Finanse - to zjawiska i procesy pieniężne, ogół zjawisk pozostających w związkach z działalnością człowieka, to zjawiska związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniądza bądź z zaciąganiem zobowiązań do uruchamiania zasobów pieniężnych w przyszłości, może to również być ogół stosunków ekonomicznych rozwiązywanych w celu wydatkowania i gromadzenia zasobów pieniężnych.
Gospodarka finansowa- obejmuje działania podmiotów (jednostek gospodarujących) w dziedzinie zjawisk pieniężnych takie jak m.in. planowanie, faktyczna realizacja, operacji pieniężnych , ewidencja i analiza operacji pieniężnych zrealizowanych w przeszłości, m.in. w celu przygotowania decyzji dotyczących przyszłych działań.
Polityka finansowa- dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągane w wyniku gospodarki finansowej, jak też metod i sposobów działania dla osiągnięcia wybranych celów. Jest realizowana przez różne jednostki gospodarujące, a ej treść zależy od podmiotu, który ją realizuje.
Funkcje finansów :
-fiskalna
-pozafiskalna(alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna)
Funkcja stabilizacyjna - polega a oddziaływaniu na przebeg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej w sposób zapewniający stały i zrównoważony wzrost przy wykorzystaniu czynników produkcji( w tym zasobów siły roboczej) dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy warunków życia. Narzędziami stabilizowania mogą być zarówno instrumenty podatkowe jak i pieniężno- bankowe.
Funkcja dystrybucyjna( redystrybucyjna)- dokonujemy powtórnego podziału dochodu narodowego w gospodarce.
Funkcja alokacyjna -polega na dokonywaniu podziału materialnych i ludzkich czynników produkcji, między sferę wytwarzania dóbr prywatnych i dóbr publicznych, a następnie wewnątrz obu tych sfer między działy, gałęzie i przedsiębiorstwa wytwarzające dobra prywatne, jak też między różne obszary i jednostki wytwarzające dobra publiczne.
Systematyka podmiotowa zjawisk finansowych- opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, które dokonują operacji finansowych, tzn. realizują pieniężne wydatki i przychody oraz zaciągają zobowiązania do dokonywania wydatków lub przyjęcia przychodów pieniężnych w przyszłości.
Systematyka przedmiotowa zjawisk finansowych -Pozwala ono wyodrębnić różne rodzaje zjawisk pieniężnych (przepływów, strumieni pieniężnych) niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział.
Wg tego kryterium wyróżnia się:
1. Przychody i wydatki materialne i osobowe
(Są one również często nazywane przychodami, przepływami ekwiwalentnymi lub rynkowymi).
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków materialnych:
Ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej (usługi, dobra)
Są one regulowane głównie przez mechanizm rynkowy zgodnie z relacjami podaży i popytu.
2. Przychody i wydatki redystrybucyjne
(są też nazywane transferami, płatnościami transferowymi)
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków redystrybucyjnych:
Występują wtedy, gdy ruchowi pieniądza nie towarzyszy ruch wartości materialnej.
Do typowych transferów należą: np. podatki, opłaty, zasiłki, emerytury, renty, dotacje, subwencje, darowizny.
3. Przychody i wydatki kredytowe
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków kredytowych:
Dla banku udzielenie kredytu nie jest wydatkiem pieniężnym (nie pomniejsza on własnych zasobów pieniężnych), natomiast kreuje nowy zasób pieniądza kredytowego.
Spłata kredytu przez pożyczkobiorców nie jest przychodem pieniężnym (nie powiększa to zasobów banku, wykreowane wcześniej dla dłużnika zasoby ulegają likwidacji).
4. Przychody i wydatki ubezpieczeniowe
Wyróżniamy dwa rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze.
