dr hab. Jarosław Bystroń, prof. nadzw.

Beztlenowe laseczki przetrwalnikujące

Clostridium spp.

Rodzina: Clostridiaceae

Rodzaj: Clostridium

Gatunek: np. Clostridium perfringens

Clostridium - charakterystyka:

• gram-dodatnie laseczki

• bezwzględne beztlenowce

• większość mezo- lub termofilne

• w niekorzystnych warunkach środowiskowych wytwarzają przetrwalniki - endospory

Kiełkowanie spor:

- warunki beztlenowe,

- ujemny potencjał redox,

- odpowiednie pH (>4,6), aw (> 0,9)

Chorobotwórcze bakterie z rodzaju Clostridium

1. Clostridium tetani - tężec,

2. Clostridium botulinum - botulizm,

3. Clostridium difficile - antibiotic-associated diarrhea (AAD)

4. Clostridium perfringens

Clostridium perfringens

U ludzi jest przyczyną następujących chorób:

1. gangreny (zgorzel gazowa)

2. martwiczego zapalenia jelit u dzieci

(necrotizing enterocolitis)

3. zatruć pokarmowych

4. antibiotic-associated diarrhea - AAD

Cl. perfringens wytwarza przynajmniej 12 toksyn, w tym 4 letalne (hemolizyny, proteazy, neuraminidazy, toksyny nekrotyczne) oraz enterotoksyny.

Szczepy CL. perfringens, na podstawie zdolności produkcji toksyn letalnych, podzielono na 5 typów: A do E.

Enterotoksyny są wytwarzane przez szczepy należące do typu A.

Clostridium perfringens - rezerwuar

Spory Cl. perfringens są szeroko rozpowszechnione w środowisku,

występują w:

- ziemi,

- przewodzie pokarmowym zwierząt i ludzi,

- ściekach,

- oraz w produktach spożywczych (mięso, warzywa)

Clostridium perfringens - zatrucia pokarmowe

Podczas obróbki termicznej żywności (gotowanie, pieczenie) giną formy wegetatywne bakterii, lecz przetrwalniki nie są inaktywowane!

↓

powolne wychładzanie (powyżej 2h) w temp. pokojowej

↓

kiełkowanie spor, gwałtowny rozwój form wegetatywnych

↓

brak lub nieodpowiednia powtórna obróbka termiczna

> 75⁰ C

↓

zatrucia pokarmowe

Objawy zatrucia:

• łagodny charakter zatrucia,

• objawy pojawiają się po 8-22 godz. od spożycia żywności:

- ból brzucha,

- wzdęcia,

- biegunka,

• objawy najczęściej ustępują po 12-24 godz.,

• przy dużej koncentracji enterotoksyny mogą powodować silną biegunkę odwodnienie.

Z reguły objawy zatrucia charakteryzuje:

- brak gorączki (w odróżnieniu od zatruć pałeczkami

Salmonella)

- brak wymiotów (w odróżnieniu od gronkowcowych

zatruć pokarmowych)

Diagnoza:

• wywiad,

• badanie obecności drobnoustrojów w kale w ilości co najmniej 10⁶ jtk/1g,

• badanie obecności enterotoksyn w kale - test ELISA.

Zatrucia Clostridium perfringens - zapobieganie

• Clostridium perfringes kiełkuje w temp. od 10⁰ C do 60⁰ C. Żywność powinna być przetrzymywana w niższej lub wyższej temperaturze.

• Żywność po obróbce termicznej - schładzamy najpóźniej w ciągu 2 godz. do temperatury poniżej 40⁰ C

• Przed bezpośrednim spożyciem ponownie ogrzewamy >75⁰ C.

Oznaczanie liczby Clostridium perfringens

zgodnie z

PN-EN ISO 7937 - Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalna metoda oznaczania liczby Clostridium perfringens. Metoda liczenia koloni.

Wykonanie:

1. 20 g próbki + 180 ml wody peptonowej, mieszamy i rozdrabniamy w stomacherze,

(uzyskujemy rozcieńczenie badanego materiału 1:10)

2. Wykonujemy kolejne dziesiętne rozcieńczenia

3. Przesiewamy (posiew zalewowy) po 1ml próbki z danego rozcieńczenia do płytek Petriego i zalewamy dwukrotnie pożywką agarową z siarczanem (IV) i cykloseryną (SC)

ink. 37 ⁰C przez 20-22 h, w warunkach beztlenowych.

4. Liczymy podejrzane kolonie

Bakterie C. perfringens otoczone są czarną strefą precypitatu, spowodowanego redukcją siarczanów (IV) do siarczków, co powoduje także zaczernienie kolonii.

5. Potwierdzenie obecności podejrzanych kolonii jako C. perfringens

przy zastosowaniu pożywki:

laktozowo-siarczanowej(IV) lub laktozowo-żelatynowej

lub

poprzez badanie zdolności ruchu i redukcji azotanów

Potwierdzenie obecności C. perfringens
- pożywka laktozowo-siarczanowa(IV)

Schemat badania:

1. podejrzane kolonie przesiewamy do płynnej pożywki z

tioglikolanem - ink. 24 h, 37 ⁰C, warunki beztlenowe,

2. po inkubacji przenosimy 5 kropli hodowli do płynnej pożywki laktozowo-siarczanowej - ink. w łaźni wodnej w temp. 46 ⁰C, 24 h,

Interpretacja:

wynik dodatni: wypełnienie gazem probówek Durhama w więcej niż ¼

oraz obecność czarnego precypitatu.

---