Wzrost i rozwój gospodarczy
W roku 1798 Thomas Malthus w swej rozprawie First Essay on Population przestrzegał, że tempo wzrostu produkcji będzie dużo wolniejsze od tempa wzrostu liczby ludności dopóty, dopóki głód i zwiększona śmiertelność nie zahamują nadmiernego przyrostu demograficznego. Właśnie za sprawą tej pesymistycznej wizji ekonomia w pierwszej fazie rozwoju zaskarbiła sobie przydomek „ponurej nauki”. Późniejsza historia pokazała, że niektóre kraje rzeczywiście utkwiły w malthuzjańskiej pułapce, ale wielu innym udało się z niej wyrwać i zapewnić sobie stały, pomyślny rozwój.
1.Pojęcia:
Rozwój społeczno-gospodarczy - jest to proces wyrażający reprodukcję rozszerzoną w skali gospodarki narodowej, a więc zmiany w zdolnościach wytwórczych, produkcji i spożyciu, stosunkach społecznych, środowisku naturalnym i systemie funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa.
Rozwój gospodarczy - (inaczej ekonomiczny) jest pojęciem węższym od rozwoju
społeczno-gospodarczego. Obejmuję tylko tę sferę działalności ludzkiej, która wiąże się z gospodarowaniem, a więc produkcją i podziałem dóbr i usług. Oznacza zmiany:
zdolności wytwórczych,
stosunków ekonomicznych,
produkcji,
struktury i mechanizmu funkcjonowania gospodarki,
konsumpcji,
środowiska naturalnego.
Rezultatem rozwoju gospodarczego jest doskonalenie wszystkich jego czynników (składowych) oraz wzrost ilości i jakości dóbr i usług zaspokajających określone potrzeby. Najważniejszymi składowymi rozwoju gospodarczego są:
majątek
struktura gospodarki narodowej
mechanizm funkcjonowania gosp. narodowej
ilość, jakość, dystrybucja dóbr i usług
stan środowiska naturalnego
Czynniki rozwoju gospodarczego:
kapitał ludzki
ziemia i surowce - odnawialne i nieodnawialne
postęp techniczny
inwestycje - powiększanie kapitału rzeczowego
Wzrost gospodarczy - (pojęcie węższe od rozwoju gospodarczego). Oznacza zmianę strumieni dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, poprawę relacji ilościowych produkcji i podziału dóbr oraz świadczonych usług, co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenia ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa.
Najważniejszymi elementami wzrostu gospodarczego są:
czynniki sprawcze powodujące zwiększanie strumieni dóbr i usług
stopa wzrostu gospodarczego (podstawowa wielkość okr. tempo (szybkość) zmian)
suma dóbr i usług
jakość dóbr i usług (przypadająca na 1 mieszkańca w danej gospodarce).
Teoria wzrostu gospodarczego - określa czynniki sprzyjające szybkiemu wzrostowi produktu krajowego w ujęciu długoterminowym, określa warunki zapewniające równomierny wzrost GB gospodarczy.
2.Mierniki:
W procesie mierzenia rozwoju społeczno-gospodarczego wykorzystuje się różnorodne mierniki. W zależności od stopnia agregacji dzieli się je na 3 rodzaje:
syntetyczne - zaliczamy do nich PKB i dochód narodowy w ujęciu absolutnym i w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Mierniki te, jakkolwiek najpowszechniej stosowane i uznawane dotąd za najlepsze, nie odzwierciedlają całej działalności gospodarczej, bowiem nie charakteryzują tzw. gospodarki drugiego obiegu, która znajduje się poza systemem oficjalnej ewidencji w państwie.
szczegółowe - charakteryzują wybrane dziedziny rozwoju społeczno-gospodarczego. Działalność inwestycyjną charakteryzują np. takie mierniki jak:
- stopa inwestycji - efekty inwestycji
- dynamika inwestycji - struktura inwestycji
symptomatyczne- charakteryzują co prawda jedynie wybrane dziedziny działalności, ale są tak charakterystyczne i mają taką zdolność diagnozowania, że pozwalają wnioskować o ogólnym poziomie i dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego. Za takie mierniki uznaje się np. liczbę komputerów na 100 gospodarstw domowych.
3. Czynniki wzrostu gospodarczego.
- ujęcie historyczne - główne czynniki wzrostu to: praca, ziemia, kapitał
- ujęcie modelowe - główne czynniki bezpośrednie: zatrudnienie (Z), wydajność
pracy (W)
główne czynniki pośrednie: -majątek produkcyjny (Mp) i jego
efektywność (E)
- inwestycje i ich efektywność
ekstensywne: Z i Mp
intensywne: W i E
- ujęcie systemowe - w którym na podstawie różnych kryteriów dzieli się czynniki wzrostu gospodarczego m.in. na 1) ekonomiczne:
tradycyjne (zasoby materialne, majątek, zasoby demograficzne)
nowoczesne (postęp naukowy i organizacyjny)
2) społeczne (infrastruktura ekon. i społ.)
