PROCESYESY OBROBKI CIEPLNEJ
Ohróbka cieplna ma na enlu zmiane w~a~e iwo~c i metalu pr
struktury, bez zmiany kształtu obrabianeq0 przedmi0tu. Zależnie
wew"qtrznej i zmian ja},:ie zachodzš w st0pie pod wp~yw,m
hrńhki cieplnej rozr6żnia sie kilka jej rodzajów.
Wyżarzanie jest to zabieg eieplny " .oleqajšcy na nagrzaniu metalu do wy-
m~~'t'ej temp"ratury , wyqrzaniu w tej temperaturze a nastepnie studzeniu.
St'):~II'e sie kilka rodzaj6w wyżarzania stali. Dzieli sie je ?qólnie na dW3
l .tl. lie' znchodzšee 2 przekrystalizow~iem i bez przekrystalizowania stopu.
:,'. 11"Ir:lls6w zachodzšcych z przekry,talizowaniem zalicza sie wyżarzanie uje-
t", II ,.lninjšce, normalizujšce, zupe~ne, izotermiezne i zmiškezajšce, Za~ do
prc'~ .,:6w bez przemiany - wyżarzanie rekrystalizujšee, odpreżajšce i stabi-
Pierwszš qru~ proeesó~ wyżarzania st0eu~e Q~6WNIE przemye~ hatni~zy,
dostareza~šcy wyroby ~ stanie np. normalizowanym ezy zmiekezony",. Druqa
grupa procesów stoso~ana ~est w przeważa~šee~ eze~ci w przemy~le budowy ma-
szyn, np. wyżarzanie rekrystalizujšee po przerdbce plastycznej na zimno,
wyżarzanie(odpr~żaj~ee) po spa~aniu konatrukeji i wyżarzanie etabilizujš-
ee, np. dla sprawdzianów i narz~dzi pomiarowyeh.
EWyżarzanie ujednor0dnia~~ce (homoqenizaela) poleqa na naqrzaniu stalt d0
temperatury znaeznie powyżel GSE, ezęsto 100-2000C poniżel solidusu, wy-
qrzaniu w tej temperaturze i studzeniu ; praktyeznia stosowana temperatura
wynosi 1050-12000C. ~~~~~~b~e9~_j~~~ie1szenie--Bie.~~~~~~g~o~ei sk~adu
ehemieznego. W ten sposób zmniejsza si~ ~ dużym stopniu segregaeję dendry-
~ t~ ycZ~ n~~ ; i~#;acj~ strefowš ueuwa sie przez obr6bk~ plastycznš, np. kUei~.l
~ .
fwyżarzanie rekrysta1izul~ce poIAgA na nagrzaniu uprz.d~io zgniecioneqo
na żimno metalu do temperatury nieco wyżezel 0d temperatury poczštku rekry-
stalizacji, wyqrzaniu w tel temperaturze z nast~pnym chłodzeniem w celu U-
~uni~cia skutk~w zqniotu i p~~~~GaniA~~~~_~tnych wł5~ciwo4ci ~t~riału.
qdzie; Tr - temperatura rekrymt51izacjil
T t - temperatura topnienia.
Praktyczne warto~ci t~peratury rekrymt51izacji wynomz~;
dla Fe = 400-4500C;
dla Cu = 200-2700CI
dla Al = 150-2000C;
dla Zn = 10-750C;
dla Pb i Sn - poniże~ 200C.
1- ~żarzanie odpr~ża~~ce (odpr~żanial 1a na celu zmnielmzenie napr~że6
~ proce~a~h tech~oloqicznych (prze-
wł~snych elementów stal0wych, povstałych v
róbka pla8tyczna na qor~co, obr~bka mechaniczna, mpawanie, odlewanie itp.)
be% ~~~~9 ~tru .k ~t .u.r .~~~~~~Za1ażnie 0d rodzalu materiału oraz przyczyn powo-
~~~šcych napršżenia 8to8ule 8i~ rÓŻn~ tampa~atur~ i czam wyqrzewania, zwy-
kle ~ 600-6500C, w c%asia 0d kilku godzin do kilku nawet dni, zależnie 0d
~ielko4ci pr%edmiotu, ~ namt~pnym mtud~mniem. praktyczne warto~ci tempera-
tury odpršżenia wyno~z~;
po kuciu na qoršco - 600-6500CI .
po spa~aniu ~ 5OO-6OOOC~
po obr. plast. na %imno - 4OO-~5OOC.
