Fizjoterapia ogólna

Wykład V - Zależność zdrowie - choroba.

Wykład VI - Wyrównywanie ubytków funkcjonalnych.

Pojęcie zdrowia i choroby. Zejście chorób.

Pojęcie regeneracji, adaptacji i kompensacji.

definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia:

Slajd

Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia).

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO - World Health Organization)

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO - World Health Organization) jest międzynarodową komórką działającą przy ONZ. WHO została powołana do istnienia 07.IV.1948.

Definicja ta nie poprzestaje na samym negującym ujęciu, że zdrowie jest brakiem choroby, ale bardzo mocno akcentuje, że zdrowie ma w sobie aktywny aspekt, którym jest dobrostan.

Oznacza to, że w kwestiach zdrowia nie mamy jedynie koncentrować się na chorobach i próbach ich zwalczania. Powinniśmy zwłaszcza koncentrować się na samym zdrowiu - na jego wzmacnianiu. - przez odpowiedni tryb życia (np. odpowiednie żywienie, ruch fizyczny), sposób myślenia i właściwe radzenie sobie z naszymi emocjami.

Pojawia się zatem duża rola prewencji - zapobiegania chorobom.

Współczesna definicja zdrowia WHO bardzo mocno podkreśla zatem połączenie kwestii zdrowia z życiem wewnętrznym i społecznym człowieka oraz jego osobistą troskę o kondycję fizyczną.

Slajd

Definicja WHO a jest pewnego rodzaju postulatem, mówiącym jak powinien wyglądać stan zdrowia

Jest definicją pozytywną (definiuje zdrowie a nie chorobę) wskazującą na wieloaspektowość zjawiska zdrowia

Światowa Organizacja Zdrowia od lat 70-tych całkowicie zmieniła swój model rozumienia troski o zdrowie człowieka i funkcjonowania medycyny.

Od modelu socjomedycznego,

Model socjo-medyczny - podkreślał podejście czysto medyczne w którym znawcą wszystkiego w tym obszarze był lekarz („inżynier ”od spraw organizmu i zdrowia),

Model socjo-ekologiczny - oparty współpracy z pacjentem w trosce o jego zdrowie, a lekarz (i personel medyczny)

traktuje człowieka podmiotowo (jako osobowość, rozumiejąc jego cierpienie) a nie przedmiotowo.

slajd

Kartezjusz - twórca „mechanistycznego widzenia świata i człowieka

-   organizm człowieka to skomplikowana, precyzyjna maszyna biologiczna. Stan choroby - to konieczność naprawienia uszkodzonej części.

Hipokrates - lekarz, mędrzec i filozof. Wiedza merytoryczna oraz mądrość życiowa pomagały mu w pracy z ludźmi, ponieważ ludzie nigdy nie będą tylko maszynami.

slajd

Zdrowie jednostki i populacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które można podzielić na cztery podstawowe grupy:

• Styl życia, w tym zachowania zdrowotne 53%

• Środowisko fizyczne i społeczne dotyczące zarówno stopień zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody, jak i ograniczenia w dostępie do podstawowych zasobów materialnych niezbędnych dla utrzymania zdrowia 21%

• Czynniki genetyczne 16%

• Działania służby zdrowia zarówno z zakresu medycyny naprawczej, jak i oświaty czy promocji zdrowia 10%

slajd

Istotę zdrowia wyrażają dwa b. ogólne pojęcia: dynamiczna równowaga i potencjał zdrowotny.

•    dynamiczna równowaga dotyczy sfer: fizycznej, psychicznej i społecznej, zaburzenie równowagi jednej z nich będzie rzutować na pozostałe

• warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy zarówno dla samego człowieka jak i jego środowiska

slajd

Stan dynamicznej równowagi w środowisku wewnętrznym organizmu jest zabezpieczony odpowiednimi mechanizmami regulującymi i nie ulega większym zmianom (temperatura, ciśnienie osmotyczne, poziomy elektrolitów itp.).