Ubezpieczenia społeczne - cechy charakterystyczne:
Są najczęściej obowiązkowe i powszechne
Mają chronić przed niedostatkiem, zapewnić niezbędne minimum
Najczęściej są to ubezpieczenia na koszt pracodawcy i państwa
Ubezpieczenia gospodarcze- cechy charakterystyczne:
Mają charakter ubezpieczeń osobowych i majątkowych
Zawierane są dobrowolnie i na koszt pracownika
Finanse publiczne :
Gromadzone na zasadzie przymusu
Przeznaczone za zaspokajanie potrzeb ogółu
Mają szeroki zakres, wielkość zasobów
Mają wpływ na ogólną równowagę finansową państwa
Są poddane społecznej kontroli (absolutorium)
Nie są gromadzone, aby osiągnąć zysk
Finanse prywatne:
Gromadzone dobrowolnie
Przeznaczone na zaspokojenie potrzeb osobistych
Zazwyczaj niewielki zakres, zasób
Nie wpływają na ogólną równowagę finansową państwa
Gospodarowanie nimi odbywa się na zasadzie dobrowolności
Gromadzone są dla osiągnięcia zysków
Charakterystyka systemu bankowego w Polsce :
Ogół jednostek organizacyjnych zajmujących się działalnością bankową w kraju, ich zadania ustawowe, przepisy według których działają, wzajemne relacje między nimi oraz wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.
Funkcje systemu bankowego:
zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami (MONETARNE)
stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia, stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania, (KAPITAŁOWE)
zapewnienie rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym (KONTROLNE)
Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ min. następujące czynniki:
porządek społeczny i gospodarczy, który określa wartości i cele gospodarcze,
struktura i wielkość popytu na usługi bankowe,
regulacje prawne działań bankowych,
skłonność banków do innowacji,
zmiany w światowej gospodarce finansowej ( np. globalizacja rynków finansowych, uzależnienie działania banków od właściwości rynków finansowych)
Kierunki przekształceń systemu bankowego:
zmiany własnościowe (struktura własnościowa sektora, prywatyzacja, udział kapitału zagranicznego itd.)
zmiany ilościowe (udział banków w sektorze finansowym, relacja aktywów sektora do PKB itd.)
zmiany jakościowe (innowacyjność, infrastruktura, informatyzacja)
Cele i zadania NBP: Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
prowadzenie polityki pieniężnej
działalność emisyjna
rozwój systemu płatniczego
zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski
obsługa Skarbu Państwa
działalność edukacyjna i informacyjna
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej.
Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.
Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.
Ponadto, NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej.
NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Polityka pieniężna: Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
W realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu.
Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują:
operacje otwartego rynku,
rezerwę obowiązkową,
operacje depozytowo-kredytowe.
Budżet : jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i przychody oraz wydatki i rozchody, uchwalony w postaci ustawy i to dotyczy budżetu państwa Lu b w postaci uchwały i wtedy dotyczy jednostki samorządu terytorialnego, na okres 1 roku zwanego rokiem budżetowym.
Zasady budżetowe :
Jedności -oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.
Równowagi -jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.
Jawności -polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) są zaznajomieni z budżetem, jego treścią, sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym.
Przejrzystości - polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).
Szczegółowości - oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny.
Wśród dochodów publicznych można wyróżnić:
Daniny publiczne (podatki, składki)
Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostek sektora finansów publicznych
Dochody z mienia tj. z najmy, dzierżawy
Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz sektora finansów publicznych
Przychody publiczne zaliczane są do środków publicznych i obejmują:
1. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
ze sprzedaży papierów wartościowych,
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,
z otrzymanych pożyczek i kredytów,
z innych operacji finansowych;
2. przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Wydatek budżetowy- wydatkiem jest każde przeznaczenie środków publicznych, którego nie można zaliczyć do rozchodów.
