RTĘĆ
Czy w minimalnych ilościach jest niezbędna dla organizmu? -NIE
Dzienne pobranie bez uszczerbku na zdrowiu [mg] : 0,02
Czy kumuluje się przez lata? -TAK
Występowanie
Największe stężenie rtęci występuje w łupkach węglowych i bitumicznych, oraz zasadowych skałach krystalicznych. Najczęściej spotykaną postacią w przyrodzie są połączenia dwuwartościowe (HgS - cynober). Zawartość w węglu dochodzi do 8,5 mg/kg, w pyle kominowym z elektrociepłowni do 18 mg/kg, a w ropie naftowej ponad 20 mg/kg.
Główne zagrożenie stanowi ciągle zawodowa ekspozycja na pary rtęci metalicznej w ponad 50 zawodach m.in. : w przemyśle wydobywczym, przy produkcji chloru i ługu metodami elektrolitycznymi, przy otrzymywaniu barwników, fungicydów.
Źródłem rtęci zanieczyszczającej środowisko jest spalanie produktów ropy naftowej i węgla (np. w sąsiedztwie elektrowni węglowej może opadać rocznie 400g Hg/ha). Dodatkowe wprowadzanie rtęci do gleby może być spowodowane stosowaniem fungicydów (zwłaszcza zapraw nasiennych). Rtęć jest stałym składnikiem ścieków komunalnych, których stosowanie do nawożenia gleb stanowi duże zagrożenie włączenia rtęci do produktów odżywczych.
Nagromadzenie rtęci w żywności pochodzenia morskiego i lądowego stwarza ryzyko dla człowieka , głównie przez spożywanie ryb, a zwłaszcza tuńczyków, krabów i ślimaków, oraz ptactwa łownego z terenów gdzie stosowane są fungicydy .Zwierzęta o małej masie ciała wydalają rtęć szybciej niż większe i zimnokrwiste, np. ryby. Emisja przemysłowa związków rtęciowych do zatok Japonii w latach 50-tych spowodowała śmiertelne zatrucia u ludzi na skutek spożycia ryb zawierających metylortęć. Wchłanianie rtęci przez rybę odbywa się przez oskrzela oraz z pokarmem. Ponieważ okres półtrwania w organizmie ryb wynosi kilkaset dni, stąd zawartość tych związków w rybach starszych jest większa. U drapieżnych ryb stężenie metylortęci może przekroczyć nawet 1mg/kg masy ciała.
Losy w organizmie
80% rtęci wchłoniętej przez układ oddechowy pozostaje w organizmie a stężenie par rtęci w tkankach i powietrzu ma się jak 20:1. Część płynącej z krwią rtęci przedostaje się przez barierę mózgowo-rdzeniową i łożysko, powodując odkładanie jej w mózgu i tkankach płodu. Stosunek stężenie metylortęci w mózgu i we krwi człowieka wynosi 5:1, zaś iloraz zawartości we włosach i przez zawartość we krwi wynosi około 250 razy. Ponad 90% rtęci nieorganicznej niezależnie od rodzaju ekspozycji gromadzi się w nerkach.
Działanie toksyczne
Ogólnie uważa się ,że błona komórkowa jest pierwszym miejscem atakowanym przez rtęć i inne metale ciężkie. Choć stężenie metylortęci w nerkach jest znacznie większe niż w mózgu, uszkodzenie nerek nie dorównuje uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Jedną z najwcześniejszych zmian biochemicznych przed wystąpieniem objawów fizjologicznych w zatruciach metylortęcią jest zaburzona biosynteza białka.
Objawy zatrucia przewlekłego parami rtęci metalicznej (0,01-0,05 mg/m3powietrza) : osłabienie, bóle głowy, kończyn, ślinotok, zapalenie jamy ustnej, rozchwianie i wypadanie zębów, uporczywe wysychanie jamy ustnej, niebieskofioletowy rąbek na dziąsłach, biegunki, uszkodzenie nerek i ośrodkowego układu nerwowego. Objawy zatrucia przewlekłego parami rtęci metalicznej (0,1 mg/m3powietrza) : drżenie, zaburzenia umysłowe, zapalenie dziąseł. Ze wzrostem stężenia rtęci pojawiają się następujące objawy: drżenia rtęciowe, niezborność chodu, zaburzenia mowy, zaburzenia móżdżku, zaburzenia słuchu, śmierć( powyżej 170 mg ; inaczej : stężenie w mózgu ponad 5µg/g).
2