Mechanizmy te są:

1. przekazywane dziedzicznie

2. nabyte w ciągu życia osobniczego

slajd

Na znajdujący się w stanie dynamicznej równowagi organizm oddziałują różnorodne bodźce fizjologiczne - czynniki środowiska: fizyczne, chemiczne, biologiczne, i społeczne. W zależności od ich ilościowego i jakościowego składu oraz stopnia przystosowania ustroju warunkują jego zdrowie lub mogą stać się przyczyną choroby.

Te same czynniki w fizjologii mogą odpowiadać za kształtowanie zdrowia, a działając zbyt nagle i z dużym nasileniem, mogą stać się przyczyną choroby, odpowiednio zaś dobranie, mogą być z powodzeniem stosowane w przywracaniu zdrowia.

slajd

Dopuszczalny próg zmian procesów życiowych wyznacza określony stan zdrowia ustroju.

Zdrowie - procesy życiowe przebiegają prawidłowo

Choroba - procesy życiowe ulegają zaburzeniu

Slajd

Zmiany w środowisku zewnętrznym:

• niewspółmiernie większe od zmian w środowisku wewnętrznym

• odpowiednie dawkowanie tych czynników kształtuje zdolność

przystosowania się do nich

slajd

Zdrowie -zespół cech ustroju zapewniających zdolność przystosowania się (adaptacji) poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do pełnienia czynności życiowych w warunkach określonego środowiska.

slajd

Choroba - stan, jaki powstaje w ustroju na skutek niedostatecznych mechanizmów przystosowania do środowiska zewnętrznego.

slajd

Pod wpływem zbyt nagłych, przekraczających granice tolerancji ustroju, zmian w środowisku zewnętrznym, mechanizmy przystosowawcze mogą okazać się niewystarczające do zachowania równowagi w środowisku wewnętrznymi wówczas dochodzi do uszkodzenia struktury tkanek, narządów i układów.

slajd

Zejście chorób:

Pomyślne = wyzdrowienie:

• całkowite - odbudowa anatomiczna tkanek i narządów oraz przywrócenie czynności ustroju w stopniu równym, jaki obserwowano przed chorobą

• częściowe - nieodwracalne zmiany anatomiczne tkanek i narządów lub układów, czynność ustroju przywrócona w stopniu niepełnej wydolności (wystarczającym do potrzeb chorego). Przywrócenie czynności spowodowane kompensacyjnym przerostem i hiperfunkcją w pozostałych nieuszkodzonych narządach nie zajętych procesem chorobowym.

• niepełne - znaczne, nieodwracalne zmiany anatomopatologiczne. Upośledzeniu struktury towarzyszy upośledzenie funkcji, zdrowe narządy tylko częściowo przejmują funkcje chorych.

Niepomyślne = zgon

Wykład VI- Wyrównywanie ubytków funkcjonalnych.

Pojęcie regeneracji, adaptacji i kompensacji.

slajd

Regeneracja - odbudowa zużytych lub utraconych przez ustrój komórek, tkanek lub narządów.

Regeneracja występuje zarówno w warunkach fizjologicznych jak i patologicznych

Slajd

Regeneracja fizjologiczna - tkanki w których komórki ulegają zużyciu.

Wytwory naskórka (włosy, paznokcie).

Błona śluzowa macicy.

Szpik kostny (krwinki).

Gruczoły płciowe (jaja, plemniki)

Regeneracja patologiczna- odbudowa komórek lub tkanek, które uległy zniszczeniu (uraz, proces chorobowy).

Ubytek taki najczęściej jest uzupełniany przez komórki z najbliższego sąsiedztwa.

Slajd

Zdolność regeneracji tkanek

Tkanka łączna - silne zdolności odrostu (tym większe im bardziej wiotka i unaczyniona).

Tkanka nerwowa - ograniczona zdolność odrostu, częściowo nerwy obwodowe

Mięśnie gładkie i mięsień sercowy - nie odrastają, ubytki uzupełniane przez tkankę łączną (naprawa).

Mięsień szkieletowy- podlega po odnerwieniu (całkowitym lub częściowym) regeneracji pełnej lub częściowej prowadzącej do powrotu funkcji mięśnia.

