Oddychanie

Czynność mówienia jest ściśle związana z oddychaniem,

Aparat oddechowy-płuca, oskrzela, tchawica,

Proces oddychania zależy od kontrolującej czynności mózgu i układu krążenia, związane jest z górnymi i dolnymi drogami oddechowymi,

W płucach odbywa się pęcherzykowo-włośniczkowa wymiana O2, i CO2 miedzy powietrzem a krwią,

Narządy oddechowe przy pomocy przepony poruszają narząd fonacyjny-działają na krtań by tworzyła głos. Fonacja- tworzenie głosupowietrze wydechowe zostaje zamienione na fale dźwiękowe, które przechodzą do gardła, jamy ustnej i nosowej i w ten sposób powstają głoski.

Powietrze wydalane z płuc jest zużywane podczas mówienia, jest przekształcone w krtani i w nasadzie na dźwięki mowy. Oddychanie składa się z dwóch faz-wdech i wydech. Podczas mówienia zużywane jest powietrze wydychane.

Wdech -klatka piersiowa wydłuża się, bo przepona się obniża, a rozszerza się bo żebra się unoszą.

Zwiększa się pojemność klatki piersiowej, więc zmniejsza się ciśnienie powietrza, co powoduje wessanie powietrza z zewnątrz.

Wydech-przepona unosi się, żebra opadają; pojemność klatki piersiowej zmniejsza się powietrze w niej zawarte zostaje na zewnątrz wypchnięte.

- obserwacja ruchów narządów oddechowych w ruchu i spoczynku, ważne jest współdziałanie aparatów- oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego,

Sposób oddychania ma decydujący wpływ na wszystkie czynności emisji, a w szczególności odbija się na stanie wiązadeł głosowych. Dlatego ważne jest, by od samego początku nauki mówienia wyrobić u dziecka prawidłowy nawyk oddychania. Oddychanie wiąże się z pracą mięśni żeber, brzucha oraz przepony, stąd wyróżnia się kilka typów (torów) oddychania w zależności od przewagi i udziału poszczególnych mięśni, przy czym przepona, jako najważniejszy i najsilniejszy mięsień oddechowy bierze zawsze udział w oddychaniu, bez względu na jego typ, w różnym jedynie stopniu.
   

 Wyróżnia się następujące tory oddechowe:

1. Oddychanie z przewagą toru żebrowego, tzw. oddychanie żebrowe lub żebrowo-przeponowe. Polega na tym, że żebra rozsuwają się na zewnątrz i nieco ku górze, klatka piersiowa natomiast poszerza się w wymiarze bocznym.

2. Oddychanie z przewagą toru brzusznego, tzw. oddychanie brzuszne lub brzuszno-przeponowe, Zachodzi wówczas, gdy w momencie wdechu ruch dolnych żeber jest minimalny, a przepona kurczy się i przesuwa ku dołowi. Rozmiary klatki piersiowej powiększają się w przód i w tył.

3. Oddychanie żebrowo-brzuszne lub tzw. żebrowo-brzuszno-przeponowe. Ten typ połączonego oddychania uważany jest w śpiewie za najgłębszy i najwłaściwszy. Oddech ten charakteryzuje najwydatniejsza amplituda ruchów przepony, umożliwiająca głęboki wdech. Wydatnia praca mięśni żeber gwarantuje prawidłowe podparcie oddechowe.

4. Oddychanie tzw. szczytowe lub obojczykowo-żebrowe, które polega na rozszerzaniu się głównie górnej partii klatki piersiowej. Żebra i brzuch są we względnym spokoju. Ten typ oddechu umożliwia tylko częściowe napełnianie płuc powietrzem i jest to oddech wadliwy.

Podparcie oddechowe - to zdolność polegająca na umiejętnym opanowaniu i regulowaniu oddechem tak by stał się aktywny. Polega ono na świadomym wydłużaniu wydechu z jednoczesnym najwolniejszym przesuwaniem się przepony ku górze. Od właściwego podparcia zależy prawidłowe wydobycie i prowadzenie głosu.

Emisja głosu

Emisja głosu- „skoordynowany zespół czynności oddychania, fonacji i artykulacji oraz powstającego przy tym rezonansu” (H. Sobierajska).

