Kappacyzm i gammacyzm
Data dodania: 2010-05-30 10:03:59 Autor: Lidia Surzyn

Publikowany przeze mnie tekst dotyczy istoty kappacyzmu i gammacyzmu. Przedstawiam przyczyny tych zaburzeń i klasyfikację oraz metody diagnozowania. Proponuje etapy terapii wstępnej, wywoływanie głosek k, g, ćwiczenia utrwalające i automatyzację głosek. na końcu artykułu znajda państwo przykłady wierszy, zabaw logopedycznych przydatnych do wykorzystania w pracy z dzieckiem kappa- i gammacystycznym.

 

Kappacyzm i gammacyzm

 

Kappacyzm — nieprawidłowa realizacja głoski k.

Gammacyzm- nieprawidłowa realizacja głoski g.

Głoska /k/ jest spółgłoską tylnojęzykową, zwartą, twardą, ustną i bezdźwięczną. Występuje w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Nie wymawiamy /k/ bezpośrednio przed i oraz j, a także przed spółgłoskami dźwięcznymi, z wyjątkiem półotwartych. Podczas jej wymawiania tylna część języka przylega do pogranicza twardego i miękkiego podniebienia, a boczne części języka zwierają się z wewnętrzną powierzchnią górnych zębów. Dolna szczęka przy wymawianiu tej głoski lekko obniża się, a wargi rozchylają. Podniebienie miękkie cofa się, przez to zamyka drogę do jamy nosowej. Podczas artykulacji wiązadła głosowe rozsuwają się. Wymawiana jest ze wszystkimi samogłoskami, z tym że z e oraz y tylko w wyrazach obcego pochodzenia, np. kefir, kyrie, kynolog. /k/ zaczyna być wymawiana przez dziecko między pierwszym a drugim rokiem życia.

Głoskęg różni od k tylko jedna cecha- g jest głoską dźwięczną, w wygłosie wymawiana jest jak bezdźwięczna. 

Wyróżnia się 3 formy wadliwej wymowy k, g:

 

1. Kappacyzm właściwy (gammacyzm właściwy) — deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do k, g, ki, gi.

 

1. 2.      

od 3 r. ż.

 

 

do 5 r. ż.

czekamy 

2. Mogikappacyzm (mogigammacyzm) — całkowity brak tych dźwięków- tzw. zero dźwięku , np.: kura- ura, kino- ino

 

1. 3.       Parakappacyzm (paragammacyzm) — głoski k, g, k', g'  są zastępowane innymi, np. t, d, t', d'. Głoska /k/ może być zamieniona na /k΄/, np. kefir- kiefir, lub odwrotnie, w miejscu /k΄/  może pojawić się dźwięk /k/, np. sukienka- sukenka;

 

Przyczyny|:

Najczęstszą przyczyną zaburzeń realizacji głosek k i g, jest:

Niska sprawność ruchowa języka:

• w szczególności jego tylnej części. Może to wynikać z ograniczonych możliwości językowych. Zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim- szczególnie, gdy po k, g występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego, np. e, i, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.

• skrócenie wędzidełka podjęzykowego (ankyloglossia)- wędzidełko podjęzykowe prawidłowo rozwinięte umożliwia swobodne docieranie języka w każde miejsce jamy ustnej, jednak zdarza się, że jest krótkie i ogranicza ruchy koniuszka języka

• anomalie podniebienia twardego (podniebienie zbyt mocno wysklepione, tzw. podniebienie gotyckie);

• wady zgryzu, zwłaszcza zgryz otwarty;

• obniżony poziom słuchu;

• zaburzenia słuchu fonemowego

• czynniki środowiskowe. np. nieprawidłowe wzory wymowy osób z otoczenia dziecka oraz nieprawidłowe postawy rodzicielskie.


Diagnoza kappacyzmu i gammacyzmu

 

Badania artykulacji przeprowadza się w dwóch etapach:

1. etap pierwszy stanowi badanie przesiewowe (selekcyjne, odsiewowe),

2. etap drugi składa się z badania pogłębionego.

 

Badanie przesiewowe służą do wyselekcjonowania tych dzieci, u których występują różnego typu nieprawidłowości w artykulacji głosek, następnie te dzieci poddawane są badaniom szczegółowym, pogłębionym badaniom w celu ustalenia rodzaju i stopnia uporczywości zaburzenia oraz określenia zdolności tworzenia prawidłowego dźwięku.

Rodzaj zaburzenia artykulacji określić można, stosując różnego rodzaju kwestionariusze, a najbardziej popularne- kwestionariusze obrazkowe (zawierają one obrazki przedmiotów, których nazwy zawierają głoski k, g- obrazki pojedynczo eksponuje się dzieciom, a ich zadaniem jest nazwanie ich).