Slajd

Czynniki wpływające na proces regeneracji komórek mięśniowych:

1. obecność w uszkodzonym mięśniu komórek prawidłowych zdolnych do podziału mitotycznego tzw. satelitarnych.

2. szybkie ich unaczynienie (rewaskularyzacja)

3. szybkie ich unerwienie (reinerwacja)

4. brak przerostu tkanki łącznej = przeszkody mechanicznej dla odrastających włókien.

Slajd

Proces regeneracji włókien mięśni szkieletowych polega na zapoczątkowaniu przez komórki satelitarne procesu regeneracji włókna mięśniowego przez tzw. bocznicowanie włókien nerwowych, czyli odchodzenie ich od aksonów zachowanych zdrowych motoneuronów do sąsiadujących z nimi aksonów uszkodzonych i tą drogą docierania do włókien mięśniowych (plastyczność jednostki ruchowej).

Slajd

Adaptacja - zdolność przystosowania się poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do pełnienia czynności życiowych w warunkach zmienionego środowiska. Przystosowania do zmniejszonej sprawności ważnych narządów w następstwie choroby lub wypadku.

Slajd

Adaptacja wg Piageta składa się z dwóch współzależnych i wzajemnie się dopełniających procesów:

• asymilacji - przyswajania z zewnątrz informacji stosownie do stadium rozwoju strukturalnego organizmu i używania ich zgodnie z poziomem tej organizacji

• akomodacji - dostosowywania własnej organizacji wewnętrznej tzn. asymilacyjnych schematów czynnościowych, do cech środowiska i do sytuacji zewnętrznej.

Slajd

Zakres możliwości przystosowawczych organizmu określony jest genetycznie. Determinacja genetyczna dotyczy jednak tylko granic przystosowania jakie potencjalnie mogą być osiągnięte przez jednostkę w stosunku do różnych elementów środowiska.

Zdolności przystosowawcze kształtują się we wczesnych latach życia w okresie wzrostu i rozwoju, inne mogą rozwijać się w każdym okresie. Zdolność adaptacyjna organizmu zmniejsza się w miarę starzenia się organizmu.

Slajd

Podłożem przystosowania do warunków życia są zmiany morfologiczne, biochemiczne i fizjologiczne rozwijające się na wszystkich poziomach organizacji czynnościowej ustroju:

• na poziomie molekularnym,

• subkomórkowym i komórkowym

• narządowym i układowym

• systemów regulacji i integracji czynności całego organizmu

• na poziomie funkcji neuropsychicznych z kształtowaniem reakcji behawioralnych w stosunku do środowiska (także społecznego).

slajd

Adaptacja

1. przystosowanie organiczne - przystosowanie się narządów i zmysłów do nowych warunków czynnościowych organizmu.

2. przystosowanie psychiczne - ograniczenie podstawowych sprawności wywołuje negatywne reakcje psychiczne ( uczucie żalu, poczucie osamotnienia i bezradności, kompleks niższej wartości). Adaptacja psychiczna polega na zanikaniu i ustępowaniu postaw hamujących aktywność człowieka, na akceptacji poniesionych strat przy równoczesnym odzyskaniu wiary we własne siły i możliwości.

slajd

Przystosowanie organiczne -przykłady

układ krążenia przystosowuje się do zwiększonego zapotrzebowania energetycznego człowieka chodzącego przy pomocy kul. Po okresie przystosowania człowiek ten męczy się znacznie mniej niż początkowo.

Zmysł równowagi przystosowuje się do utraty właściwych bodźców po odjęciu kończyny dolnej. Po okresie przystosowania człowiek z amputowana kończyna porusza się za pomocą protezy bez niebezpieczeństw utraty równowagi. Jego sprawność zwiększa się.

slajd

Fizykoterapia - leczenie bodźcowe wywołujące odpowiednie zmiany adaptacyjne w organizmie. Działanie pojedynczego bodźca przez jakiś czas, ciągle lub z przerwami, powoduje modyfikacje reagowania na bodźce czyli adaptację. Nie jest to zjawisko trwałe. Po pewnym czasie zanika.

slajd

Adaptacja:

1. miejscowa adaptacja tkankowa - zwiększenie tolerancji tkanki na bodźce

2. hamowanie nerwowe - funkcja interneuronów hamujących

3. habituacja-tworzenie odruchów warunkowych

4. adaptacja czynnościowa - usprawnianie funkcji narządów czy całego organizmu

5. adaptacja morfologiczna (proces długotrwały) - np. przyrost siły mięśniowej pod wpływem ćwiczeń

slajd

Kompensacja -zdolność całkowitego lub częściowego wyrównania skutków działania czynników szkodliwych.

