Rtęć, w temperaturze pokojowej, jest płynnym metalem przejściowym o szarym, połyskliwym zabarwieniu. Znana była już w czasach starożytnych. Za pierwiastek uznana została po raz pierwszy przez francuskiego chemika Antoine'a Laurenta Lavoisiera.
Rtęć jest płynną, mobilną cieczą i często określa się ją jako "żywe srebro", "płynne srebro" lub 'szybkie srebro" (łac. hydrargyrum - płynne srebro). Pierwiastek ten w temperaturze pokojowej powoli paruje. W tej temperaturze zestala się przy ciśnieniu ok. 7640 atmosfer (wartość to jest jednostką przy opisywaniu bardzo wysokich ciśnień). W temperaturach bliskich zeru bezwzględnemu (ok. 4K) rtęć wykazuje własności nadprzewodzące.
Metal ten rozpuszcza się w kwasie azotowym i stężonym siarkowym. Tworzy, z większością zwykłych metali (poza żelazem), stopy zwane amalgamatami.
Pierwiastek ten jest niebezpieczną substancją. Pary rtęci oraz niektóre jej sole (rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach) są bardzo szkodliwe, gdy dostają się do ustroju człowieka. Powodują one nieodwracalne zmiany w mózgu, wątrobie i nerkach. Szczególne niebezpieczeństwo stanowi tzw. biokumulacja rtęci. Pierwiastek ten po dostaniu się do wody morskiej "wychwytywany" jest przez niektóre gatunki organizmów morskich. Stanowią one swoisty filtr dla tego pierwiastka. Słynne jest masowe zatrucie rtęcią w Japonii po spożyciu ryb. Szczególną ostrożność należy zachować po rozlaniu tego metalu (np. rozbity termometr rtęciowy). Należy usunąć nawet najdrobniejsze kuleczki rtęci, a pomieszczenie intensywnie wietrzyć.
Tworzy związki na stopniach utlenienia +1 i +2.
Występowanie: Najczęściej spotykanym związkiem rtęci jest siarczek HgS - cynober. Jako czysty metal występuje dość rzadko, czasem towarzyszy srebru. Jest dość rzadkim pierwiastkiem.
Pod względem występowania w wierzchniej warstwie skorupy ziemskiej (litosfera, hydrosfera, atmosfera) zajmuje ok. 74 miejsca (procenty wagowe).
Wykorzystanie: Najbardziej popularnym zastosowaniem rtęci jest użycie jej w termometrach. Ciecz ta ma prawie stały współczynnik rozszerzalności cieplnej w funkcji temperatury (jej objętość wzrasta proporcjonalnie do wzrostu temperatury). Stosowana jest także w pompach próżniowych, barometrach, prostownikach, stycznikach elektrycznych.
Pary rtęci wykorzystuje się jako źródło promieniowania ultrafioletowego m.in. w solariach. Czasem stosuje się je w specjalistycznych silnikach turbinowych, gdzie zastępują wodę. Znaczne ilości tego pierwiastka używane są do oczyszczaniu rud innych metali. Zanieczyszczoną rudę płucze się rtęcią, która rozpuszcza wolny metal. Po rozpuszczeniu roztwór jest destylowany w celu odparowania rtęci.
Siarczek rtęci jest popularnym środkiem odkażającym i barwnikiem. Niektóre związki tego pierwiastka używane są także w medycynie.