Kolejną metodą przeprowadzenia badania jest nazwanie przedmiotów- prosimy dziecko pytając: Co to jest? O nazwanie kolejno eksponowanych przedmiotów, np. pluszowych zabawek, przedmiotów codziennego użytku, które dziecko może dotknąć lub wziąć do rączki, np. kotek, kaczka, gruszka, itp.

 

Badanie artykulacji można także urozmaicić, zadając dziecku zagadki.

 Pytania — zagadki powinny prowokować dziecko do wypowiadania oczekiwanego wyrazu. Zagadki nie mogą być zbyt trudne, aby nie zniechęcić dziecka oraz nie może być ich zbyt dużo na jeden raz. Jeżeli dziecko jest znużone lub zmęczone badanie przerywamy krótkimi przerwami lub przekładamy na inny termin.

 

Badania uzupełniające

Oprócz oceny artykulacji głosek k ig w poszczególnych pozycjach wokalicznych i sąsiedztwach fonetycznych badania diagnostyczne powinny uwzględniać także ocenę sprawności wargi i języka, stan słuchu fonematycznego, zdolność lokalizowania własnego dźwięku oraz sprawności artykulacyjnej członków najbliższego otoczenia dziecka.

 

TERAPIA

 

Ćwiczenia wstępne

Ćwiczenia podnoszące sprawność artykulatorów:

Ćwiczenia języka:

• Otwieramy szeroko buzię i wysuwamy ostry język.

•  Język wąski i kierujemy czubek języka w kąciki warg, raz w jedną stronę, raz w drugą.

•  Czubek języka unosimy raz do górnych zębów, raz kładziemy przy dolnych zębach- buzia musi być szeroko otwarta.

•  Czubek języka dotyka dolnych zębów, otwieramy i zamykamy buzię, język w tej samej pozycji.

•  Czubek języka przesuwa się po wewnętrznej stronie zębów, pomyślmy sobie, że język to miotełka i wymiatamy wszystko, co jest niepotrzebne. Dolna szczęka nie porusza się, pracuje tylko język.

•  Język wymiata wszystko zza dolnych zębów.

• Przysysamy lekko czubek języka i mlaskamy, a teraz robimy podobnie tylko środek języka, czubek języka skierowany ku dołowi. 

• Chrapanie 

• Kurtyna języka
  
   

Ćwiczenia podniebienia:

• Ziewanie obserwujemy w lustrze jak unosi się i opada podniebienie miękkie.

• Głęboko wdychamy powietrze nosem i wydychamy ustami, ważne jest, aby usta były cały czas szeroko otwarte.

• Wdychamy powietrze ustami i wydychamy ustami. Skrzydełka nosa zaciskamy palcami- buzia otwarta.

• Buzia otwarta, język na dole, naśladujemy gęganie gąski.

• Buzia szeroko otwarta, język na dole — chuchamy.

• Przez rurkę wciągamy głęboko powietrze, tak, aby wata lub styropian przyssał się do rurki, przytrzymujemy i przenosimy na druga stronę.

• Płukanie gardła, jeśli nie ma niedowładu

• Kasłanie z językiem na brodzie

Etap właściwej pracy korekcyjnej

Metoda fonetyczno- mechaniczna

Sposoby wywołania głoski k

I sposób: po wyćwiczeniu mięśni języka najczęściej wystarczy poprosić dziecko, by umieściło język na dnie jamy ustnej, a jego czubek przy dolnych zębach, następnie szeroko otworzyło buzię tak, aby uniemożliwić kontakt grzbietu języka z podniebieniem i w tym oto układzie próbowało wypowiedzieć głoskę„t”. Logopeda może pomóc dziecku przytrzymując grzbiet języka szpatułką. Unieruchomiony czubek nie będzie mógł się podnieść do góry, będzie natomiast podnosiła się tylna jego część.

II sposób:Czasami pomaga mocne odchylenie dziecka do tyłu lub ułożenie go w pozycji leżącej- wtedy język cofa się w głąb jamy ustnej pod wpływem własnego ciężaru. W tej pozycji dochodzi do zwarcia tylnej części języka z podniebieniem miękkim- wystarczy bardzo lekkie popchnięcie go szpatułką ku tyłowi, żeby powstał pożądany dźwięk; przesuwanie języka ku tyłowi powinno odbywać się powoli, etapami od 0,5 do 3 cm w głąb, gdyż gwałtowne przesunięcie masy języka za pomocą szpatułki rzadko daje spodziewane efekty.

 

III sposób: w czasie wymawiania sylaby ta przyciskamy lekko szpatułką czubek języka do jamy ustnej; zwarcie, które przy głosce t powinien wykonać przód języka (z górnymi zębami), zostaje wykonane przez tylną część języka

(z podniebieniem miękkim), gdyż przednia część języka została unieruchomiona za pomocą szpatułki. Powoduje to wysklepienie się i zwarcie tylnej części języka z podniebieniem, co jest niezbędne do uzyskania głoski k. Rezultatem tego ćwiczenia powinna być sylaba ka.