Zanikanle napršże6 w~a~nych w temperatu~za otoc~ania mtanowi tzw. odprš-
żanie sa,nOrzutne (%Wane dawniej .eZQnowaniem) l było stosowane dawnie~ do
dużych odlewów, np łoży obrabiarak itp. j
t ~yżarzanie atabi1izuj~ce lstabili'owanial p~owadzone lest w temperaturze
~-
do 1500C. Stosowan~ Ż~~~~.C -~ e.l ~ U Z- a~ pe ~ wn -- ie ~ ni .a -- -
niezmi'nno~ci wymiar6v
~ - . .- - i -- !~~L-
szenia napršże~. własnych, przed. wmzymtkim mprawdZi~;l~', na~z~dzi ~iaro-
WYĆ~ oraz cz~sto od1e~~-'że1iwnych. Jeżeli p~oces zachodzi w temperaturze
otoczenia, nazywa 8i~ qo stabilizowaniem natu~a1nym~ .
..
~ Wyzarzanie normalizuj~ce (normalizowanie) poIEQA na naqrzaniu mtali 6d
30 ~0 500C PQWYżej A~3' wyqrzaniu w tej tempe~atu~z. Q~az chłodzeniu w spo-
kojny'n powietrzu. Celem normalizovaoia lamt U~~~~~~~Ż~~~~~~ - ~robno~
-po~epmza ono
% .iarnistej struk~u~y. - -~-.- - -~ ~~~~~i wytrzymato~ciowe stali o~az
niekiQdy także pQdat,xt~~ na obrdbk. mkraWaniemg]
Normal izo~aniu poddaje si. mtal. W.glowa konmtrukcyjna i ~ta1iwo, przed-
mioty spa~ane w celu uladnolicenia mt~uktury spoin i ~t~efy wpływu ciepła,
a wyroby produkcji seryjnej - dla u~ymkania jednolitej s~ruktury wyj~iowej,
,:,> 1~ wpływ na wła~ciwo~ci 8tali po obr~bce c.iep~ nej. Mo~a1izowanie zmniej-
l~d r6wnież pas,"0~o4~ struktury, usu~ .truktur~ wi~stetenovskš oraz
1" zYl'adkowo uzyskanš struktur~ hartowania lub zgnio~u. ,
Wyżarzanie zupełne poleqa na naqrzaniu przedmiotu do temperatury Jo-500c
powyżej GSE, wygrzaniu w tel temperaturze i nastšpnym po~lnym chłodzeniu
w zakresie temperatury krytycznej Imiedzy GSE i PSK) . Zwykle stosuje si~
chłodzenie z piecem w zakresie temperatury krytycznej, dalsze za4 chłodae-
nie ~że siš już odbywać :,a ~lNYM powietrzu. Procesowi temu poddaje siš
zwłaszcza stale stopowe, dla których szybko~~ chłodzenia w spokojnym powie-
trzu po normalizowaniu jest za duża i ~że doprowadzi~ do zahartowania.
Wyżarzanie izotermiczne (z przemianš izotermicznš) jest odmian~ wyżarza-
nia zupełneqo i zapewnia otrzymanie struktury wybranej na podstawie wykresu
CTP. Nagrzewanie i wygrzewanie stali odbywa si~ anal0gicznie jak przy wyża-
rzani~ zupełnym. Po austenityzowaniu stosuje si~ szybkie chłodzenie do tem-
peratury nieco poniżej Acl' wytrzymuje si~ w tej temperaturze aż do
czenia przemiany perlitycznej , po czym chłodzj w powietrzu.
Wyżar~anie sferoidyzuj~ce ( zmi~kczanie l poIEgA na naqrzaniu stali
temperatury zbliżonej do Acl , wyqrzaniu w tej temperaturze a nast~pnie
chłodzeniu. Czas wygrzewania jest stosunko~ długi i zależnie 0d wymiaru
przedmiotu i gatunku stali wynosi 0d kilku do ki1kudziesi~ciu qodzin. Wyża-
rzanie sferoidyzujšce 1a na celu uzyskanie struktury cementytu kulkoweqo
w omnowia ferrytu jako struktury 0 najmniejsze~ twardo~ci, co zapa~ia op-
TY8,A1N.~ przydatno~~ do obróbki plastycznej na zimno.