Uszkodzone narządy lub utracone funkcje zastępowane są samorzutnie przez hiperfunkcję innych narządów, lub nie uszkodzonych części tego samego narządu.

slajd

Możliwości kompensacyjne świadczące o wartości biologicznej organizmu zależą od czynników:

1. dziedzicznych - genetycznie zakodowane możliwości anatomiczne i fizjologiczne (struktura, wielkość, kształt i czynność) związane są ze swoistą budową białek jądra komórkowego, które podlegają zmianie w długotrwałym procesie ewolucji.

2. konstytucjonalnych - zespół typowych dla danego organizmu cech morfologicznych i czynnościowych warunkujących sposób reagowania na bodźce ze środowiska zewnętrznego.

3. kondycyjnych - nabytych w ciągu życia osobniczego na skutek odruchowych procesów warunkowych, mechanizmy tworzenia wzorców czynności w OUN

• odbiór, przetwarzania (kodowanie) i synteza informacji otrzymanych od poszczególnych analizatorów

• wytwarzanie i przechowywanie złożonych programów zachowania oraz kontroli czynności składających się na ogólną sprawność człowieka.

slajd

Proces kompensacji może przebiegać:

1. samoistnie

• mechanizmami tymi sterują najniższe piętra układu nerwowego, głównie część wegetatywna

• w okresie ich tworzenia należy zapobiegać powstawaniu niekontrolowanej substytucji (tworzeniu wadliwych czynności i nawyków)

• np. zastąpienie czynności nerki chorej przez zdrową, przerost kompensacyjny mięśnia sercowego

2. w sposób sterowany - poprzez świadomy i celowy wybór kształtowania czynności zastępczych i systematyczne ich stymulowanie

3. w sposób sztuczny - przez zaopatrzenie osób niepełnosprawnych w protezy, ortezy i pomocnicze urządzenia rehabilitacyjne (kule, laski wózki)

slajd

W tworzeniu wzorców kompensacyjnych wykorzystywana jest pamięć, która związana jest z możliwościami biologicznego kodowania bodźców i reakcji psychicznych. Leży ona u podstaw kształtowania nawyków uczenia się czynności.

Proces pamięci (składowe):

1. zdolność zapamiętywania,

2. zdolność przetwarzania

3. przechowywania

4. odtwarzania informacji

slajd

W następstwie choroby uszkadzającej mózg może nastąpić utrata wyuczonych wzorców czynnościowych powodująca brak lub wadliwe wykonywanie czynności. W miarę powtarzania zadania tworzy się ośrodek pamięci czynnościowej (angażujący tylko niezbędną liczbę neuronów). Znaczna część początkowo świadomych działań, w miarę powtórzeń staje się zautomatyzowana, a uwaga przenosi się na naukę nowych czynności. W ten sposób wzrasta liczba ośrodków pamięci czynnościowej odpowiadających za zdobyte umiejętności, a tym samym zwiększa się zakres sprawnego działania.

O możliwościach kompensacyjnych osób niepełnosprawnych decyduje także mechanizm myślenia.

slajd

Myślenie to zintegrowana czynność wyboru i wytwarzania informacji, zachodząca w sytuacjach problemowych. Jest to proces twórczy, który prowadzi do zdobycia nowej wiedzy i nowych umiejętności. W aktywnym życiu myślenie jest powiązane z pamięcią.

slajd

Posługiwanie się kompensacją.

1. dorośli lepiej współpracują w świadomym posługiwaniu się kompensacją.