 

Sposoby wywołania głoski g

I sposób: wraz z powstaniem głoski k uświadamiamy dziecku za pomocą dotyku istotę pracy wiązadeł głosowych

 

II sposób: przytrzymujemy szpatułką przednią część języka w czasie powtarzania sylaby da, zwarcie, które przy głosce d powinien wykonać przód języka (z zębami górnymi), zostaje wykonane przez tylną część języka (z podniebieniem miękkim), gdyż przednia część języka została unieruchomiona za pomocą szpatułki

 

III sposób: kładziemy dziecko na wznak z opuszczoną głową niżej;
w takim położeniu język, pod wpływem własnego ciężaru przesuwa się ku podniebieniu miękkiemu; wystarczy bardzo lekkie popchnięcie go szpatułką ku tyłowi, żeby powstał pożądany dźwięk; przesuwanie języka ku tyłowi powinno odbywać się powoli, etapami od 0,5 do 3 cm w głąb, gdyż gwałtowne przesunięcie masy języka za pomocą szpatułki nie daje spodziewanych efektów

 

IV sposób: przekształcenie spółgłoski nosowej n w czasie powtarzania sylaby na należy lekko popchnąć palcem lub szpatułką język ku tyłowi
i równocześnie zacisnąć lekko skrzydełka nosa; w rezultacie powinno powstać lekkie da;

V sposób: przekształcenie głoski ŋ, czyli  tzw. n tylnojęzykowego; zatkać palcami nos podczas artykulacji ŋ, które różni się od g tylko występowaniem rezonansu nosowego

 

VI sposób: jeżeli osoba ćwicząca nie potrafi artykułować ŋ, poleca się wymawiać długie n (przedniojęzykowe) i w czasie jego  wymawiania opuścić czubek języka na dół lub przesunąć po podniebieniu w głąb jamy ustnej;

 

Utrwalanie i automatyzacja

 

Są to dwa odrębne procesy, jednak mocno ze sobą powiązane.

Utrwalanie - ma na celu stabilizację artykulacji w mowie kontrolowanej.

Automatyzacja - umożliwia artykułowanie w sposób swobodny, areflekcyjny. Automatyzację artykulacji osiąga się jedynie dzięki procesowi utrwalania stereotypów kinestetyczno-ruchowych.

Utrwalanie nowych stereotypów kinestetyczno-ruchowych następuje wolno, dlatego też jest to najdłuższy trwający etap pracy korekcyjnej.

Na etap utrwalania składa się:

• utrwalanie głoski w sylabach;

• utrwalanie głoski w wyrazach;

• utrwalanie głoski w parach wyrazowych;

• utrwalanie głoski w zdaniach;

• utrwalanie głoski w krótszych i dłuższych tekstach.

• utrwalanie głoski w izolacji;

 

 

 

Przykładowy zestaw ćwiczeń dla dzieci

Poniższe ćwiczenia są odpowiednie na etapie utrwalania bądź automatyzacji dźwięku. Należy wziąć ponadto pod uwagę, czy dziecko nie ma innych wad wymowy (np. sygmatyzmu).Proponowane ćwiczenia poprawnej wymowy /k/ i /k΄/ .Oparte są na nazwach przedmiotów, jakie mogą się znaleźć w każdej dziecięcej kieszeni. Zabawa ta, jak każda inna, opiera się w równej mierze na spontaniczności, co umowności w odniesieniu do jej reguł. Dzieci nazywają ukazane na rysunku przedmioty, pokazują je, układają z nimi zdania.  

Kieszeń pełna skarbów 

W tej kieszeni jak w koszyku,

skarbów kryje się bez liku.

Tylko rękę włóż głęboko,

gdzie nie każde sięgnie oko, 

Jak pamiętacie, wiersz ten nie nadaje się do ćwiczeń ze względu na zbyt dużą ilość trudnych wyrazów, natomiast same ćwiczenia są ok.

znajdziesz wszystko w tej kieszeni:

kapsle, kulki, garść kamieni;                                                             

czekoladkę, lizak, krówkę,

gumkę, pisak, temperówkę,

kolorowe kredki, wstążki

i kokardki piękne w prążki;

a na koniec- niespodzianka:

mały dzwonek dla baranka.

Takie skarbykieszeń kryje,

póki ktoś jej nie zaszyje.

 

Dzieci mogą wykazać się własną inicjatywą i pomysłowością, wzbogacając zawartość kieszeni o inne przedmioty z głoskami /k/ i /k΄/ w nazwie. Tę część ćwiczeń można rozpocząć pytaniem:„Co jeszcze zmieści się w kieszeni?”