Hartowania .
Przemys~ ~s%ynowy pr%eważnie stosuje 8tala ulmpszalna ciapl;Aia,
też pojšcie hartowno~ci posiada duże %naczenie. W literaturze metaloznaw-
czel pod pojšciem hartowno4ci rozumie
~~--- ~ -- . - si~ _.~~.wyk1e ~ po~~tno~~ stali do utwar-
dzania .. .- -:-
-- si~ w q~šb przekroju pod wpływem hartowania, z ~~i~i~ie~'-na]wyz-
..
~e1 ~wardo4ci osišgai~ej po hartowaniu. Normy Europy Zachodniej (Euronorm
52-65 % ~965 r.1 definiujš hartowno4~, uwzq1šdniaj~c %ar~WnO podatno~~ sta-
li do! utwardzania si~ ~ qłšb ~ak i utwardza1no4~. Wedłuq PN-76/8-01200 har-
~-.
towno~~ jest to zdo1no4~ §tAli do tworzenia struktury martenzytycznej wsku-
"~e~--a~g~Że~ia ~d temperatury wyższe]. niż ~rytyc'na, Ok~~~lQn~~ np. ~OZ-
k~~~ tw~~~~4ci na przekroju hartowanego przedmio~u. Najba~dziej
vszec~ion~ metodš badania hartowno~ci, zwłaszcza stali konstrukcyjnych,
jest tzw. metoda hartowania 0d czoła - metoda Jominy'qo (PS-79/8-O~4O21.
Dla cel~w praktycznych (porównywania ha~towno~ci różnych qatunków stali) ,
~
dogodnym liczbowym miernikiem tej własno4ci jest tzw. .~~ednica krytyczna'
-~~~~dku 0 o~~~~lo-
- j~s - t ~ to ~rednica pršta , przy której po zahartowaniu w
.
nej zdo1no~ci chłodzenia u.zyskuje si~ w 08iowe . j gu4cI ~tr~~tur9
-~ . - ~ ~~~~~~~ .--- .. .
zawieraj~c~ powy~~j 5O~ martenzytu. ~r~dnic~ krytyczn~ oznacza mi~ ogólnie
-.. .
przez Dk' a w konkretnym przypadku - symbolem D z indeks~ okre~laj~cym za~
warto4~ ~ .martenzytu, np. D80.
Warto~~ ~rednicy krytycznej zależy w dużym stopniu 0d zdolno~ci chłodzš-
cej o~rodka Ozišbiajšceqo, którš oKRE~lA si~ za p~ocš wsp~łczynnika inten-
s~nQ~ci chłodzenla 8. J'eżeli przyjš~ dla spQkojnej ~ody 8 = 1, to w zależ-
nQ~ci 0d rodza]u Q~rodka i nasilenia jej ruchu współczynnik intensywnQ~ci
.
chłodzenia przyjmuje 'il wedłuq Gro"manna (tabela
- ~ , mia~oby s il do czynienia z natychmiasto~ 0'
'tali, a wile hartowa~iem IDEAINym) .
~rednice krytyczne wyznacza '1~ metodš do~wiadcza1nš, wykre~lnš lub
1iczeniow~. Najdoq~niejsz~ matod~ wyznaczania ~eBt metoda obliczeniowa,
pracowana w 1942 r. przez Grossmanna. W tej metodzie wpływ sk~adu chemiŤ z~
n5qo Btali i wie1ko~ci ziarna auBtenitn na hartowno4~ oblieza ei~ za
okre~lonych do~wiadcza1nie mnożnik6w:
wa~
kl ... kn - mnożniki hartowno~ci dla poszczególnych pierwia9tków po-
za w~glem.