2. organizmy młode łatwiej kompensują poniesione straty i sprawniej uruchamiają czynności zastępcze w nowych warunkach dynamicznych czy statycznych, łatwiej wytwarzają nowe stereotypy

Tempo i jakość procesu usprawniania uzależnione są od poziomu świadomej kompensacji.

slajd

Kompensacja zaburzeń narządu ruchu:

1. dynamicznych

2. statycznych

3. mieszanych statyczno-dynamicznych

slajd

Kompensacja zaburzeń dynamicznych narządu ruchu

1. zastąpienie brakujących sił mięsni siłami działającymi tak samo lub podobnie. - chory wykonuje ten sam ruch co przed zachorowaniem czy uszkodzeniem.

Przykłady:

• niedowład mięśnia piszczelowego przedniego - opadanie stopy podczas chodzenia - kompensacja - przejęcie czynności grzbietowego unoszenia stopy przez długie prostowniki palucha i palców.

• uszkodzona cała grupa mięśniowa i brak sił działających podobnie -

kompensacja - zastąpienie czynności niemożliwej do wykonania innym ruchem bądź innymi najbardziej użytecznymi ruchami.

slajd

Kompensacja zaburzeń statycznych narządu ruchu

1. kompensacja wygięć kończyn dolnych i kręgosłupa polega na stworzeniu i utrzymaniu przeciwwygięć w segmentach sąsiednich, dostatecznie ruchomych

2. kompensacja skróceń typowe sposoby odruchowego wyrównania czynnościowych i rzeczywistych różnic długości kończyn dolnych:

• wydłużenie kończyny krótszej przez końskie ustawienie stopy

• dostosowanie ustawienia miednicy do długości kończyn przez obniżenie miednicy po stronie kończyny krótszej, tzw. skośne ustawienie miednicy

• czynnościowe skrócenie kończyny dłuższej przez zgięcie w kolanie i biodrze lub przez wygięcie kolana ku tyłowi

slajd

Kompensacja zaburzeń statyczno-dynamicznych narządu ruchu

W przypadku kompensacji zaburzeń mieszanych zachodzi najczęściej konieczność odrzucenia niekorzystnych form kompensacji i poprawy sprawności chorego za pomocą aparatu ortopedycznego lub przez zabiegi operacyjne.

slajd

Należy pamiętać, że kompensacja występuje jako zjawisko chroniące zarówno dynamiczne jak i statyczne czynności człowieka. Może jednak wywołać także liczne niekorzystne zmiany w ustroju przez nadmierne obciążenie układów kompensujących Może być również przyczyną wielu nowych, wtórnych zniekształceń, szpecących i ograniczających wydolność narządu ruchu.

slajd

Fizjoterapia ogólna

Wykład VII - Plastyczność ośrodkowego układu nerwowego jako potencjał rehabilitacyjny.

Wykład VIII- Niepełnosprawność.

Rodzaje plastyczności mózgu: rozwojowa, pamięciowa, kompensacyjna i

neuronalna.

Niepełnosprawność - epidemiologia, rodzaje, stopnie i czas trwania.

Podmiotowość osoby niepełnosprawnej.

 

• kora ruchowa =>

• śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony =>

• rdzeń kręgowy => mięśnie.

Lokalne odruchy rdzeniowe i pętle sprzężeń zwrotnych.

Plastyczność mózgu

slajd

Plastyczność mózgu, oznacza zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w trakcie procesów uczenia się.

plaistikos - tworzenie

termin plastyczność mózgu wprowadzony przez Jerzego Konorskiego

Termin plastyczność pochodzi od greckiego słowa plaistikos oznaczającego tworzenie.

slajd

Miejscem kluczowym, w którym powstaje i zanika plastyczność mózgu, jest synapsa. To ona ciągle modyfikuje swoje właściwości, zmieniając wydajność przewodzenia impulsów nerwowych.

Oznacza to, że w trakcie uczenia się dochodzi do reorganizacji połączeń synaptycznych między neuronami. Ta niezwykła zdolność określana jest plastycznością synaptyczną i jest uważana za komórkowe podłoże uczenia się i pamięci.

