Toksykologia leków

Zatrucie lekami to 50-60% ogólnej liczby zatruć. Każdy lek ma działanie niepożądane, które rozróżniają od działania toksycznego. Działanie niepożądane są to dodatkowe skutki poza zasadniczym działaniem leczniczym. Działanie toksyczne objawia się po przedawkowaniu leku.

Rozróżniamy 3 rodzaje przedawkowania:

- jednorazowe przekroczenie dawki

- długotrwale podawanie leku

- przy dużej częstotliwości podawania leku

Zatrucie lekiem może nastąpić na skutek bezwzględnego przedawkowania, względnego przedawkowania występuje wtedy kiedy dawka leku zostaje zachowana, lecz jest zbyt duża dla danego organizmu przy uszkodzonej wątrobie wątrobie, niewydolności nerek, interakcji leków, wrażliwości osobniczych.

Inne przyczyny zatruć:

- spożycie leku przeterminowanego zaw. Toksyczne produkty rozpadu

- leki niewłaściwie wykonane

- błędne wydanie leku w aptece

- pomyłki w szpitalach

- próby samobójcze

Reakcje alergiczne na lek - cząsteczki leków lub ich metabolity po połączeniu z endogennym białkiem działają jak antygen (wytwarzanie przeciwciał) może wystąpić na lek przebiegające łagodnie, objawy skórne, swędzący rumień, wysypka, w przypadku wystąpienia tych objawów lek należyodstawić gdyżmoże wywołać uszkodzenia ukł. krwiotwórczego prowadząc do:

1. niedokrwistości

2. granulocytopeni (obniżony poziom wytwarzania granulocytów)

3. trąbocytopeni

4. agratulocytozy (brak)

Najczęstsza postać polekowego uczulenia:

- wstrząs anafilaktyczny, stanowiący zagrożenie dla życia.

- mogą wystąpić objawy obrzęku naczyniowego lub dychawicy oskrzelowej.

- może wystąpić w szczególnym przypadku uczulenia (reakcje fotoalergiczne),

niektóre leki absorbują fotony światła (sulfonamidy, tetracykliny, leki przeciw grzybicze) pod wpływem światła dochodzi do wtórnych zmian skórnych.

Zatrucia lekami są spowodowane często stosowaniem kilku leków naraz. Zwiększa się ryzyko interakcji. Działanie wypadkowe jest większe od sumy działających składników, może się wówczas zmienić skutek działania farmakologicznego.

Niebezpieczeństwo politerapii:

Jeden lek może wypierać drugi z połączeń z receptorami np. pochodne kwasu salicylowego (aspiryna) i sulfonamidy wypierają leki przeciw cukrzycowe przez co następuje gwałtowne obniżenie stężenia sacharydów we krwi co prowadzi do silnej hipoglikemii.

Choroby jatrogenne polekowe:

- wstrząs hipoglikemiczny

- zapaść

- prołony nadciśnieniowe (za wysokie ciśnienie skurczowe)

- niemiarowość

- choroba wrzodowa

- skazy krwotoczne

- uszkodzenia wątroby i szpiku kostnego

Interakcje - wzajemne oddziaływanie zw. chem wewnątrz dowolnego układu biologicznego; działanie synergistyczne lub antagonistyczne.

Działanie synergistyczne - jest to współdziałanie 2 lub więcej zw. prowadzące do jednokierunkowego zwiększenia działania biol. W zależności od stopnia zwiększenia wyróżniamy:

synergizm abdycyjny jest to sumowanie (morfina i skopolamina) działająca na OUN.

Synergizm hiperabdycyjny jest to działanie potęgujące czyli gdy siła dzialania jest większa niż po zsumowaniu działań (izopropanol i czterochlorek węgla CCl₄ ). Hepatotoksyczne (uszkodzenie wątroby) działanie CCl₄.

Działanie antagonistyczne - jest to przeciwstawne dzialanie prowadzące do osłabienia lub zniesienia efektów.

