Autakoidy
PROSTAGLNADYNY
Arachidonian endonadtlenki (PGG2, PGH2) - (cyklooksygenaza)
TXA2 (syntetaza TX w plytkach)
PGI2 (syntetaza prostacykliny - śródbłonek płuca)
PGE2 (izomeraza i reduktaza)
Arachidonian - HPETE (lipooksygenaza - płyca, leukocyty, płytki) HETE LT
PG - rozszerzają naczynia spadek ciś., objawy zapalenia
Endonadtlenki - rozszerzają lub kurczą naczynia
TXA2 - silnie kurczy naczynia, najsilniej zlepia płytki
PGE, F, A - słabo inotropowo +
PGE1, E2 - wzrost erytropoezy (też A2), hamowanie agregacji płytek (E1, D2), rozszerzaja mięśnie gładkie tchawicy i oskrzeli, pobudzają perystaltykę (biegunki)
PGI2 - najsilniej hamuje agregację płytek
TXA2 i LT - kurczą m. głagkie oskrzeli i tchawicy
PGE2, E1 i F2α - silnie kurczą macicę (poród)
PGE, A, I2 - spadek wydzielania soku żoł., wzrost śluzu, spadek wydzielania soku trzustkowego (E1), WZROST PRZEPŁYWU KRWI PRZEZ nerki, wydalanie H2O, Na, K
PGE - hamują uwalnianie NA
PGF - zwiększają uwalnianie NA
PGE, I2 - powodują hiperalgezję, patogeneza przewodu Botala
Dinoprost (PGF2α ) i Dinoproston (PGE2) - leki wzbudzające czynność porodową
ANGIOTENSYNA
AT II - silnie kurczy tętniczki przedwłośniczkowe i żyły zawłośniczkowe (głównie skóry śledziony, nerek)
↑czynności serca i pojemności wyrzutowej - później przez baroreceptory ↓, najsilniejszy związek hipertensyjny, ↑przepuszczalność włośniczek, ↑pragnienie, ↓łaknienia, ↑ADH, nasila uczenie, pobudza syntezę aldosteronu i hamuje diurezę.
ANTAGONIŚCI ANGIOTENSYNY
Kaptopryl - p.o. w ch. nadciśnieniowej - ↓opory naczyniowe i pracę serca, wchłanianie 70%, z białkami 30%, metabolizm 70% - wątroba
Objawy niepożądane - wypryski skórne, zab. smaku, częstoskurcz, uszkodzenie nerek
Dawki - 0,075/d do 0,15/d
Enalapryl - hamuje konwertazę, ↑obj. wyrzutowa i przeplyw przez nerki, mniej toksyczny, w ch. nadciśnieniowej i niewydolności krążeniowej pochodzenia sercowego
p.o. 0,01 do 0,04/d
Enalaprylat - metabolit Enalaprylu - nie wchłania się z p.pok. - 0,
04/d
Kininy
Bradykinina, Kalidyna - powstają z kininogenów (α2 globuliny) pod wpływem kalikreiny.
↑przepuszcalność naczyń włosowatych (obrzęki), kurczą mięśnie oskrzeli, wywołują ból, uwalniają aminy kat. z nadnerczy, prawdopodobnie biora udział we wstrząsie, dychawicy oskrzelowej, zapaleniach, ostrym zap. trzustki.
Aprotynina - hamuje klaikreinę, stosowana w ostrym zap. trzustki
POLIPEPTYDY
Substancja P - neuromodulator bólu w rdzeniu kręgowym i mózgu
Tuftsyna - stymuluje hemotaksję leukocytów w zakażeniach bakteryjnych, ośrodkowe działanie p-bólowe.
Enkefaliny, pentapeptydy - działanie ośrodkowe jak opioidy, p-bólowe, wywołują tolerancję i zależność
SEROTONINA (5HT)
Głównie w kom. enterochromafinowych p.pok., płytkach, i w mózgu (jądro przegrody rdzenia przedłużonego)
Trombocyty wychwytuję 5-HT z kom. enterochromafinowych jelit.
Kurczy naczynia trzewi, nerek, mózgu, płuc, macicy, łożyska, pępowiny i żyły, rozszerza mięśni i skóry.