DokŁadnie~9Ze wyniki otrzymnje 9i~ w metodzie Retana i Doane oraz Jat-
czaka. ~rednice krytyczne kra~owych qatunków 'talj podane sš w .Charaktery-
9tYkach 9tali. opracowanych przez IM2 w Gliwicach. Powodem p~knie~ i 0d-
k9z,..a~cerf, ~akie zaehodz~ przy hartowaniu stali, 9š zasadnicze zmiany ob~~-
to~ciowe wyst~pu~~ce podezas qrzania i ch~odzenia. Zmiany te ,š dwojakieqo
rodz"~U, powstajšce w wyniku dzia~ania naprlżeń cieplnych i 'trukturalne,
powodowane przemianSmi fazo~i. Naprężenia cieplne vynikaj~ z rdżnicy 'zy-
bko~ci ch~odzenia rdzenia i powierzchni przedmiotu, lub przekrojdw 0 rdż-
nych .~iarach. Wie1ko~~ napr~żerf cieplnych powsta~ych w przedmiocie ~e9t
~~ zależna 0d Wspd~czynika rozszerza1no~ci cieplnej i kszta~tu czę~ci. Naprę-'
ŻCnln 'trukturalne powsta~š w 8tali na skutek przemian fazowych żelaza, ,
gdyż poszczególne struktury posiadajš różne objęto~ci w~aciwe ~ najmniejsz~
"n .1'lstenlt, na~wi~k8Zš za~ martenzyt. Przy tworzettiu się martenzytu nastę-
puje Zwi~kszenie obj~to~ci wła~ciwej 0d 1 do 1,5~. ,
Niepoż~danemu paczeniu i Plkaniu przedmiotów w czasie hartowania prze-
clwdzlała dodatek do wody preparatu produkcji NRD 0 nazwie .AQUA~PLAST. 1u~
k r.' ~owe1 (producent. IMP-Warszawa) .Wodol-l'.
Podqrzevanie do hartowania należy prowadzi~ powoII, zwłaezeza dla przed-
miotdv 0 'kco,plikovanych k'zta~taeh i wykonanyeh ze stali 9tOpowych. Cza9
vyqrzavania povinian by~ możliwie krdtki, leez dostataezny do wyu ~rzania na
wekro~ i przebiaqu auetanityzowania. Zależnie 0d rodzaju 'tali i Spo90bu
ehłodzenia rozrdżnia 'ie hartowanie ci~q~e ( zvykłe) , stopnio~e i z przemia-
n~ izotarmiezn~.
ania rt~~ (zvyk~e) poleqa na hartowaniu z ci~q~ym oztębtantem
z szybko~ei~ viekez~ 0d krytycznej v ~rodowisku 0 tS,Paraturze niższej 0d
tamparatury pocz~tku przamiany martenzytyeznej. stala ~~q1owe hartuje 9i~
na ogó~ w wodzia, a stala stopowa w 01a tala wy'okostopowa 0 małej
.zybko~ei krytyeznel u1aqaj~ hartowaniU w powiatrzu; S~ to tz~. stale samo-
hartul~ea 9i~. ozilbianie przy hartowaniu zvykłym można prowadzi~ w cieczy
spokojnaj , w eiaczy z ~uezonym obiaqi~ lub za pomoe~ prasy hartowniczej
, 0 dużych ~radnieaeh itp.) .
poIEQA na naqrzaniu 'tali do ta~er'tury povyżej
AC3' vyqrzaniu w tej temperaturze ~ ozi~bianiu w k~pie1i solnej 0 tempera-
turze wyż8zel 0d M8'W ci~qu czaeu niezbedneqo na oziebienie całego przekro-
ju przedmiotu do temperatury k~pie1i i na8t~pnym ozi~bianiem w pOwietrzu./
.~-~
Czae przetrzymania w k~pia1i solnej nie ~że by~ dłuższy niż vynosi czas
trwa~o~ei auetenitu w tel temperaturze (rya. 11.6b). Przetrzymywanie przed-
miotdw ~ k~pie1i 1a na calu zmniej8zenie do minimum napr~żeń cteplnych pow-
5tlj~cych przy hlrtowaniu. HlrtQ~ani. .topniaVa ~mnial'~a r6~niaż Daprlże-
nil strukturllne pr~a~ pr~ad~u~anie pr~abiagu pr~emiany martenzytyc~Daj.
Zabieq zmniejszl CZl4cio~0 tak~e odk'~ta~cenia i za~biaqa po~8ta~aniu p.-
kni~~ ~ przedmiOcie. Stosuje .il qo do hartovania ma~ych prze~iot6~
i 0 skompl ikoWIDYch ks~ta~tach, wykODaDych ~e atali ~qlowych lub ni8koato-
powych.
