Prasa w ujęciu historycznym
Prehistorii współczesnej prasy badacze doszukują się już w czasach starożytnych, kiedy to zaczęły powstawać prymitywne formy komunikowania masowego.
W Chinach przybrały one kształt biuletynów z informacjami dotyczącymi dekretów carskich, nominowania urzędników i życia dworu. W Rzymie natomiast pojawiły się w 59 roku p.n.e. jako acta diurna, czyli gazety rozwieszane w miejscach publicznych, a zawierające ważne komunikaty, zarządzenia władz, zapowiedzi o uroczystościach. Były zaczątkiem rozwoju prasoznawstwa, które zanim dotarło do Europy, musiało przejść długą i krętą drogę. Nie od razu bowiem gazety ukazywały się regularnie, a nawet wręcz odwrotnie: w wielu krajach były zjawiskiem krótkotrwałym, powstającym na potrzeby chwili. W średniowieczu np. mamy do czynienia z tzw. gazetami pisanymi, poświęconymi początkowo najczęściej sprawom kupieckim (we Włoszech: ?Scripta mercatorum", w Niemczech: ?Handelsbriefe"), a następnie relacjom o nadzwyczajnych wydarzeniach. Niezależnie jednak od podejmowanej tematyki uchodziły za ?wynalazki" tworzone ?na teraz", co przyczyniło się do nadania im specyficznych określeń ( we Włoszech: ?avissi", w Niemczech: ?Neue Zeitung", w Polsce: ?nowiny" lub ?relacje"). W miarę upływu czasu tamtejszemu społeczeństwu, występującemu już w charakterze odbiorcy przestały wystarczać krótkie, okresowe informacje, a czas odkryć geograficznych, podróży i wypraw sprzyjał zapotrzebowaniu na powstanie innej, bardziej trwałej formy upowszechniania wiadomości. Dlatego też narodziła się nowa prasa - periodyczna, mająca tytuł i konkretny zamiar. Nie było już w niej miejsca na spontaniczność czy przypadkowość. Wszystko realizowane było po uprzednich przemyśleniach, co do układu i formy. Ową ?inność", a może raczej ?nowoczesność" da się zauważyć przede wszystkim w piętnastowiecznych ?Nowinach z Konstantynopola", które były pierwszą gazetą w języku polskim, a także w publikacjach niemiecko i łacińskojęzycznych skupionych wokół osób J. Decjusza i J. Dantyszka.
W tym samym wieku (ale w jego drugiej połowie) w wyniku postępującej aktywizacji życia społeczno-polityczno-ekonomicznego zaczęto domagać się bardziej rozbudowanego serwisu informacyjnego, niż ten, który istniał do tej pory. Spełnieniem marzeń okazał się więc wynalazek Gutenberga (ok. 1450 roku), który przyczynił się do sprawniejszego przekazywania posiadanych aktualności. Odtąd powielanie metodą mechaniczną gazet w określonych odcinkach czasowych stało się gwarancją regularnego i rzetelnego udzielania wiadomości.
Wśród badaczy pojawiają się jednak spory, co do miejsca ukazania się pierwszych, drukowanych periodyków. Dla jednych kolebką dziennikarstwa są dzisiejsze Włochy, dla innych kraje niemieckie, Hiszpania, Holandia. Faktem jest jednak, że początek regularnej działalności wydawniczej przypada na XVI i XVII w.
Następne lata przynoszą rozwój dziennikarstwa nowoczesnego, które wiąże się z ówczesnymi wydarzeniami kulturalnymi (ruch umysłowy określany mianem oświecenia), społeczno-politycznymi (Wielka Rewolucja Francuska-1789r., i jeszcze wcześniej, rewolucja angielska, 1688-1689), techniczno-ekonomicznymi (rewolucja przemysłowa). Na czoło wysuwa się łączenie aktualnej informacji z publicystyką. Angielskie pismo "The Weekly review" wydawane trzy razy w tygodniu przez D. Defoe zapoczątkowuje nowy typ prasy poświęconej omawianiu dnia. Ideologię dochodzącego do głosu mieszczaństwa popularyzują tzw.czasopisma moralne, będące pierwowzorem dzisiejszej prasy opinii: "Tatler" i "Spectator" J. Addisona i R. Steel'a. Ich model zdobywa popularność niemal w całej Europie, a w Polsce przybiera postać "Monitora", którego pierwszy numer ukazuje się 21 marca 1765 r i odtąd aż do roku 1785 czytelnicy pisma będą otrzymywać dwa razy w tygodniu numery formatu małej ósemki, zawierające przeciętnie osiem stron druku.