Plastyczność neuronalna jest pojęciem szerszym, obejmującym zarówno zmiany zachodzące w procesach uczenia się i pamięci, jak również zmiany rozwojowe i kompensacyjne (naprawcze).

Wyróżnia się różne rodzaje plastyczności mózgu

slajd

Rodzaje plastyczności mózgu

1. rozwojową

2. pamięciową

3. kompensacyjną.

slajd

Plastyczność rozwojowa jest odpowiedzialna za tworzenie się oraz reorganizację połączeń synaptycznych we wczesnym okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, OUN.

slajd

Do wykształcenia nowych i utrwalenia już istniejących połączeń między neuronami może dojść pod warunkiem:

1. uruchomienia informacji zawartej w materiale genetycznym - czynniki genetyczne

2. odpowiedniego poziomu pobudzenia przez bodźce zewnętrzne samych neuronów - czynniki środowiskowe

W okresie tym ogromną rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Oznacza to, że do wykształcenia nowych i utrwalenia już istniejących połączeń między neuronami może dojść pod warunkiem ekspresji odpowiednich genów (tj. uruchomienia informacji zawartej w materiale genetycznym) oraz odpowiedniego poziomu pobudzenia przez bodźce zewnętrzne samych neuronów.

Trzeba jednak dodać, że im organizm starszy, tym wpływ czynników genetycznych staje się mniej konieczny.

Dużą rolę w plastyczności rozwojowej odrywa również proces tzw. apoptozy,

slajd

Apoptoza - zaprogramowana genetycznie śmierć komórki. Podczas neurogenezy powstaje znacznie więcej neuronów niż potem znajdujemy w dojrzałym układzie nerwowym (nadprodukcja neuronów).. Pod wpływem aktywacji „genów samobójczych” umiera część komórek nerwowych.

slajd

Nadprodukcja niedojrzałych neuronów może wynikać z trudności jakie pojawiają się w procesie tworzenia obwodów neuronalnych stanowiących podstawę funkcjonowania układu nerwowego. Może być gwarantem, że odpowiednia liczba neuronów osiągnie swoje miejsce docelowe i wytworzy w nich właściwe połączenia synaptyczne.

Tak więc tworzenie się nowych połączeń synaptycznych, jak również ich obumieranie leży u podstaw zmian morfologicznych i funkcjonalnych zachodzących w trakcie rozwoju OUN.

slajd

Plastyczność pamięciowa odgrywa rolę w procesach uczenia się i zabiegach usprawniających. Dochodzi do wzmocnienia i reorganizacji połączeń między neuronami, w odpowiedzi na specyficzne bodźce. Konsekwencją tego jest powstanie tzw. engramu, to jest pamięciowej zmiany plastycznej.

Istnieje kilka sposobów za pomocą których może dochodzić do owych zmian. Najważniejsze z nich to:

slajd

Zmiany plastyczne -procesy powstawania śladów pamięciowych zależą od:

• wydłużenia zgrubienia postsynaptycznego

• zwiększenia liczby pęcherzyków z neurotransmiterem w obrębie kolbki synaptycznej

• wzrostu liczby rozgałęzień dendrytów

• wzrostu liczby kolców dendrytycznych

• wzrostu liczby synaps

• mechanizmu genetycznego, który umożliwia zachodzenie tych zmian.

slajd

Plastyczność kompensacyjna - wytworzenie połączeń między nietypowymi partnerami. Podłożem tego procesu jest obumieranie uszkodzonych neuronów, co umożliwia stosunkowo łatwe wytworzenie nowych połączeń przez inne neurony w pustych miejscach. Umożliwia to w przypadku uszkodzenia mózgu przywrócenie częściowo lub w pełni utraconych funkcji.

Lepsze poznanie tych mechanizmów pozwoli, być może, na skuteczniejsze leczenie usprawniające. Należy zwrócić uwagę na to, iż mózg jest strukturą szalenie dynamiczną zarówno pod względem morfologicznym, jak i funkcjonalnym, a podstawą tych zmian są właśnie zmiany plastyczne komórek nerwowych.

---