~lrtOwanie z prz~ian4 izot.rmic~~ ~a't zabieqi~ ciaplnym, ~leqaj~cym
nl nl~rŻ~niU p~~~dmiotu
dO. t~*r~EUry~wy~'zaj 0d Ac3' wyqr~aDiu ~ te~ tem-
perlturze, ozi~bieniu ~ kšpieli 0 t~paratur~a wy~'za1 0d 8a' wytrzymaniu
.., tej kšpieli .ż do ~Upe~nego zakodczania pr'amiany bainitycznaj' i Da~tIP-
nym dowoi nym ch~od~eDiu do temparatury Otoc~edi~. PO takim hartaVaDiu uzym~
kuje 5I~ na og6~ ~truktur~ baiDitYCZD~~ Tan rod~aj hartawania 1a ~m~yst-
kie dodatnie cechy hartov~Dl.l mtOpDio~~go, a ponadto zapaWDi~
sokiej udarno~ci. Izotermic~ni~ hartula .i~ CZl4ci 0 matych przakrojach do l
oko~o 10-15",m. Na ryaunku 11.6 p~~edmtaV'iODO Da wykreaia CTP r6żne rodzaje
h~rtowania. t
Odpuszczanie . . : ~
Hartowanie martenzytyc~ne ~emt pi'rV'zym ~tapem obrJbki ~ie~lnej
Ma~a pla5tyc~no~~ i duże napr~żenia ~kaane uni~żli~iaj~ bez~~rednia
eowanie , ,
(zwŁaeZCZ~ kODStrukcylnych) ~ takim mtan~a. Niazb.dne -
wykonanie
tyczno~~ i hartavaniu Z
mian~ iz(,termic~D~ nie ~oeu1e
Z~leinl.e 0d .T9MGW~Ml.
--
~re~~ i wysokie. OdpumZCZaDi. ~przeprowad~a ~il ~
~0o~-~ celu~~eUni~cia n~pr~żed hartOWDlczych przy ~ac~aVaniu duŻ8j
~ci -i ~Jporno~ci na
- .. ~~ieranie.- SŁ~da~e -~i~. je ~Ł6VNIE a~
z drutu fortepl.anowego, spra~d~ian6w 1 pr~edmiot6w ha~tQVanych
niowo. . ~ : ,
Mpuszczanie ~~~~ przepro~adza
Ba ono na celU-'ozyskanie dużej wytrzymaŁo~c1. i e~~~~~~~~ Tw~rdoU
n~a 'i~ pr%y'tym . - - -~ . ~ -~-..
--~na~ZDie. Odpuszczaniu ~r~dni~u poddaje ~i~ apr~żyny,
tryce, res0ry, CZš~ci mechIDlZ~~' m~otki pneumltyczDe, cz~~ci 5~ch~o~e
itp.
OdpusZcZIDie. wy~~~i. e. przeprO~ldZI 5 iš ~ t~erltUrZe ~żej 5000C l po-
ni~ej ACl (praktycznie 500-6500C). MI ODO DI celu uzyw!'4 .ni .e - ~jvy~sz~j u-
. -~ - .. .
darDO~ci ~ż1iwej dla daDej stAli.
. Bartowanie z nastšpDym wysokim b~d~ ~redDim odpuszczani~ naz~a si~ .u-
lepszaniem CleplDym. -
" zakresie temperatury odpuszczlnia 80-2000C Dastšpuje przemilDI marteD-
zytU tetragoDalDego w marteDzyt regularDy - zwaDy też marteDzytem odpusz-
CZODym. " zakresie temperatury odpusz~zania ~redniego nastšpuje zarodkova-
Die i ~rost wydZieleń cemeDtytu. Strukturš pawsta~š v tych ~arunkach Dazy-
~a ail wysokodysperayjDym sorbitem (troostyt) . W ~akreaie t~eratury 0d-
pUSZCZaDia wysokiego Dast~puje da1Sza koagulacja wydzie1e~ C~DtytU; strU-
ktur~ takš naZ~A siš ~redDiody5persyjDym sorbitem-
~8ycanie i starZeDie StOpóv ż ~ elaza
Obr6bka cieplDI stop6~ żellZI Oplrtl jest g~6~nie na przemianie alotro-
po~ej Pe~ --- Pe ~, IStDieje jeaZCZe ~żli~~~ obr6bki cieplnej stOp6~ me-
tali, wykorzystujšca zjawisko ~mieDnej ro~puSZCZalDO~ci v ~tlnie Sta~ym
(RY8. 11.71 . nydziellDie ro~puSzczoDeqo 5K~~~DNIKA z przeaycoDego roztwor!