Na ciśnienie krwi - trójfazowo, ale spadek cisnienia, rzadkoskurcz
Kurczy oskrzela u ludzi z dychawicą oskrzelową
↑perystaltyka jelita cienkiego, ↓motoryka żołądk ai jelita grubego, ↓sok żołądkowy, 1a śluz
1a NA i Ach w zakończeniach autonomicznych serca, 1a amin kat. w nadnerczach, wywołuje ból, neuroprzekaźnik
Patogeneza migreny, dychawicy oskrzelowej, wstrząsu anaf., psychoz, 1a w nowowtworze kom. enterochromafinowych
Antagoniści 5-HT
LSD
Metysegrid, cyproheptadyna, pizotyfen - głównie migrena i zespół Hortona
HISTAMINA
We wszystkich tkanakach, głównie w skórze, płucach, błonie śluzowej jelit, magazynowana w kom. tucznych i bazofilach, ponadto w OUN, kom. naskórka i kom. enterochromafinowych
Rozszerza naczynia (małe) - ↓ ciśnienia, ↑ przepuszczalności włośniczek (obrzęki)
Serce - batmotropowo +, zwolnienie przewodzenia P-K, odruchowo ↑ częstości i objętości wyrzutowej
Silnie kurczy m. gładkie oskrzeli i jelit (H1 - ↑ cGMP) zwiększa wydzielanie soku żoł. (H2 - ↑ cAMP, napływ Ca+2)
Wywołuje swędzenie i ból, uwalnia aminy kat. z rdzenia nadnerczy, kompleks Ag-Ab - powoduje jej uwalnianie objawy uczuleniowe i wstrząs
Jako lek - nikłe znaczenie, głównie w diagnostyce
LEKI P-HISTAMINOWE (ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW H)
Znoszą objawy uczuleniowe umiejscowione (świąd, obrzęk, pokrzywka), zapobiegaja obrzękom, mają właściwości cholinolityczne, po podaniu i.v. może być ↓ ciśnienia.
Działania niepożądane - niepokój, pobudzenie, bezsenność lub otępienie i senność, hamują czynność błędnika i ośrodka wymiotnego (w ch. lokomocyjnej), zaburzenia żoł-jel, uczulenie, zwłaszcza skórne
T1/2 około 3h, zastosowanie w zmianach uczuleniowych umiejscowionych, katar sienny, pokrzywki, atopowe zap. skóry, ukąszenia, po przetoczeniu krwi, choroba lokomocyjna
Przeciwskazania - leukopenia, niedokrwistość, jaskra, wrzody
Pochodne etylenodiaminy - blokują H1 - toksyczne
antazolina p.o. 0,05-0,1 co 6h, i.m. 0,1-0,3/d
chloropyramina - 0,075-0,15/d
Tripelenamina - 0,2/d
Poochodne etanolaminy - silniejsze cholinolityczne
difenhydramina 0,2-0,4/d
Klemastina - b. silna p.o. 0,001 co 12h i.m. i.v. 0,002 co 12h
Pochodne piperydyny
Tenalidyna - p.o. 3x2 tabl., i.v. 5-10 ml co 6-8h rzadziej stosowana
Pochodne fenotizayny
prometazyna - p-uczuleniowa, uspokajająca, bloker H1, w ch. lok, p.o. i.m. 0,025-0,05/d
Zewnętrznie
betadrin (difenhydramina + sympatykomimetyk) krople do oczu i nosa
Leki II generacji
mniej toksyczne, pozbawione działania uspokajajacego, dłużej działają (10-24h)
Cytyryzyna, Astenizol (Hismanal), Loratadyna
Leki zapobiegajace uwalnianiu histaminy itp. z tkanek
Głównie w zapobieganiu napadów dychawicy oskrzelowej i reakcji alergicznych
Chromoglikan disodowy (Intal) proszek wziewny - 0,02 co 6h
Ketotyfen - p.o. 0,001-,002 co 12h
Nedokromil sodowy, Oksatomid
Hormony
INSULINA
Recα2 - hamują wydzielanie β2-pobudzają, wydzielanie 25U/d do krążenia wrotnego
Katabolizm - wątroba, kanalik proksymalny, łożysko, mięśnie
1 mg suchego preparatu - 24U
w Polsce - 40 lub 80U/ml, zagranica 100U/ml
Insuliny krótko działające (insulina krystaliczna cynkowa - zwykła), s.c. (30 min przed pos.), i.m. i.v., tmax 1/2-3h, t=5-8h
Insulinum - pH=3, łączona z protaminowo-cynkową, nie mieszać z lente
Insulinum sol. neutralis, ph=7, mniej uczulająca, można łączyć ze wszystkimi z grupy III
Insulinum maxirapid, pH=7, bufor octanowy, często mieszana z lente
Insuliny o średnim t działania
Insuliny surfenowe i globinowe, przezroczyste roztwory, pH=3-3,7, s.c.