Proces wydobywania i wysyłania głosu w przestrzeń, przez współdziałanie układów o, f i a; jest czynnością dowolna, powstaje pod wpływem woli człowieka; procesowi towarzyszy ruch mięśni międzyżebrowych w celu pobrania powietrza, odbywa się podczas wydechu,

Trzy ośrodki, które przyczyniają się do powstania głosu:

1. płuca, które dostarczają powietrza niezbędnego by mówić, śpiewać i wraz z mięśniami oddechowymi klatki piersiowej i brzucha biorą udział w czynności oddechowej;

2. krtań, będąca ośrodkiem wydającym głos, warunkującym czynność głosotwórczą (fonacyjną). Ponadto pełni ona jeszcze funkcję oddechową;

3. nasada, która jest ośrodkiem, w którym głos powstały w krtani poddawany jest ostatecznej obróbce. Nasada oprócz funkcji oddechowej pełni jeszcze funkcję rezonansową i artykulacyjną.

Podstawy prawidłowej emisji głosu

• Rozluźnienie ciała

• naturalne otwieranie ust w czasie fonacji,

• poprawny wdech, ze zwróceniem uwagi na pracę żeber i zasysanie powietrza,

• prawidłowe podparcie oddechowe,

• zjawisko swobodnego rezonansu ( rezonans nasady),

• wibracja chrząstek nosa w czasie artykulacji.

Podparcie oddechowe - to zdolność polegająca na umiejętnym opanowaniu i regulowaniu oddechem tak by stał się aktywny. Polega ono na świadomym wydłużaniu wydechu z jednoczesnym najwolniejszym przesuwaniem się przepony ku górze. Od właściwego podparcia zależy prawidłowe wydobycie i prowadzenie głosu

Często emisję głosu kojarzymy ze śpiewem. Natomiast mowa i śpiew to dwa rodzaje tej samej czynności, która związana jest z wydobywaniem głosu, co dokonuje się za pomocą narządów głosu.

oddychanie dla życia a oddychanie dla mowy

Oddychanie w czasie spoczynku	Oddychanie w czasie śpiewu i mówienie
Statyczne Mimowolne Odruch wrodzony Oddychamy przez nos Wdech nieco krótszy od wydechu Małe zużycie powietrza, ok. 0,5 l Oddech automatyczny	Dynamiczne Kontrolowane przez świadomość Odruch nabyty Oddychamy przez usta; gdy głoski nosowe-powietrze wydostaje się przez nos, bo ustami można więcej powietrza pobrać Wdech krótszy Wydech znacznie dłuższy Zużycie powietrza 1-2litrów Wdechy podporządkowane tekstowi; wykonywane w miejscach, by nie zburzyć sensy zdania

   Pojemność życiowa płuc (mierzona od położenia maksymalnego wydechu do położenia maksymalnego wdechu) zdrowego młodego mężczyzny wynosi ok. 4500-5000 ml. U kobiet jest ona nieco mniejsza. W płucach stale, niezależnie od fazy oddychania (wdechu lub wydechu) zalega ok. 1500 ml powietrza. Oznacza to, że całkowita pojemność płuc wynosi ok. 6000 ml.

Zasady prowadzenia ćw. oddechowych, i najlepsze warunki do badania

• rano lub wieczorem,

• Jeśli możliwe, na otwartej przestrzeni, w czasie spaceru- gdy grupowo, w odpowiednich warunkach atmosferycznych,

• Jeśli w sali-przy otwartych oknach,

• Wywietrzona sala,

• Ciepłe pomieszczenie,

• Przed jedzeniem lub 2-3 h po posiłku

• Systematycznie, 1-2 /dzień-po 5minut,

• Po każdym ćwiczeniu-krótki odpoczynek,

• Postawa ciała swobodna, rozluźnione mięśnie szui, rąk, i tułowia,

• Forma ćw. dostosowana do możliwości fizycznych dzieci,

• Nie wydychać na siłę całego powietrza,

• ćwiczenia w formie zabawy

• wykonywać w różnych pozycjach-lezącej, stojącej, siedzącej,

• zasada stopniowania trudności

• na początku użycie aparatu oddechowego, potem połączone z ruchem całego ciała, także wypowiadanie głosek, i śpiewanie