Wydatkami budżetowymi są środki pieniężne pochodzące z budżetu państwa przeznaczone w szczególności na:
funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;
zadania wykonywane przez administrację rządową;
Rozchody publiczne (budżetowe) odzwierciedlają przede wszystkim przeprowadzone przez jednostki operacje zwrotne (spłaty zaciągniętych kredytów, pożyczek, wyemitowanych papierów wartościowych). Przychody i rozchody budżetowe, które z zasady powinny mieć charakter uzupełniający, zaliczane są często do tzw. „budżetu pod kreską”. Przychody i rozchody budżetu państwa podzielone są na następujące pozycje: Finansowanie krajowe, Finansowanie zagraniczne, Przychody z prywatyzacji i ich rozdysponowanie. Różnica obejmuje finansowanie deficytu budżetu państwa i budżetu środków europejskich.
Rozchody publiczne obejmują:
spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
wykup papierów wartościowych;
udzielone pożyczki i kredyty;
Dochody budżetu państwa- środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.
Zalicza się do nich:
Podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa
wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej
dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnych charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej
Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków nad dochodami danego kraju, część wydatków budżetu nie znajdujących pokrycia w dochodach
Dług publiczny -obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto).
Limit długu publicznego
Polska- nie może przekraczać 65%
Europa- mniej niż 60 % (?)
Zabezpieczenie społeczne - to ogół urządzeń i i instytucji zapewniających ochronę przed niedostatkiem gwarantujących poczucie bezpieczeństwa socjalnego na poziomie wyznaczonym zwykle przez minimum socjalne lub minimum egzystencji. *********** Metody zabezpieczenia społecznego ****** Ubezpieczenie społeczne -źródłem finansowania są składki, świadczenia gwarantowane przez państwo, a prawo do ich uzyskania przeważnie uzależnione od płacenia składki, wysokość świadczeń powiązania z wynagrodzeniem za pracę, które przeważnie jest podstawą naliczania składki ubezpieczeniowej
Zabezpieczenie społeczne- objętych jest nim ogół ludzi, źródłem finansowania środki z budżetu państwa , rodzaj i wysokość świadczeń ustalona jest ustawowo, a prawo do świadczeń jest nieograniczone lub uwarunkowane brakiem innych środków utrzymania.
Pomoc społeczna - opieką objęci są wszyscy potrzebujący , źródłem finansowania są budżety jst, uzupełniająco - budżet państwa i fundusze organizacji charytatywnych , prawo doświadczeń nie ma charakteru roszczenia, wysokość, częstotliwość wypłaty i forma wypłaty świadczeń zależą od organu udzielającego świadczenia. Technice tej towarzyszy wysokie ryzyko naruszenia godności ludzkiej.
Rodzaje ryzyka socjalnego
trwała lub okresowa niezdolność do pracy (niepełnosprawność dawniej zwana inwalidztwem) to ryzyko utraty dochodów z powodu niezdolności do pracy przed osiągnięciem wieku emery-talnego, przez każdego, kto czerpie środki utrzymania z zatrudnienia lub działalności gospo-darczej na własny rachunek,
śmierć żywiciela to ryzyko śmierci człowieka, na którym ciąży prawne (w szczególnych sytuac-jach również obyczajowe lub moralne) zobowiązanie o charakterze alimentacyjnym wobec człon-ków rodziny oraz innych osób,
przejściowa niezdolność (niemożność) świadczenia pracy to ryzyko niezawinionej utraty prawa do wynagrodzenia lub przychodu osoby prowadzącej działalność na własny rachunek z powodu choroby, macierzyństwa, wypełnienia prawnego obowiązku opieki,
wypadek przy pracy lub choroba zawodowa to ryzyko wiążące się z deliktową odpowiedzialnością pracodawcy za szkodę na osobie, polegającą na uszczerbku na zdrowiu lub śmierci pracownika,
bezrobocie to ryzyko człowieka w wieku produkcyjnym, który aktywnie poszukuje pracy zarobkowej, lecz nie może znaleźć stałego zatrudnienia,
niez drowie to ryzyko występujące wtedy, gdy stan zdrowia pracownika lub osoby pozostającej na jego utrzymaniu wskazuje na potrzebę pielęgnacji i opieki medycznej, mającej na celu przywrócenie dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego,
niedostatek dochodu w rodzinie to ryzyko dochodów niższych od minimum ustawowego danego państwa,
trudne sytuacje życiowe to ryzyko zawinionych i niezawinionych wydarzeń i ich negatywnych konsekwencji, prowadzących do kryzysu życiowego, którego przełamanie nie jest możliwe własnymi siłami, lecz wymaga interwencji i pomocy z zewnątrz.