Depot insulin (surfenowa) tmax=3-6, t=10-16
Hg Insulin (globinowa, wołowa) tmax=6-10, t=12-18
Insulina izofanowa - tmax=8-12, t=18-24, zawiesina kryształów insuliny protaminowo-cynkowej w buforze fosforanowym, pH=7,2, protamina - 0,4mg/100U, można mieszać ze zwykłą, oprócz kwaśnej, s.c.
Insuliny długo działające
Insulina protaminowo-cynkowa (PZI) - tmax=8-16, t=24-36, pH=6,9-7,4, nadmiar protaminy, może wydłużac i opóźniac działanie insuliny krystalicznej, s.c.
Zawiesina insuliny cynkowej, z buforem octanowym ii dodatkiem Zn
Forma bezpostaciowa - Semilente (tmax=1-5, t=12-16)
Forma krystaliczna - Ultralente (tmax=18-16, t=24-36)
30% Semilente + 70% Ultralente = Lente (tmax=8-12, t=18-24)
W przypadku uczuleń
insuliny homologiczne (półsyntetyczne lub rekombinowane)
preparaty jednoszczytowe - chromatgrafia cieczowa, zawiera frakcję C, 99% insuliny
insuliny monokompetentne (MC) lub rzadko antygenowe - chromatografia jonowymiennna, prawie 100% insuliny
Dawkowanie:
Najczęściej 1-2 zastrzyki Lente z dodatkiem krótkiej lub bez, 20-40U/d, jeżeli zapotzrebowanie > 60U 2 zastrzyki.
Ciąża, przeszczep nerki
s.c 1/4 dawki wieczorem - Lente, reszta - krótka przed posiłkiem
stały wlew podskórny krótkiej
Śpiączka: i.m. i.v. najlepiej wlew dożylny - krótka
Odżywianie pozajelitowe - krótka 10-20U/1l 5%Glc lub s.c.
Insulinooporność - zapotzrebowanie > 100U/d u dorosłych lub 2,5U/kg u dzieci - 4 przyczyny
DOUSTNE LEKI HIPOGLIKEMIZUJĄCE
1. Pochodne sulfonylomocznika, pobudzaja kom. β, zwiększają liczbę receptorów insulinowych
Objawy niepożądane: hipoglikemia - skórne odczyny alergiczene, zaburzenia krwi, żółtaczka holestatyczna
I generacja:
Tolbutamid - 0,5-3/d, 2-3 dawki, 6-12h, metabolizm - wątroba
Glicynklamid - 0,25-3/d, 2-3 dawki, 6-12h, metabolizm - wątroba
II generacja
Chlorpropamid - 0,1-0,5/d, 1 dawka, do 60h, metabolizm - nerki
Acetohexamid - 0,25-1,5/d, 1-2 dawki, 12-24h, wątroba, nerki
Tolazamid - 0,1-1/d, 1-2 dawki, 12-14h, wątroba
III generacja
Glibornuryd - 0,00125-0,1/d, 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
Glipizid - 0,00125-0,04/d 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
Glibenklamid - 0,00125-0,02/d 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
Glimidyna - pochodna sulfadiazyny, działanie jak II generacja 0,5-2/d 1-2 dawki, 6-12h - stosowana w przypadkach uczulenia na pochodne sulfonylomocznika
2. Biguanidy - ↓ glukoneogenezy wątrobowej, ↑ liczby receptorów (fenformina), ↓ absorbcji Glc i lipidów w p.pok., ↑wychwytywania Glc przez tkanki, ↓ glikemii i zapotrzebowania na insulinę (o 20%).
