„Melodia mgieł nocnych nad Czarnym Stawem Gąsienicowym”,
„Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” - Tetmajer
Jakie kierunki artystyczne odnajdujesz w tych utworach?
Jakie kierunki artystyczne wpływały na młodopolską poezję?
Kazimierz Przerwa -Tetmajer
Był to czołowy liryk Młodej Polski, ponieważ w jego utworach znalazły wyraz nastroje charakterystyczne dla pokolenia przełomu wieków. Poeta związany z Krakowem i z Zakopanem. Zaprzyjaźniony z wieloma artystami, np. z Wyspiańskim, Rydlem. W jego utworach widać katastroficzne przeczucia wynikające z przekonania o zmierzchu europejskiej kultury, o kryzysie wszystkich dotychczasowych wartości. Widać nieufność wobec świata. Jak wszyscy artyści uciekał od pospolitości życia w świat przyrody i sztuki, w filozofię Nirwany.
„Melodia mgieł nocnych nad Czarnym Stawem Gąsienicowym”
wiersz o tematyce tatrzańskiej, występuje nazwa geograficzna,
w wierszu mówią mgły, w 1 osobie l m. - „nie brudźmy”, „pląsajmy”,
mgły podpatrzone są, gdy unoszą się, przemieszczają, piją woń kwiatów, żegnają gwiazdy, ścigają nietoperze, bawią się puchem mlecza, przerzucają się ze szczytu na szczyt, mgły pokazane są w ruchu, psocą przypominają rozbawione dzieci (antropomorfizacja - mgły przedstawione są jak ludzie),
obraz mgieł zbudowany jest za pomocą:
wróżeń słuchowych, dźwięku - melodia, szmer ptaków, szept lasu, boru,
barwy - tęcza blasków, kwiaty,
światła - promienie gwiazd, księżyc,
zapachu - woń kwiatów,
wiersz napisany jest techniką impresjonizmu - pokazana jest zmienność - mgły są w ruchu,
wszystko jest zamglone, niewyraźne,
występuje obrazowanie, tzw. onirycznosenne - śpiąca woda, cicho, mgły nocne, szmer ptaków, wiatr uciszony odpocznie,
synestezja - melodia mgieł, woń kwiatów,
wiersz jest opisem wrażeń poety wywołanych obserwacją przyrody tatrzańskiej - mgieł
wiersz jest bardzo nastrojowy, muzyczny (powtórzenia, „melodia” w tytule),
podmiot liryczny chciałby przyłączyć się do mgieł, pragnie zespolić się z przyrodą,
obraz jest dynamiczny, podmiot liryczny nie tylko obserwuje przyrodę ale i uczestniczy w jej życiu, tańcu.
„Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”
podmiot liryczny znajduje się na szczycie góry, na Świnicy i patrzy na Dolinę Wierchcichą, obserwuje ją i oddaje swoje wrażenia - jest to wiersz impresjonistyczny,
obraz zbudowany jest za pomocą:
barwy - złocista mgła, ciemnozielony las, ciemna przepaść, srebrno-tęczowy potok, srebrzysto-turkusowa cisza,
dźwięku - szumiący potok, cisza, spokój,
obrazowanie oniryczne - las drzemie, las jest senny, cisza, senna zieleń, rozłomy zasnęły,
konstrukcje synestezyjne - srebrzysto-turkusowa cisza, senna zieleń,
animizacje (ożywienia) - przepaść rozwarła paszczę, rozłomy skał zasnęły,
obraz statyczny, dominuje cisza i spokój, wszystko jest jakby uśpione, opisany pejzaż jest jakby zamglony i odrealniony, kontury przedmiotów są zatarte: światło się zlewa, mgła przezrocza, potok górski wygląda jak srebrno-tęczowy sznur,
podmiot liryczny zachwyca się pięknem tego krajobrazu, na chwilę się zamyśla, a więc odrywa się od rzeczywistości, od codziennych problemów, wywołuje to tęsknotę, niewysłowiony żal,
to obcowanie z przyrodą jest chwilowym ukojeniem cierpień poety, a jednocześnie wyzwala w nim nowe cierpienie, tęsknoty,
wiersz bardzo nastrojowy, pełen zadumy, refleksji.
Kierunki artystyczne wpływające na młodopolską poezję
Symbolizm - kierunek w literaturze i sztuce za twórcę, którego uważa się M. Maeterlincka. Kierunek wyraźnie anty pozytywistyczny i antynaturalistyczny, głoszący, że dzieło artysty powinno wyrażać problemy życia duchowego człowieka, odsłaniać tajemnice duszy. Nurt ten opierał się na poglądach Bergsona, który doceniał poznanie intyicyjne. Symboliści uważali, że skomplikowane przeżycia ludzkie są niewyrażalne wprost, że można je wyrazić tylko w przybliżeniu, za pomocą symboli. Symbol uważali za znak zawierający w sobie tjemnicze treści, podlegający wielu interpretacjom, z których tylko nieliczne będą oddawały intencje twórcy. Za pomocą symbolu można wyrazić to, co niewyrażalne, np. strach, miłość, smutek. Symbolizm proponował stworzenie nowego języka artystycznego i zastąpienie nim języka konwencjonalnego. Symboliści uważali, że ważniejsze są odczucia subiektywne oraz swobodna i indywidualna interpretacja świata.