. ,
przy chłodzeDio prOwldzi do zmilny ~~a~ci~o~ci S~opu. Ze ~ql~du na to, że
efekt obr6bki cieplnej jest w tym przypadku zależcy 0d StOpDia dyspersji
wydzie1e~, nosi on nazwš utwardzania dyspersyjnego. utwardzanie dyapereylDe
,
je~t po~šczeniem dw6ch kolejDych zabieg6w cieplnych, tj. przesycania i sta-
- - . Dazywl 5 i~ zabieg cieplny polegajšcy Da ~~~~~~U st~li do
. . ~~~~ego,
t~~era ~~~~y , w której wydzielony sk~adnik ~~~~~~Z~ do ro~tworu
.~j,! powyżel temperatury qraniczD8j rozpuszczalDd~ci, wyqrzaniU w tej .tempe-
-~ - ..
celu zatrzymania rozpuezczonego skŁadDika v roztwo-
rze taki jest nietrwa~y. W stanie przesycoDym stop 1.
wi4kSzš plastyczno~~, natomiast twardo~~ i wytrzyma~o~~ malejš.
Przesycanie stosowane jest na przykład do stali Cr-Ni 0 strukturze
stenitycznej lub 0 dużej zawarto~ci manqanu.~le te nagrzewa si~ do tem-
peratury około 11000C i nast~pnie ozi~bia si~ w ~~~~ Ć~l~ ~~~i~~ ---
-~-~ - ~.---- --------- -~-~------ ~-~ lest
rozpuszczenie w~glik~w i "z~~~~-ni~ jednorodnej st~ktury austenitycznej ~
--.- ~.~
-ż~~RR--R3 oa~r~o~a na ~OrQżj~ ~i4dzyk~ys~aiićżn~Z ~~zesycanie stosuje
i~~k~~ dla wySO~O~~~~~~ ~~ii z :aro. wytrzyma~Yc-h i stali 0 specjalnych
wła~ciwo~ciach maqnetycznych, a także dla wielu stOpów metali nieżelaznych.
~~-~~~~~~~~~~ - ~ ~grzaniu uprzednio przesyconego roztwo-
ru w temperaturze znacznie niższej 0d ~~mperatury granicznej rozpuszczal- .-~
~~~~i ~ ~ei~ ~~ziel~~i~ ~ ODM~IEDNIM stopniu dyspersji składnika lub
s~~~dnik~w znajdujšcych Bie ~ nadmiarze v priesyconym roż t~orze stałym.
w ;lie~t6rYch ~to'pa . ch procesy st.arżenia zac~odzš już w temperaturze o~~~e~
nia, co nazywa sie starzenie" naturalnym (samorzutnym). wydzielanie sie
w czasie starzenia składnika z przesyconego raztworu stałego w postaci wy-
dzie1e~ lub faz 0 dużej dyspersji powoduje utwardzenie stopu. z tego wzqle-
du połšcznnie zabieg6w przesycania i starzenia nazwano utwardzani~ dysper-
syjnym.w stalach niskoweglowych, przeznaczonych do qł~bokiego tłoczenia, oraz
w stalach kotławych starzenie jest niekorzystne, qdyż zmniejsza plaBtycz-
no4~ i powoduje krucho~~. Zjawisko to wystepuje szczeg61nie w stalach nieu-
spokojonych, zawieraj~cych azot, kt6ry tworzv z żelaz~ faze miedzywezłow~
Fe4N. Podczas szybkieqo chłodzenia, np. 0d temperatury walcowania, nast~pu-
je zatrzymanie prawie ca~ej ilo~ci rozpuBzczonych składnik6w w roztworze ~
lferrycie) , kt6re nast~pnie wydzielajš sie podczas starzenia, z~łaszcza na
qrantcach ziarn. Prowadzi to z czas~ do pogorszenia wła~ciwo~ci plastycz-
nych stali.
