował św. Tomasz z Akwinu. Gdy nie ma się czystego serca, to komunia duchowa, mogła być przyjęta w miejsce tej fizycznej.

Pierwsze podniesienie hostii datuje się na rok: 1200 r. od XIV w istnieje podniesienie kielicha.

Praktyka pokutna

J 3,6-9 - „Każdy kto trwa w Nim, nie grzeszy…” i 1J 1,8 „Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu to sami siebie oszukujemy”, stały się podstawą pokuty kanonicznej. Sakrament pokuty staje się więc spowiedzią świętą.

Czas pokuty, zależał od wielkości grzechu. Z czasem karę za grzechy, można było zamienić na jałmużnę, a potem na współpokutę, gdzie pokuta skracała się w zależności od liczby pokutujących za jednego.

Ad 4

Spowiedź święta ważniejsza jest niż sama pokuta. Można również uwzględnić twierdzenie, że sama spowiedź jest już pokutą, gdyż przez samo podjęcie decyzji o prośbę o wybaczenie i ukajanie swego serca, jak Syn Marnotrawny, staje się niejako pokutą w spowiedzi.

W historii spowiedzi odnotowujemy fakt, że penitentowi zadawano pytania, ten odpowiadał. Teraz sam penitent wypowiada słowa spowiedzi. Sobór Laterański IV 1215 wprowadził spowiedź u swojego proboszcza. Sobór Trydencki wspominał o władzy sędziowskiej księży podczas spowiedzi.

W 1973 dzięki Ordo penitentiae wprowadzono nowy współczesny system spowiedzi.

Forma rozgrzeszenia ma charakter trynitarny. W formule znajdujemy charakter paschalny i pastoralny.

„Alid videtur, et alliud intelligetur” - Każdy symbol jest znakiem, ale nie każdy znak jest symbolem”- Św. Augustyn

por. KKK 1128

Rituale Romanum - 1614 r - Księga rytuału sakramentów świętych.

3

Przygotowanie sakramentów

Realizacja sakramentów

Obrzęd sakramentów

Obrzędy zakończenia

Komunia

Modlitwa

Eucharystyczna

Przygotowanie

darów

LITURGIA

EUCHARYSTYCZNA

Modlitwa

powszechna

Liturgia

słowa

Obrzędy

wstępne

LITURGIA SŁOWA

Akcent na pokutę

---