Przedstawiciele w Polsce - Wyspiański, Kasprowicz, E. Munch (Krzyk), Jacek Malczewski (Melancholia); we Francji - Baudelaire, Rimbaud, Verlaine; w Belgii - Maeterlinck.
Impresjonizm - kierunek właściwy przede wszystkim sztuce (malarstwu). Ukształtowany we Francji w II połowie XIX w. Nazwa nurtu wzięła się od tytułu obrazu Moneta - Wschód słońca. Impresja. (impresja - przelotne wrażenie, nastrój) Impresjoniści wychodzili z założenia, że każdy twórca i każdy odbiorca przeżywa dzieło na swój sposób, indywidualnie, w zależności od nastroju.
Cechy literatury impresjonistycznej:
artysta miał ukazywać swoje przelotne wrażenie
dużo kolorów, dużo barw
liryka impresjonistyczna jest bardzo nastrojowa
przedstawiane obrazy nie będą odbiciem świata, lecz przedstawieniem wrażeń, jakie ten świat wywołuje
w pozie będą prezentowane subiektywne, indywidualne wrażenia, dlatego narracja będzie najczęściej w 1 osobie
będą oddane reakcje i przeżycia psychiczne bohaterów i ich stosunek do świata, a nie opis tego świata
impresjonizm wpłynie także na zmianę kompozycji w powieści - brak ciągłości czasowej lub przyczynowej.
Cechy malarstwa impresjonistycznego:
zamazane kontury
przewaga barwy nad kształtem
duża rola koloru
malowanie przede wszystkim pejzaży, krajobrazów (impresioniści - malarze plenerowi)
impresioniści uważali, że świat jest malowany słońcem, a przyroda nie zna koloru czarnego
starali się malować światło i powietrze
uważali, że zadaniem artysty jest przedstawianie pierwszych, przelotnych wrażeń, że artysta ma prawo do subiektywnego spojrzenia na rzeczywistość
Monet (Wschód słońca. Impresja), Edward Manet (Śniadanie na trawie), Renoire (Na huśtawce), Cezanne (Kąpiące się kobiety), Podkowiński (W ogrodzie)
Ekspresjonizm - kierunek, który rozwinął się pod wpływem filozofii Bergsona na początku XX w. Ekspresja to przekazywanie uczuć jednostki, uczuć pełnych dynamiki. Celem ekspresjonistów było nie odtwarzanie rzeczywistości lecz ukazywanie własnych stanów psychicznych, przeżyć wewnętrznych, wyolbrzymianie tych przeżyć, np. niepokoju, przerażenia, radości. Zadaniem ekspresjonisty było uzewnętrznienie, wykrzyczenie tego, co czuje. Poezja ekspresjonistów deformowała rzeczywistość, posługiwała się gwałtownymi kontrastami, byłą niezwykle emocjonalna.
Neoklasycyzm - powrót do klasycyzmu, do klasycznej harmonii egzystencji człowieka, który akceptuje świat; pełen jest życia i optymizmu. Twórców neoklasycyzmu obowiązywał rygor w zakresie formy, ład, ukazywanie afirmacji (pochwały) życia i wiary w człowieka.
Parnasizm - nazwa kierunku pochodzi od zbioru poezji „Parnas współczesny” wydanego przez 40 poetów. Odrzucali oni subiektywną wizję świata, fascynowali się kulturą antyczną, mitologią, dbali o doskonałość formy, sztukę traktowali jako wartość najwyższą.
Estetyzm - prąd hołdujący hasłu „Sztuka dla sztuki”, czyli sztuka nie powinna mieć żadnych celów - ani bawić, ani uczyć, ani wzywać do walki.
Kierunki, które „spłynęły” do Młodej Polski z pozytywizmu:
Naturalizm - prąd literacki zrodzony we Francji, popularny zwłaszcza w Skandynawii, Niemczech, Belgii i Anglii. Za jego twórcę uznaje się Emila Zolę. Inni przedstawiciele to: Gustaw Flaubert, Guy de Maupassant. Zola pisał: „Naturalizm w literaturze to zwrot do natury i człowieka, bezpośrednia obserwacja, dokładna anatomia, pojmowanie i malowanie tego, co istnieje”. Naturaliści zwrócili uwagę, że człowiek to cząstka przyrody, a więc człowiekiem, tak jak zwierzęciem, rządzą instynkty i popędy, a światem ludzi, tak jak światem zwierząt - bezwzględna walka o byt i przemoc, prawo silniejszego. Naturaliści uważali, że świat trzeba przedstawiać bez upiększającego retuszu i bez krępowania się zasadami moralnymi.
Realizm - jest to zasada prawdziwego i wiernego odtwarzania rzeczywistości, także nazwa prądu w sztuce europejskiej XIX w. Za twórcę realizmu uznaje się Honoriusza Balzaca. XIX wieczny realizm opierał się na przekonaniu, że dzieło literackie powinno być sprawozdaniem z ludzkich doświadczeń, opisem zachowań, przedstawieniem szczegółów życia.