Stosowanie - z insuliną (typ I z otyłością i hiperlipoproteinemią), - z pochodnymi sulfonylomicznika (typ II)
Objawy niepożądane: kwasica mleczanowa śpiączka (50% +), zaburzenia żoł-jel, metaliczny smak, ketoza
Fenformina 0,025-0,15/d, 1-2 dawki, 4-6h, 8-14 Depot
Buformina 0,05-0,3/d 1-2 dawki, 4-8h, 8-14 Depot
Metfomina 1-3/d, 1-2 dawki, 4-6h, 6-12 Depot
ZWIĄZKI HIPERGLIKEMIZUJĄCE
Glc, p.o lub 20-40% i.v.
Glukagon - w przedawkowaniu insuliny lub insulinomie, s.c. i.m. (i.v.) 0,0005-0,001 jednorazowo
Diazoksyd - ↓ wydzielania insuliny, ↑ wydzielania amin kat., w nawracającej hipoglikemii (insulinoma) 0,1-0,6 co 6h
Streptozocyna - niszczy komorki β, stosowana w insulinomie, nefro i hepatotoksyczna
Tarczyca
T3 i T4 - w obrzęku śluzakowatym, kretyniźmie, i wolu prostym. Działanie T4 p.o. pojawia się późno i utrzymuje się długo (tygodnie).
Działania niepożądane to ↑ czynności serca, napady dusznicy bolesnej, zawał serca, blok P-K, mogą być bezsenność, bóle głowy, reakcje uczuleniowe.
Przeciwwskazania: choroba wieńcowa, zaburzenia sercowe, nadciśnienie, cukrzyca, gruźlica
Stosowane p.o. lub i.m. w postaci soli sodowych:
Lewotyroksyna 0,05 - 0,5mg/d
Liotyronina - 0,01-0,1mg/d
Dekstrotyksyna - nieznacznie działa na BMR, ↓ cholesterolu we krwi i hiperglikemii, lek p-miażdżycowy, 1-2mg do 8mg/d
Tyroidyna - 0,04-0,2/d - tarczyca suszona
LEKI P-TARCZYCOWE
Stosowane w przypadkach nadczynności tarczycy. Mogą powodowac przerost gruczołu tarczowego (↑ TSH).
Tioamidy
Metylotiouracyl p.o. 0,6/d w 3 dawkach potem 0,1/d
Propylotiouracyl p.o. 0,1 co 8h, czasami do 0,6/d, działanie 6-8h, uwidacznia się z dużym opóźnieniem (tygodnie)
Benzylotiouracyl p.o. do 0,2/d
Tiamazol - silniejszy od Tiouracylu p.o. 0,03-0,06/d w 3 dawkach
Karbimazol - 2 razy silniejszy do Tiamazolu p.o. 0,01-0,03/d
2-Merkaptotiazolidyna - 0,025-0,1/d
Działania niepożądane: reakcje alergiczne, mdlości, wymioty, zab. wątrobowe, agranulocytoza, wytrzeszcz, powiększenie tarczycy
Inhibitory jonowe
Zapobiegają przechodzeniu jodków do wnętrza kom. tarczycy.
Rodanki, nadchlorany (KClO4, NaClO4), fluoroborany.
Dijodotyrozyna
Hamuje wydzielanie TSH, tabletki, do 0,5/d
JOD I JEGO ZWIĄZKI
Zapotrzebowanie 0,0001 -0,0002/d, w soli 1-10mg/kg
Zastosowanie - wielokrotne duże dawki w nadczynności tarczycy, przygotowywanie do tyreoidonektomii
Roztwór Lugola 1%I w 2%KI - roztwór wodny 5,0/d
Roztwór spirytusowy KI 10% p.o. 0,05-,05/d
Jod promieniotwórczy - najczęściej I131, t½=8dni, w nadczynności tarczycy, w nowotworach, do prób diagnostycznych, także I132 t½ =2,33h, I125 t½=60dni, I130 t½=12,5h
Przytarczyce
Ca w surowicy 2,5mmol/l (1mmol/l wolny). Tężyczka przy <1mmol/l wolnego.
PTH pozajelitowo, nieskuteczny do leczenia tężyczki.
Kalcytonina - choroba Pageta, idiopatyczna hiperkalcemia, nadczynnośc przytarczyc, zatrucia wit D3, przerzuty nowotworowe do kości, pozajelitowo 0,5-5 MRC/kg. Ma też działanie p-bólowe.