l l 2.3. VRZ~DZmA , A~~FERY OCHRONNE m OBR6BKl CTEPt.NE
Da realizacji proces6w obr6bki cieplnej stosuje sie urzšdzenia, kt6re
podzie1i~ można na podsta~we i tr,warzyszšce. w sk~ad urzšdzełS podstawowych
wchodzš piece, wytwornice atwosfer i wanny do chłodzenia. Urzšdzenia towa- .
rzysz~ce to % urzšdzenia transportowe, do czyszczenia, mycia 1 kontroli mi~-
c lc zmechanizowane, zautomatyzowane i programowane. Zależnie 0d sposobu
pracy i stopnia mechanizacji piece dzieli się na % piece 0 dzia~aniu okreso-
wym' piece 0 ruchu półcišqłym i piece 0 ruchu cišqłym. Zależnie za~ 0d ~r6-
d~a używanej enerqii cieplnej dzieli sie piece na% gazowe i elektryczne.
Pod wzql~dem rodzaju atmosfery w piecu wyr6żnia si~ % piece z atmosferš na-
turalnĽ (qazowe i elektryczne) , piece z atmosferĽ requl0wanš ochronnš, pie-
ce kšpielowe 1 piece pr6żniowe (z qoršcš i zimnš komorš) . Zależnie za~ 0d
wYsQko~ci temperatury znamionowej , ptece dzieli si~ na % nisk'>temperaturowe
ltlo 3000cl, 4redniotemperaturo~e (300-13000C) i wysokctemperaturowe lpowy- .
żcj 13~0OC).
At~sfera ochronna ~est to naz lub mieszanina qaz6w wprowadzonych do
p 1 c~a w celu ochrony grzaneqo ~sa~u przed utlenianiem lub utlenianiem i 0d-
w~qleniem. A~sfery ochronne dziel i sie wedłuq metod wytwarzania na bnzqe-
neratorowe i generatorowe. Do atmosfer bezqeneratorowych należš : argon, .-
zot i wod~r oraz produkty rozkładu c.ie~łych z~i~zk~w orqanicznych wówczas,
gdy rozkład r,astšpił bezpo~rednio w ko~rze grzejnej pieca. A~sfery qene-
ratorowe (wyt~rzone v g~neratorze) dzieli sie na: atmosfery z qaz~w opa-
łowych lendotermiczne lub eg'otermiczne), a~'fery z ~niaku ( uzyskane
przez jeqo dysocjacj~ 1U& .palanie) oraz atmo'fery z azotu technicznego.
K~piele z roztopionych .oli .. to Mjc~l~i'j mieazaniny, np. 78~ BAC12
+ 22~ Nacl, lub 5O~ Na cl + 5O~ KCl,lub 2O~ kcl + 6O~ NACl + 2O~ Na2Co3 0 TS,,-
peraturze pracy 750-9000G, atoaovane ~ reguły do naqrzevania przy hartowa-
niu przedmiot~~ ze stali kon'trukcyjnych ('tale szybkotn~ce nagrzewa si~
~ stopionym czystym BaC12 ) i narzedziovych. Do nagrze~ania podczaB odpusz -
czania przy hartovaniu .topniowym i. izotersicznym atoauje aie kšpiele
0 składzie: NaNo3' lub 50, NaNO3 + 50, KN03' 50, NaN03 + 50, KNOz , lub 2O~
NaOH + 8O~ K08.
PoIBkie k~iele solne po'iadaj~ oznaczenia' SH960 (do pracy w zakreaie
t~peratury 1000-13500C), 58630 (do pracy w zakreaie temperatury 720-8000C) ,
S8~3O (do pracy w zakreaie t~eratury ~90-75OoC), 50300, 50220 i 50140 (do
pracy odpowiednio v temperaturze: 32O-55OoC,2~0-550oC, 160-5500C}. Powie-
rzchnia przedmiot6v obrobionych cieplnie v .topionych k~pi"lach solnych jest
jasna i czyBta' 1a to ogromne znaczenie z~łaszcza vtedy, g .dy wyroby podle-
gaj~ nast~pni" antykorozyjnej obr~bce ga - l~anicznej.
tt.3. WYPOS~N,E
Piece laboratoryjne do obr6bki cieplnej. twardo4ciomierz Rockwella, mi-
kroskop metalograficz~y, pr6bki wybranych gatunk6~ stali, karty materiałowe
stali użytych do BADAłS.