3) rynkowe (konkurencja i równowaga)
4) specjalne (proporcjonalność i dysproporcje rozwoju)
5) postęp w kierowaniu gospodarką (zmiany strukturalne
i międzynarodowy podział pracy)
4. Praca, ziemia , kapitał.
Kapitał produkcyjny (majątek produkcyjny) to maszyny, budynki oraz zapasy surowców i materiałów, które wraz z innymi czynnikami wytwórczymi uczestniczą w procesie produkcji. Przy danej liczebności siły roboczej wzrost całkowitych zasobów kapitału i kapitału przypadającego na 1 zatrudnionego pozwala na zwiększenie produkcji. Jednakże w miarę upływu czasu kapitał się zużywa. Do utrzymania istniejącego zasobu kapitału konieczna jest określona wielkość inwestycji. Inwestycje te muszą być odpowiednio duże, jeśli przy wzroście zatrudnienia chcemy utrzymać na nie zmienionym poziomie techniczne uzbrojenie pracy. Przy jeszcze większych rozmiarach inwestycji wzrośnie tech. uzbrojenie pracy, co pozwoli zwiększyć wydajność pracy, czyli wielkość produkcji wytwarzanej przez 1 zatrudnionego. Wzrost tech. uzbrojenia pracy jest zatem jednym z podstawowych sposobów zwiększenia wydajności i dochodu na 1 mieszkańca.
Praca. Faktyczna wielkość nakładów pracy zależy od liczby zatrudnionych i czasu pracy. Po II wojnie światowej najistotniejszym źródłem zwiększania nakładów pracy był, jak się wydaje, stały wzrost stopnia aktywności zawodowej kobiet. Zwiększanie nakładów pracy, przy danej liczbie ludności, sprzyjało wzrostowi produkcji - zarówno całkowitej, jak i w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Kapitał ludzki to ucieleśniona w ludziach wiedza i umiejętności. Wzrost poziomu wykształcenia, podnoszenie kwalifikacji i coraz większe doświadczenie zawodowe pracowników pozwalają zwiększyć produkcję przy danym zasobie pracy.
Ziemia. Wzrost powierzchni ziemi uprawnej przypadającej na 1 zatrudnionego pozwala zwiększyć produkcję rolną. Rola ziemi jako czynnika produkcji nie jest już tak istotna w gospodarkach wysoko uprzemysłowionych. Np. szybki rozwój gospodarczy Hongkongu był możliwy, mimo że w kraju tym występuje znaczne przeludnienie, a ziemia jest czynnikiem rzadkim. Przyrost podaży ziemi ma stosunkowo niewielkie znaczenie jako czynnik wzrostu we współczesnych gospodarkach.
5.Co to są korzyści skali?
Załóżmy, że zamiast zwiększać nakład tylko jednego z czynników produkcji, podwajamy nakład każdego z nich. Jeżeli produkcja także się podwoi, to będziemy mówili o stałych przychodach ze skali produkcji. Jeżeli produkcja zaś wzrośnie więcej (mniej) niż dwukrotnie, będziemy mówili o rosnących (malejących) przychodach ze skali.
Korzyści skali wzmacniają proces wzrostu. Wszystko, co powoduje spotęgowanie siły produkcyjnej czynników wytwórczych, prowadzi do dodatkowego zwiększenia produkcji. Istnienie korzyści skali można niekiedy w sposób racjonalny uzasadnić względami czysto technicznymi.
6.Zatrudnienie i wydajność pracy.
Na wzrost gospodarczy - wyrażony dochodem narodowym (D)- mogą mieć wpływ z jednej strony rozmiary zatrudnienia siły roboczej (Z), z drugiej zaś stopień efektywności jej wykorzystania, co można zapisać następująco:
D = ƒ( Z, KL, KJ, W)
∆Z - zatrudnienie
∆KL - kapitał intelektualny
∆W - wydajność pracy
D = Z ∙ W
Zatrudnienie - w wąskim znaczeniu jest to praca osób, których stosunek do pracodawcy jest oparty na umowie najmu, mianowania lub współużytkowaniu środków produkcji.
Wydajność pracy - to stosunek efektów do poniesionych na nie nakładów pracy żywej w określonej jednostce czasu. Odwrotnością w.p. jest pracochłonność wytwarzania danego produktu czy świadczenia usługi.
Efektywność pracy - stosunek nowo wytworzonej wartości produkcji do nakładów pracy żywej.
Intensywność pracy - ozn. określony stopień natężenia pracy w procesie jej wykonywania. Jest to natężenie wysiłku fiz. i psych. w czasie pracy. Głównymi czynnikami określającymi intensywność pracy są: - siła fizyczna
- sprawność intelektualna
- doświadczenie zawodowe
- wola pracy (postawa wobec pracy)
Intensywność pracy wpływa na wykorzystanie siły produkcyjnej pracy i ostatecznie kształtuje wydajność pracy.