Hormony kory nadnerczy
MINERALOKORTYKOSTEROIDY
Zatrzymanie w organiźmie Na, Cl, H2O, wydalanie K+ i H+
Dezoksykorton (DOCA) - 1/30 aktywności aldosteronu w leczeniu ch. Addisona i niewydolności przysadkowo-nadnerczowej, gł. ostrej, i.m. w postaci roztworów olejowych - 0,002-0,005 jednorazowo, w niewydolności 2 razy tygodniowo 0,005, linquetki - 0,02, peletki - 0,05-0,1
Aldosteron - słabe właściwości glikokortykosteroidów, ↑ siły skurczu serca, metabolizm w wątrobie, stosowany w chorobie Addisona - i.m. lub i.v. w postaci wlewu 0,1mg-0,5mg/d
Mogą powodować nadmierne zatrzymywanie Na, obrzęki, nadciśnienie, ↓ K+ obniżenie ST i ↓ siły mięsni.
GLIKOKORTYKOSTEROIDY
↑ glikogenu w wątrobie, glc we krwi, glukoneogenezy, katabolizmu białka i puryn, lipolizy,
↓ zużycia glc, skurczu oskrzeli, ilość krążących eozynocytów.
Działanie p-zapalne, hamują rozwój tkanki limfoidalnej, mogą powodować zaburzenia psychiczne i drgawki.
Zastosowanie: głównie p-zapalnie, w kolagenozach - gościec, reumatyzm, toczeń, guzkowe zapalenie okołotętnicze, zap. wątroby, p-uczuleniowo - w dychawicy oskrzelowej i wypryskach skórnych, immunosupresyjnie - nowotwory.
Postacie: i.v., do jam ciała, krople (okulistyka), maści, aerozole
Hydrokortyzon - p.o. 0,02 jednorazowo do 0,1/d, dostawowo - octan hydrokortyzonu, i.v. we wlewie i i.m. - półbursztynian hydrokortyzonu - 0,1-0,15 do 1,5/d, 1% maść, 0,1% aerosol
Kortyzon - 20% słabszy, głównie w postaci octanu, p.o. 0,025-0,1 do 0,3/d
Prednizon - 4 razy silniej p-zapalnie od hydrokortyzonu 0,005-0,05/d 3-6 dawek, 0,5% krople do oczu
Prednizolon - p.o., i.v., i.m. - w takich samych dawkach
Metyloprednizolon - 5 x silniejszy od hydrokortyzonu - p.o. do 0,08/d, w postaci octanu - i.m. lub dostawowo lub 0,25%-1% maści
Triamcynolon - 5x silniej od hydrokortyzonu, nie zatrzymuje Na, p.o. 0,002-0,02
Deksametazon - jeden z najsilniejszych (25 x) - p.o. 0,5mg-3mg/d, sól sodowa - i.v., i.m. miejscowo
Betametazon - siła podobna do deksametazonu
Parametazon - p.o. lub i.m. 2,12mg
Acetonit fluocynolonu - zewnętrznie w uczuleniach, łuszczycy, oparzeniach - 0,025% maść, 0,5% krem z neomycyną
Trimetylooctan flumetazonu - w pediatrii, maści, kremy
Cortinef - tabletki do 0,001/d w ostrej niewydolności nadnerczy i ch. Addisona, w okulistyce 0,1% maść
Działania niepożądane
immunosupresyjne - maskowanie objawów zakażenia, mogą pogarszac przebieg chorób wyw. przez wirusy neurotropowe (ospa wietrzna)
↑ glc we krwi - cukromocz, ułatwienie rozwoju cukrzycy
zaburzenia żołądkowo-jelitowe - wrzody żołądka lub XII-cy
zaburzenia psychiczne - bezsenność, zmiany nastroju, psychoza, schizofrenia
osteoporoza - kompresyjne złamania kręgosłupa i aseptyczna martwica kości
zmiany skórne - w leczeniu miejscowym, rozstępy, opóźnione tworzenie blizny
w okulistyce - owrzodzenia i perforacje rogówki, jaskra, zap. nerwu wzrokowego, ↓przejrzystości soczewki
zespół Cushinga, zanik nadnerczy, nadcisnienie
skaza krwotoczna naczyniowa, ↑krzepliwość krwi (rzadziej występuje)
Podczas długotrwałej terapi glikokortykosteroidami trzeba je stosować co 2-gi dzień