• wpierw ćw. pokazane przez logopedę

Styczek Irena, ,,Logopedia,, PWN, W-wa 1983, str.78, 184

Minczakiewicz E.M. ,,Mowa-rozwój, zaburzenia, terapia,, WN WSP, K-ów 1997, str.33, 34

Skorek E.M. ,, Z logopedia na ty- podręczny słownik logopedyczny,, IMPULS, K-ów, 2002, str.41

Cele ćw. oddechowych

• Usprawnianie aparatu oddechowego

Zwiększanie pojemności płuc

Usprawnienie pracy przepony, prawidłowy oddech przeponowy lub pełny,

ekonomiczne zużywanie powietrza

różnicowanie faz oddychania;

wydłużanie fazy wydechowej, wydech kontrolowany,

synchronizacja pauz oddechowych z treścią wypowiedzi,

• Działanie uspokajające po wysiłku fiz. lub psych.

• Typowo zdrowotne

Prawidłowe oddychanie,

Zapobieganie chorobom układu, jak np. arytmia oddechowa,

Pomoc w utrzymaniu prawidłowej sylwetki,

Rodzaje ćwiczeń oddechowych

• Ćw. mobilizujące aparat oddechowy-zróżnicowanie fazy wdechowej i wydechowej

Przykłady zabaw- ,,Wąchanie kwiatków,, patrzZABAWY , ćw. w których oddech jest krótki,

szybki, a wydech połączony z dmuchaniem

• Ćw. kształtujące oddychanie brzuszno-przeponowe

Przykłady zabaw- ,,Huśtanie ulubionej zabawki,,- patrzZABAWY

• Ćw. łączące oddychanie z ruchem- zwiększanie pojemności płuc i pogłębienie oddychania,

Przykłady zabaw- ,, Harmonijka,, - patrz ZABAWY

• Ćw. oddechowo-fonacyjne , nauka mówienia na wydechu, nauka wykorzystania pauz

Najczęściej stosowane ćwiczenia oddechowymi :

Ćwiczenia w dowolnych pozycjach

• wdech przez nos i wydech ustami (w dowolnych pozycjach). Jeśli wybierzemy pozycję leżącą, to warto w okolicach przepony (pod żebrami) umieścić jakąś większą maskotkę, by dziecko miało możność obserwowania własnych ruchów przeponowych i klatki piersiowej, a zabawę nazwać możemy „kołysaniem misia”;

• unoszenie rąk w górę podczas wdechu i wolne, spokojne ich opuszczanie przy wydechu. To ćwiczenie można wykonywać z dzieckiem w pozycji leżącej, siedzącej lub stojącej. Wskazana jest pomoc jeśli samo nie unosi rąk, bo nie potrafi lub nie rozumie polecenia. Warto podać dziecku zabawki (pacynki, kukiełki, inne przedmioty) i uczynić z nich zabawę, wówczas ćwiczenie nie będzie dla dziecka zbyt monotonne i chętnie podejmie wielokrotne próby, nie kojarząc ich ze żmudnymi i nudnymi ćwiczeniami (zwłaszcza, gdy nie rozumie czemu one służą);

Ćwiczenia siedzące, klęczące lub przy stole

• wykonanie wdechu i na wydechu ćw. typu: zdmuchiwanie płomienia świecy, kłębka waty, papierowych zabawek, skrawków papieru, ziaren grochu i fasoli, piłeczek pingpongowych, itp. lekkich przedmiotów, przy zwiększanej stopniowo odległości.

• Wdech w pozycji leżącej, wydech podczas siadania; lub odwrotnie-wdech na siedząco, wydech podczas kładzenia się na plecy,

• Siad skrzyżny, wdech w pozycji wyprostowanej, wydech przy skłonie w przód,

• Wdech przy skłonie w bok, wydech w pozycji wyprostowanej,

• Wdech w pozycji siedzącej, ręce złożone na karku, wydech z wyprostowaniem,

• Wdech z uwypukleniem klatki piersiowej, z odchyleniem głowy opartej na rękach złożonych na karku, wydech z odchyleniem rąk do przodu,

• Wdech z uniesieniem rąk ku górze, w pozycji klęczącej, siad na pietach, wydech ze skłonem w przód, ręce oparte na podłodze

• Wdmuchiwanie lekkich przedmiotów, które mogą leżeć na stole, lub w specjalnie przygotowanym z listewek torze zakończonym pojemnikiem do którego ma trafić wybrany przedmiot.

• wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę, dmuchanie do pojemnika z wodą za pomocą różnej grubości i długości rurek, dmuchanie balonów, piszczałek;

• przenoszenie skrawków papieru, ryżu dmuchanego, albo kawałków waty za pomocą (rurki) z jednego do drugiego pojemnika-uczy się wstrzymania wdechu i podparcia oddechowego, pozostawia dany przedmiot robiąc wydech;

• dmuchanie drobne przedmioty rozdrobnione styropianowe kulki, confetti po dużym arkuszu papieru posmarowanego klejem (tworzenie rysunku);

• zdmuchiwanie okruchów ciastek w ustalonym kierunku;

• typowa relaksacja- wykonanie wdechu - oczy otwarte, oraz wydechu z zamknięciem oczu i rozluźnieniem mięśni;

Ćwiczenia w pozycji stojącej

• wykonanie wdechu, a podczas wydechu wymawianie głoski „s” z jednakową głośnością, raz ciszej a raz głośniej, albo wymawianie „s” , na jednym wydechu coraz ciszej-SSSsss, lub coraz głośniej,” sssSSS, powtarzanie serii s - s - s- s - s..., lub emisja „s” na wydłużonym wydechu sss...

ocena prób: 20-30 sek. - wykonanie prawidłowe, 15-19 sek. - wykonanie dobre, 10-14 sek. - wykonanie zadowalające, 1-9 sek. wykonanie słabe, 0-3 sek. - wykonanie bardzo mierne, budzące niepokój);

• wykonanie wdechu i dość długi wydech, tj. dmuchanie na podwieszony przedmiot (z kawałków lekkiej folii, waty, karbowanej bibuły albo gąbki) tak, aby jak najdłużej utrzymać ów przedmiot w oddaleniu;

• wykonanie wdechu z podnoszeniem rąk w górę, w bok i wydechu ze skłonem w przód

• gra na organkach, fletach, trąbkach i gwizdku;

• zdmuchiwanie skrawka papieru (przed siebie albo w stronę lustra, np. do celu) umieszczonego na czubku języka;

• wdech nosem, wydech ustami

• wdech z wyciągnięciem rak ku górze lub przed siebie i wydech z opuszczeniem rak, w miedzy czasie przeciąganie

• wdech z odchyleniem rak do tylu i wypukleniem klatki piersiowej, wydech z opuszczeniem rak, i przywodzeniem do tułowia

• wdech z przyciśnięciem rak, barków od ściany, wypukleniem klatki piersiowej, wydech z opuszczeniem rak, odsunięciem się od ściany, i ugięciem kolan

• wdech- ręce na biodrach, skłon w bok, wydech w pozycji wyprostowanej.

Ćwiczenia w pozycji leżącej

• w pozycji leżącej na materacu: wykonanie wdechu z przyciśnięciem rąk do materaca (rozstawione palce naciskają na podłoże) i wydechu wraz z rozluźnieniem całego ciała.

• Głęboki wdech z wypukleniem klatki piersiowej i długi wydech zakończony rozluźnieniem całego ciała

• wdech z wyciągnięciem rąk ku górze i przeciągnięcie się, wydech z opuszczeniem rąk w dół

Styczek Irena, ,,Logopedia,, PWN, W-wa 1983, str.78, 184

Minczakiewicz E.M. ,,Mowa-rozwój, zaburzenia, terapia,, WN WSP, K-ów 1997, str.33, 34

Skorek E.M. ,, Z logopedia na ty- podręczny słownik logopedyczny,, IMPULS, K-ów, 2002, str.41

Chmielewska E. ,,Zabawy logopedyczne i nie tylko,, MAC EDYKACJA 1995, str.15

---