Można też zapytać, co włożyłyby dzieci do kieszeni (rysunek po lewej stronie), nie powtarzając nazwy żadnego z widocznych (na rysunku z prawej strony) przedmiotów.

Przykładowe ćwiczenia z wykorzystaniem wierszyka i kieszeni.

Ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowej; ćwiczenia orientacji w przestrzeni; ustalenia poprawnej wymowy głosek /k/ i /k'/oraz pojęcia liczby. 5 

• wyodrębnienie z wierszyka wyrazów z /k/ i /k'/;

• podział wyrazów z /k/ i /k'/ na   te, które są nazwami  przedmiotów  znajdujących się w kieszeni oraz wyrazy pozostałe;

• rysowanie  na   osobnych kartonikach   przedmiotów znajdujących się w kieszeni. 

• przeliczenie ilości przegródek w kieszeni;

• określenie ich kolejności;

• określenie położenia przegródek- które są obok siebie, które wyżej, niżej

• odpowiadania na pytania dotyczące położenia zabawek:
  - Jakie zabawki znajdują się w pionowych przegródkach?
  - Co jest pod nimi?
  - Ile zabawek jest w najniższej przegródce?

• podział kartoników z ilustracjami na zbiory odpowiadające podziałowi w przegródkach kieszeni (dzieci    zestawiają  kartoniki z ilustracjami  z rysunkami przedmiotów znajdujących się w kieszeni, tworząc pary);

• gra z układanką obrazkową- dziecko układa ze swoich obrazków  identyczny wzór jak w kieszeni; w nagrodę otrzymuje np. jedną z zabawek znajdującą się w kieszeni;

• zabawa w„sprzątanie”- pomieszanie kartoników i ponowne układanie ich przez dzieci w porządku, w jakim znajdują się w kieszeni;

• zabawa w uzupełnianie- z każdego zbioru terapeuta usuwa jedną z zabawek, odkłada ją, a następnie poleca dziecku, by uzupełniło poszczególne zbiory o brakujący element.

Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej

• głośne przeczytanie wierszyka„Kieszeń”, sprawdzenie rozumienia tekstu
  - odpowiedzi dzieci na pytania:

Jak w tytule wierszyka zostały nazwane przedmioty znajdujące się w kieszeni?
Do czego autorka wierszyka porównał kieszeń?
Który z przedmiotów autorka nazwała„niespodzianką”?

• analiza słuchowa tekstu; terapeuta odczytuje wyraźnie wierszyk, a dziecko wykonuje następujące zadanie: spośród rozsypanki obrazkowej wybiera te przedmioty, o których mowa jest w tekście;

• podpisywanie obrazków; nauczyciel odczytuje głoskami lub sylabami wyrazy z kartoników, które są niewidoczne dla dzieci; dziecko ma za zadanie odgadnąć o jakiej zabawce jest mowa i wskazać ją w kieszeni;

• tworzenie zdrobnień od nazw przedmiotów znajdujących się w kieszeni, podział wyrazów na sylaby i porównanie ich liczby w obu formach:

kamienie- kamyczki
lizak- lizaczek
gumka- gumeczka
wstążki- wstążeczki
dzwonek- dzwoneczek

• przywracanie form podstawowych od zdrobnień; podział wyrazów na sylaby i porównanie ich liczby w obu formach:

kulki- kula
czekoladka- czekolada
krówka- krowa
kokardki- kokarda       

• wyszukiwanie wyrazów zawierających głoski /k/ i /k'/ i ich zapis:

kieszeń, skarbów, jak, koszyku, kryje, liku, tylko, rękę, głęboko, każde, oko, wszystko, kapsle, kulki, kamieni, czekoladkę, lizak, krówkę, gumkę, pisak, temperówkę, kolorowe, kredki, wstążki, kokardki, piękne, prążki, koniec, niespodzianka, dzwonek, baranka, takie, póki, ktoś.

     Wyodrębnienie sylab, poprawna artykulacja wymienionych wyrazów, wyróżnienie /k/ i /k'/ w nagłosie, wygłosie, śródgłosie, artykulacja i przeliczanie kolejno głosek w słowie.

• układanie zdań zawierających wybrane słowa z głoskami /k/ i /k'/ i ich głośne czytanie:

Chłopcy lubią spodnie z wieloma kieszeniami.
 Ania dostała w prezencie duże pudełko kolorowych kredek.
 „Wyspa skarbów” to jedna z najpiękniejszych książek.

 

 

Literatura:

T. Kania:„Szkice logopedyczne”

T. Gałkowski:„Logopedia. Pytania i odpowiedzi”

E. Skorek:„Oblicza wad wymowy”

G. Demel”„Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”

 

Dane autora: Lidia Surzyn

 

 

 

 

---