Znaczenie rynku lokat międzybankowych w działalności banku
Rynek lokat międzybankowych powstał w Polsce w 1990 roku. Międzybankowy rynek pieniężny jest kluczowym segmentem rynku pieniężnego. Na rynku międzybankowym banki pożyczają sobie wzajemnie swoje płynne środki ulokowane na rachunkach bieżących w banku centralnym.
Rynek lokat międzybankowych wykorzystywany jest przez banki przede wszystkim do zarządzania płynnością. Ułatwia on przepływ środków strumieni pieniężnych pomiędzy bankami i optymalne wykorzystanie przez nie posiadanych zasobów pieniężnych. Banki mogą utrzymywać płynność przy minimalizacji kosztów, bo posiadając nadwyżki środków mogą je ulokować w innym banku, a w przypadku spiętrzenia płatności mogą zasilać się lokatami innych banków, mających w tym czasie nadwyżki. Umożliwia im to pełnienie podstawowej funkcji banku, jaką jest transformacja terminów i ryzyka. Ponadto bank centralny może wykorzystywać ten rynek dla realizacji założeń polityki pieniężnej, przeprowadzając na nim operacje otwartego rynku.
Instrumentami międzybankowego rynku pieniężnego w Polsce są przede wszystkim wzajemne lokaty i depozyty międzybankowe oraz bony skarbowe.
Lokata - umieszczanie środków finansowych poza instytucją tj. na rynku międzybankowym. Depozyt - przyjmowanie środków finansowych z rynku międzybankowego przez instytucje finansowe. Lokatę i depozyt można analizować w aspekcie daty waluty. Data waluty - to dzień w którym środki pieniężne efektywnie zmieniają właściciela (jedna strona zostaje obciążona, druga uznana). Najczęstsze terminy zapadalności depozytów na rynku międzybankowym to: 1 dzień, 7 dni, 14 dni, 1 miesiąc, 3 miesiące, 6 miesięcy. Największa liczba transakcji dokonywana jest na rynku depozytów jednodniowych. Wyróżnia się trzy rodzaje depozytów jednodniowych:
O/N (overnight) - pożyczone środki płatnicze otrzymuje się w dniu zawarcia transakcji i są one zwracane w następnym dniu roboczym.
T/N (tomorrow next) - pożyczone środki płatnicze przekazywane są pożyczkobiorcy w następnym dniu roboczym od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym.
S/N (spot next) - przekazanie środków płatniczych następuje po dwóch dniach roboczych od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym.
Rynek depozytów międzybankowych umożliwia bankom nie tylko zarządzanie płynnością. Mogą na nim także pożyczać środki potrzebne do sfinansowania akcji kredytowej, jeśli wpłacane do banku depozyty okazują się niewystarczające.
Największy udział w międzybankowym rynku pieniężnym mają lokaty krótkoterminowe.
Banki zgłaszają gotowość do dokonywania transakcji na rynku depozytów międzybankowych podając swoje kwotowania, czyli informując pozostałych uczestników rynku o wysokości stóp procentowych, przy jakich są gotowe pożyczać depozyty od innych banków, o czym mówią stopy bid, oraz informując rynek o wysokości oprocentowania, przy jakim są gotowe lokować depozyty w innych bankach, o czym mówią stopy offer.
W codziennej prasie można znaleźć informacje o stawkach WIBOR. Mówią one o średniej wysokości oprocentowania, przy jakim w danym dniu banki są gotowe lokować depozyty na warszawskim rynku międzybankowym. Tak więc WIBOR jest polskim odpowiednikiem LIBOR.
Tak jak na innych rynkach, również na rynku pieniężnym cena (tu: stopa procentowa) zależy od kształtowania się popytu i podaży. Charakterystyczną cechą krótkoterminowych stóp procentowych jest wyraźna cykliczność ich zmian, a najważniejszą przyczyną tej cykliczności jest okresowe rozliczanie rezerwy obowiązkowej.
Krótkoterminowe stopy procentowe rosną także w okresach płatności podatkowych. Czynnikiem który wywołuje spadki lub wzrost krótkoterminowych stóp procentowych - jakkolwiek w tym przypadku nie występuje już żadna cykliczność - są międzynarodowe przepływy kapitałowe, a także zmiany wielkości akcji kredytowej banków. Górny pułap wzrostu rynkowej stopy procentowej ogranicza wysokość stopy lombardowej banku centralnego, a dolny wysokość stopy oprocentowania operacji otwartego rynku, wykorzystywane przez bank centralny do równoważenia relacji popytu i podaży na rynku depozytów międzybankowych.
Zaletą lokat międzybankowych dla banku jest brak obowiązku tworzenia rezerw obowiązkowych, czyli bank wykorzystuje całą pozyskaną sumę, oraz koszty własne i nakłady pracy są bardzo małe.
Banki mają obowiązek utrzymywania płynności, polegającej na zapewnieniu terminowego regulowania zobowiązań, w tym zleceń płatniczych klientów. Banki zatem utrzymują pewne rezerwy środków płynnych, m.in. w postaci lokat w bankach współpracujących oraz w banku centralnym. Banki lokują środki w banku centralnym (NBP) na rachunkach rezerw obowiązkowych i na rachunkach bieżących.
W Polskiej praktyce operacje obliczania wysokości rezerw obowiązkowych i odpowiedniego ich rozliczania z rachunkami rezerw obowiązkowych w NBP banki przeprowadzają co miesiąc. Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w procentach część środków pieniężnych zgromadzonych przez poszczególne banki na rachunkach wkładów a vista i terminowych.
Utrzymywanie w NBP lokat dobrowolnych zależy od poziomu stopy procentowej płaconej przez NBP i inne banki. Ten rodzaj operacji lokacyjnych wiąże się z funkcjonowaniem międzybankowego rynku pieniężnego.
W latach 1990-1996 depozyty międzybankowe ulegały znacznym wahaniom, a średni okres utrzymywania lokat przez poszczególne banki był bardzo zróżnicowany. Zmiany stanów i okresu utrzymywania lokat odzwierciedlają reakcje banków na sytuację na rynku kredytowym i opłacalność rozszerzania działalności kredytowej na podstawie zasilania w środki pieniężne. Od połowy 1990 roku nastąpił zanik dobrowolnych lokat banków w NBP. Było to spowodowane po pierwsze niższym oprocentowaniem w stosunku do uzyskiwanego z wzajemnych lokat między bankami i po drugie - rozwojem aukcji bonów pieniężnych emitowanych przez NBP przy relatywnie korzystnej stopie dyskonta.
W Polsce w 1990 roku powstał rynek lokat międzybankowych, a w jego strukturze przeważały lokaty 3- i 6-miesięczne, występowały także lokaty 1-miesięczne. Już w 1992 roku prasa informowała o kształtowaniu się stawek procentowych dla lokat overnight, 7- i 14-dniowych oraz dłuższych, co świadczyło o dalszym ożywieniu rynku krótkoterminowych lokat międzybankowych i elastycznym przystosowaniu się polskich banków do zmian popytu na pieniądz i jego podaży.