Antagonizm funkcjonalny (czynnościowy) - występuje wtedy, gdy związki działają przeciwnie na tę samą czynność bez względu na mechanizm działania i punkt uchwytu (amfetamina i fenobarbital) działająca OUN.

Antagonizm chemiczny - 2 związki reagują ze sobą i wzajemnie się unieczynniają (jaony wania i tetracykliny).

Antagonizm dyspozycyjny - występuje wtedy, kiedy związki modyfikują wchłanianie, penetrację i wydalanie np. jeden lek może zmienić ph moczu tak że przyspieszy to wydalanie drugiego leku, podawanie węgla i innych związków leczniczych, które absorbują się na węglu przez co jest uniemożliwione wchłanianie.

Antagonizm receptorowy - 2 związki, agonista i antagonista konkurują o ten sam receptor mając zdolność wzajemnego wypierania się z receptora.

- antagonizm receptorowy konkurencyjny - gdy chodzi o to samo aktywne miejsce w receptorze (atropina i acetylocholina)

- antagonizm receptorowy niekonkurencyjny - różne miejsca w tym samym receptorze (papaweryna i prostegnina)

TERATOGENNOŚĆ - to toksyczne działanie na płód w pierwszych 3 miesiącach (organogeneza). Działanie od 6 miesiąca ciąży nazywa się embriotoksycznym. Niektóre leki przechodzą do mleka matki i mogą wywołać toksyczne objawy u noworodków np. penicyliny, cefalosporyny, mniej tetracykliny, niektóre chemioterapeutyki przechodzą w wyższym stopniu do mleka niż do krwi np. metronizadol, ertromecyna. Sulfonamidy przechodzą w małych ilościach, ale stosowane są duże dawki dlatego może wystąpić żółtaczka u noworodków gdyż wypierają bilirubinę z połączeń z białkami.

Leki o potencjalnym działaniu teratogennym są to leki przeciwnowotworowe, antybiotyki aminoglikozydowe, tetracykliny, hormony steroidowi, płciowe, związki hamujące czynność OUN.

Układ mikrosomalny (enzymy) u dzieci i noworodków jest jego mala aktywność, więc niektóre leki wywołują skutki toksyczne, nawet małe dawki.

Toksyczne działanie leku występuje cześciej u kobiet niż u mężczyzn. Kobity silniej reagują na leki pobudzające OUN i pobudzające układ adrenergiczny jak i na leki nasenne i uspokajające.

- podłoże genetyczne - u osobników z niedomaganiami genetycznymi może dojść do wystąpienia objawów toksycznych po dawkach terapeutycznych.

Toksyczność antybiotyków - zależy od mechanicznego działania.

- najbardziej toksyczne są to antybiotyki hamujące syntezę kw. nukleinowych. Należą do nich antybiotyki polipeptydowe i przeciwnowotworowe.

- o umiarkowanej toksyczności, antybiotyki hamujące biosyntezę białka, tetracykliny, makrolidy, antybiotyki glikozydowe.

- o minimalnej toksyczności, antybiotyki hamujące biosyntezę ściany komórkowej, penicyliny, cefolospory.

Penicyliny - silne związki uczulające. Przed podaniem robi się test na antygen penicylinowy (ZAWSZE). Mogą wywołać wstrząs polekowy, bladość i sinienie skóry, zimny pot, zamroczenie, obniżenie ciśnienia, wzrost tętna.

Duże dawki penicyliny powodują:

- uszkodzeni kłębuszków nerkowych co prowadzi do częstej niewydolności nerek.

- hamowanie agregację płytek krwi przedłużając czas krwawienia.

Może wystąpić niebezpieczeństwo przy nieprawidłowym wstrzyknięciu (penicylina prokainowa) jest trudno rozpuszczalna, kryształek może dostać się do tętnicy powodując mikrozatory.

3

---