Ubezpieczenia społeczne w Polsce
Charakteryzuja się złożoną strukturą
Obejmuje :
-ubezpieczenie społeczne pracowników i innych osób aktywnych zawodowo
-ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych i członków ich rodzin
-Dodatkowo BP finansowane są składki za niektóre grupy ubezpieczonych (np. osoby pozostające na urlopach wychowawczych, osoby pobierające zasiłki macierzyńskie) bądź same świadczenia emerytalno-rentowe (służb mundurowych)
-1999- gruntowna reforma sysemu ubezpieczeń społecznych pracowników i innych osób aktywnych zawodowo
-Wyodrębnienie funduszy dla poszczególnych grup ryzyka
-Podział ubezpieczenia społecznego na dwa odrębne świadczenia
--finansowe z FUS na zasazie repartycyjnej
--finansowane z OFE na zasadzie repartycyjnej (7,3% podstawy wymiaru składki do 2011, 2,3% 2011-2012 , 2,8% w 2013r)
-Wspieranie ubezpieczenia obowiązkowego - dobrowolnymi formami ubezpieczeń e ramach 3 filaru
Składki
Emerytalna -19,52%
Rentowa - 6%
Chorobowa-2,45%
Wypadkowa -0,67%-3,86%
ZUS
Zakład ubezpieczeń społecznych jest państwową instytucją ubezpieczeniową. Zajmuje się gromadzeniem składek na ubezpieczenie społeczne obywateli oraz dystrybucją świadczeń w wysokości ustalonej przez parlament i rząd
Świadczenia realizowane przez ZUS można podzielić na 4 grupy : emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe. Dlatego też składka na ubezpieczenia społeczne składa się właśnie z takich części.
Zakres podmiotowy obowiązkowego ubezpieczenia : pracownicy , osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, osoby wykonujące prace nakładczą, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zleconej albo innej umowy o swobodzie słych posłów i senatorów.
KRUS
Wyodrębnione w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników z 20 grudnia 1990 r dwa systemy ubezpieczenia społecznego finansowane SA na odrębnych zasadach. Ubezpieczenie emerytalno- rentowe jest finansowane z FER, którego przychody pochodzą głownie ze środków budżetowych państwa i częściowo ze składek czynnych zawodowo rolników, natomiast ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie jest systemem pozabudżetowym, finansowanym z posiadającego osobowość prawną Funduszu Składkowego, którego przychody pochodzą wyłącznie ze składek rolników.
Ubezpieczenie emerytalno -rentowe jest obowiązkowe dla rolników którzy prowadzą gospodarstwo o obszarze uzytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalnej produkcji rolnej, którym mowa w załączniku do znowelizowanych przepisów o ubezpieczeniach społecznych rolników zgodnie z ustawą , o ile te osoby nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznym lub nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty.
Ubezpieczenie zdrowotne w Polsce
Ubezpieczeniowy model organizacji i finansowania opieki zdrowotnej w Polsce zaczęto wprowadzać w 1999r. Wprowadzono wówczas 16 regionalnych klas chorych. Od 2004 funkcjonuje NFZ - państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną i 16 oddziałów wojewódzkich Dla zapewnienia płynności finansowej NFZ zaciąga kredyty i pożyczki, wspierany jest również środkami z z BP Obok modelu ubezpieczeniowego i budżetowego funkcjonuje system komercyjny - finansowany z opłat ponoszonych rzecz osób zainteresowane uzyskaniem świadczenia.