Wzrastająca rola dziennnikarstwa w kształtowaniu opinii publicznej rodzi nowe gatunki prasowe: felieton, reportaż, esej, artykuł wstępny. Ten ostatni odgrywa ogromną rolę, staje się nie tylko wyczerpującym omówieniem wydarzeń dnia, ale i wyrazem opinii oficjalnych sfer firmujących gazetę. To dzięki artykułowi wstępnemu ogromną poczytność zyskują sobie angielskie "Morning Post" i "Times". Kreuje się również nowy model prasy oparty na indywidualizmie pisarskim, który utrzymuje się aż do XIX wieku, czyli do momentu powstania agencji prasowych.
Kolejny etap kształtowania dziennikarstwa wyznaczają dziewiętnastowieczne ruchy społeczne (rewolucja lipcowa we Francji-1830, Wiosna Ludów w 1848), które powodują wzrost nakładu prasy (np.w 1830r. 20 dzienników paryskich osiągało nakład 70 tys.egz., w 1846 - 28 dzienników ponad 180 tys.egz.) oraz jej zróżnicowanie typologiczne (czasopisma dziecięce, zawodowe, naukowe, kobiece, ilustrowane). Pojawiają się gazety skierowane do robotników ("Gazeta Reńska") i chłopów.
Wydawcy zaczynają się orientować, że dzięki prasie można nie tylko kształtować opinię publiczną, ale i zarabiać. Dlatego też od połowy XIX wieku gwałtownie rozwija się prasa komercyjna, nierzadko eksponująca treści pornograficzne. Na rynek wchodzą tzw. gazety niedzielne, nastawione przede wszystkim na rozrywkę. Jądrem ich narodzin jest Anglia, w której dominują "Observer" i "Sunday Monitor", jednak prawdziwą rewolucję przynosi amerykański "Sunday World" J. Pulitzera. Współpracownik jego, Morill Goddard pokusza się nawet o opracownie swego rodzaju kanonu ich zawartości. Pierwsze strony miały zawierać aktualne newsy, następnie materiały naukowe, sensacyjno-kryminalne, plotki zakulisowe ze szczególnym uwzględnieniem erotyzmu, porady dla zakochanych, dodatek z komiksami.
Współcześnie w Europie ukazuje się około 50 gazet niedzielnych i liczba ta wciąż rośnie, gdyż społeczeństwo spragnione jest rozrywki i skandali.
W okresie tym wykształcił się również stały nawyk czytelnictwa, a co za tym idzie walka o czytelnika, o osiągnięcie jak najwyższej liczby sprzedanych egzemplarzy. Aby zrealizować te cele wydawcy poszukują najrozmaitszych dróg (organizują konkursy, loterie, a nawet oferują ubezpieczenia!!!). Stąd też kolejnym czynnikiem determinującym rozwój prasy jest odnajdywanie innowacyjnych rozwiązań technicznych, które przyczyniłyby się do szybszego wydawania gazet. Uaktywnia się reklama, wykorzystywane są kolory, ilustacje, plakaty, a wszystko po to, by przyciągnąć jak największą rzeszę czytelników.
W pracy redakcyjnej coraz większe znaczenie odgrywają agencje prasowe, zajmujące się gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji dla potrzeb prasy, a później radia i telewizji. Pierwsza tego typu instytucja powstaje w 1835 r. we Francji z inicjatywy Havasa, kolejne w 1849r w Niemczech (Wolff) i w 1951r. w Wielkiej Brytanii (Reuter).
Procesy modernizacyjne zarówno natury technicznej, jak i redakcyjnej, które zostały powyżej zasygnalizowane, w miarę upływu czasu potęgują i wpływają na dalsze typologiczne zróżnicowanie prasy. Od połowy XIX wieku wzrasta rola czasopism ilustrowanych, a następnie kolorowych - wielobarwnych. Szczególnej intensyfikacji rozwoju podlega prasa kobieca, młodzieżowa, dziecięca ("Popcorn", "Tina", "Olivia") Powoli maleje zainteresownie prasą opinii. W wieku XX do głosu dochodzą wielkonakładowe ilustrowane dzienniki o tematyce sensacyjnej, zwane tabloidami: niemieckie "Der Spiegel", "Stern", amerykańskie "The Sun", "The Times", francuskie:"L'Express" i "Paris Match". Największe nakłady osiągają pisma zawierające program telewizyjny, horoskopy, krzyżówki. Ogromnym zainteresowniem cieszą się partworki, czyli gazety kolekcjonerskie występujące w postaci segregatorów, np. Faktor X, Starożytne Cywilizacje, jak również polskojęzyczne wersje zagranicznych pism "Cosmopolitan", "Playboy", "National Geographic", "Dziewczyna"(niem. Madchen). Co więcej prasa staje się środkiem dystrybucji przekazów reklamowych.
Agnieszka Osińska