OKRESY KSZTAŁTOWANIA SIĘ MOWY DZIECKA
Mowa jest najstarszym sposobem komunikowania ludzi ze sobą. Tylko człowiekowi jest dana zdolność mówienia, słuchania, rozumienia i reagowania na przekazywane treści. Mówienie jest złożoną sprawnością która trzeba intensywnie ćwiczyć.
Prawie każde niemowlę jest biologicznie przygotowane do nauczania się mowy. Mowa dziecka kształtuje się w ciągu kilku lat. Kaczmarek wyodrębnia cztery okresy kształtowania się mowy dziecka:
- Okres melodii ( sygnału- apelu: od 0 do 1 roku życia)
- Okres wyrazu ( sygnału jednoklasowego; od 1 do 2 roku życia)
- Okres zdania (sygnału dwuklasowego: od 2 do 3 roku życia)
- Okres swoistej mowy dziecięcej ( swoistych form językowych od 3 do 7 roku życia)
Autor sygnalizuje istnienie ważnego etapu przygotowawczego, który przypada na okres życia płodowego.
Etap przygotowawczy ( 3-9 miesiąc życia płodowego)
- wykształcają się narządy mowy oraz rozpoczyna się ich funkcjonowanie. Mówiąc tutaj o narządach mowy, autor ma na myśli organy nadawcze tj. organizujące informacje ( obszary myślowe), produkcje substancje( ośrodki i drogi nerwowe, nasada, krtań, płuca), kontrolujące( słuch, wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i wzrokowe, obszary myślowe).
PRZYKŁADY FUNKCJONOWANIA TYCH NARZĄDÓW
A.W odbieraniu i magazynowaniu informacji
1. Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w swej pamięci są zjawiska rytmiczne( czteromiesięczny płód odczuwa rytm kolebania w czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny- bicie serca).
2. W czwartym lub piątym miesiącu ( a na pewno w ostatnich miesiącach przed urodzeniem) płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne.
3.Dziecko rejestruje w swej pamięci głos matki już w życiu płodowym ( jest mu ono bliższy po urodzeniu, niż głos ojca ).
B. W nadawaniu informacji
- sześciomiesięczny płód ssie swój palec i „płacze”, kiedy go gubi
- krzyk , ssanie ksiuka noworodka zaraz po urodzeniu jest kontynuacją umiejętności nabytych już wcześniej.
OKRES MELODII obejmuje pierwszy rok życia
Od pierwszych minut życia, dziecko kontaktuje się z otoczeniem za pomocą głosu ( początkowo jest to krzyk, za pomocą którego dziecko manifestuje swoje potrzeby). W miarę reaktywności kory mózgowej małe dziecko przyswaja sobie melodie mowy, zaczyna reagować na modulację głosu. Melodii towarzyszy zazwyczaj mimika i inne gesty. Około 2-3 miesiąca życia pojawia się głużenie jako nieświadomy trening narządów artykulacyjnych, w wyniku którego pojawiają się dźwięki spółgłoskowe i samogłoskowe. Wydawane dźwięki są przypadkowe, niewyuczone, Jest to objaw prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego, fonacyjnego, artykulacyjnego. Głużenie występuje również u dzieci głuchych. W drugim półroczu życia dostrzegamy gaworzenie jako czynność zamierzoną, która polega na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków mowy. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko zaczyna rozumieć mowę, spełnia proste polecenia, co świadczy o rozumieniu zawartej w nich treści. Pojawiają się pierwsze wyrazy ( mama , tata ).
OKRES WYRAZU-obejmuje drugi rok życia
W tym okresie dziecko czyni widoczne postępy w rozumieniu wypowiedzi otoczenia. Na stwierdzenia, polecenia i pytania reaguje nie tylko odpowiednim działaniem, ale przede wszystkim językowo oraz doskonalszą wypowiedzią. Wypowiedzi często są wzmacniane różnymi gestami. Dziecko używa już wielu spółgłosek i samogłosek, czyni duże postępy w rozumieniu mowy.
3. OKRES ZDANIA- przypada na trzeci rok życia
W tym okresie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, bogaci się słownik, ustala system fonologiczny. Dziecko zaczyna budować proste zdania z poznanych wyrazów. W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu, Dziecko pod koniec trzeciego życia powinno już wypowiadać głoski.
- wszystkie samogłoski( z wyjątkiem nosowych)
- wargowe twarde i zmiękczone: p,b,m,p`,b`,m`
- wargowo-zębowe twarde i zmiękczone; f,v,f`,v`
- środkowojęzykowe: ś,ź,ć,ń,k`,g`
- tylnojęzykowe: k,g
- przedniojęzykowo-zębowe: t,d,n
- przedniojęzykowo-dziąsłowe: l
- często zastępuje lub opuszcza „r”
Pod koniec tego okresu powinny pojawić się głoski; s,z,c, nawet: sz,ż,cz w tym okresie dziecko już wie jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie umie jeszcze jej wypowiedzieć.
4. OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECKA- przypada na 3-7 rok życia dziecka
W tym okresie dziecko powinno zdobyć umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego ojczystego języka. Utrwalają się ostatecznie spółgłoski: s,z,c, powinna być opanowana prawidłowa artykulacja spółgłoski” r” oraz spółgłosek: sz,ż,cz. W pierwszym okresie swoistej mowy dziecko wzbogaca układ zasad gramatycznych.Układ ten nie jest w pełni utrwalony, dlatego tez dziecko kształtuje swoista wymowę drogą analogii kontaminacji, przestawki. Powstają wówczas pełne uroku twory językowe. W tym okresie mowa jest na ogół poprawna.