Zależność wzrostu gospodarczego (∆D) od głównych czynników w bardziej rozwiniętej postaci przedstawia funkcja:
D = F (Z, K, T, H, S)
Z - zatrudnienie
K - kapitał ludzki
T - technologia i organizacja wiedzy
H - kapitał ludzki
S - kapitał społeczny
7. Wynalazki. Badania i rozwój (B+R)
Przełomowe wynalazki prowadzą do spektakularnego postępu technicznego. Typowymi przykładami są: koło, silnik parowy, czy komputer. Olbrzymi postęp techniczny dokonał się nie tylko w przemyśle, lecz i w rolnictwie. Proces tworzenia się społeczeństw przemysłowych rozpoczął się dopiero wtedy, kiedy wzrost wydajności w rolnictwie umożliwił przejście części zatrudnionych do przemysłu.
W większości przypadków, skala wynalazków zależy od ilości zasobów przeznaczonych na działalność badawczą, a te z kolei - od rachunku opłacalności, czyli porównania kosztów z przewidywanymi efektami. Działalność badawczą prowadzą różne ośrodki akademickie, z reguły finansowane przez państwo. Znaczna część prac badawczych jest finansowana przez prywatne przedsiębiorstwa i prowadzona w specjalnych działach badawczo-rozwojowych (B+R). Badania są rodzajem przedsięwzięcia inwestycyjnego o wysokim stopniu ryzyka, pochłaniającego zasoby, zanim jeszcze (o ile w ogóle) pojawią się jakiekolwiek efekty.
Gdy wynalazek staje się powszechnie dostępny, korzyści odnosi społeczeństwo, a nie sam wynalazca; powstają tzw. efekty zewnętrzne. Społeczeństwo próbuje wyeliminować tę ułomność mechanizmu rynkowego w dwojaki sposób. Po pierwsze, wynalazki i innowacje są chronione patentami, tj. swego rodzajem monopolem prawnym udzielanym na określony czas. Pozwala on właścicielom innowacji na przejściowe dyktowanie odpowiednio wyższej ceny, co umożliwia zwrot nakładów na B+R. Po drugie, państwo subsydiuje znaczną część badań podstawowych, prowadzonych w uniwersytetach, instytucjach rządowych i w prywatnych przedsiębiorstwach.
8. Dochód narodowy.
Przyrost absolutny dochodu narodowego to:
∆D = ∆Mp ∙ E + ∆E ∙ Mp + ∆Mp ∙ ∆E
∆Mp- przyrost majątku
∆E- przyrost jego efektywności
Przyrost względny, czyli stopa wzrostu dochodu narodowego, to:
∆D ∆Mp ∆E ∆E∆Mp ∆Mp ∆E ∆Mp
— = —— + — + ——— = —— + — ( 1 + —— )
D Mp E Me Mp E Mp
9.Koszty rozwoju gospodarczego.
1. społeczne
2. alternatywne
nasycenie gospodarki (może powodować kryzys gospodarki)
zmniejszenie ilości czasu, zmęczenie, wysiłek
zanieczyszczenie środowiska
ograniczenie zasobów, surowców naturalnych i ich degradacja
zmniejszenie konsumpcji, wzrost inwestycji
10.Neoklasyczny model wzrostu
Pod koniec lat pięćdziesiątych Robert Solow z MIT zbudował model wzrostu oparty na teorii neoklasycznej, który w następnych latach stał się podstawą wielu analiz empirycznych.
Prosty neoklasyczny model wzrostu zakłada, że produkcja, zasób kapitału i siła robocza wzrastają w jednakowym tempie. Niezależnie od wyjściowych zasobów kapitału gospodarka zawsze zmierza ku takiej właśnie ścieżce zrównoważonego wzrostu. Przedstawiony model wzrostu objaśnia tempo wzrostu produkcji, ale nie tłumaczy przyczyny wzrostu wydajności pracy. Postęp techniczny zwiększający techniczne uzbrojenie pracy umożliwia ciągły wzrost wydajności, zbliżając model do rzeczywistości.
11.Korzyści wynikające ze wzrostu gospodarczego.
- podnoszenie standardu życia
- zwiększenie PKB (powoduje wzrost pieniędzy budżecie państwa)
- zwiększenie zakresu usług i świadczeń socjalnych
- lepszy podział
- prestiż narodu
- wzrost wydajności pracy
- wzrost efektywności produkcji
- zmiany w strukturze zatrudnienia, spadek bezrobocia
- zmiany w strukturze kwalifikacji
- lepsze zaspokojenie ludzkich potrzeb
- zwiększa się zadowolenie społeczne, jakość życia
- poprawa jakości produktów, ich funkcjonalności
- lepszy dostęp do dóbr i usług
- lepsza dystrybucja dóbr narodowych
- większa obronność kraju, bezpieczeństwo
12.Bariery rozwoju gospodarczego.
- konsumpcji
- siły roboczej (niedostateczna jej ilość oraz niedostosowanie kwalifikacji do
porządnej struktury stanowisk pracy)
- środowiskowa
- niesprzyjającej sytuacji politycznej
- baza surowcowa
- handel zagraniczny
MAKROEKONOMIA - ćwiczenia 20.03.2006
1