SEJM I SENAT

1. Władza ustawodawcza.

Władzę ustawodawczą sprawują w Polsce Sejm i Senat. Z wyjątkiem lat 1919-1922
i 1944-1989 parlament w Polsce był dwuizbowy. Sejm i Senat mają identyczną kadencję, wybory posłów i senatorów odbywają się w tym samym czasie, a skrócenie kadencji Sejmu pociąga za sobą skrócenie kadencji Senatu. Mimo tych zbieżności różne jest znaczenie obu izb i różne są ich role.

2. Wybory do Sejmu i Senatu.

• wybory do Sejmu:

Sejm składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych:

- powszechnych - prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) mają obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat. O pozbawieniu prawa wyborczego decyduje sąd w przypadkach określonych przez prawo. Prawo kandydowania (bierne prawo wyborcze) przysługuje obywatelom polskim, mającym prawo wybierania, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 21 lat
i nie zostali pozbawieni prawa wybieralności przez sąd lub Trybunał Stanu.

- równych:

a) każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów (równość w sensie formalnym),

b) waga każdego głosu jest taka sama, a kandydaci rywalizują o głosy wyborców
na jednakowych zasadach (równość w sensie materialnym). Na każdy mandat powinna przypadać taka sama liczba głosów, w czasie wyborów do Sejmu dzieli się więc liczbę mieszkańców Polski przez 460, uzyskując odpowiedni wskaźnik.

- bezpośrednich - obywatele sami dokonują wyboru, wybory są jednostopniowe, głosuje się wprost na nazwiska kandydatów.

- proporcjonalnych - każda z partii zgłaszających listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. Zgodnie z Ordynacją Wyborczą do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 12 kwietnia 2001 okręgowa komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy okręgowe w sposób następujący: liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy, a następnie każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych. Mandaty przypadające danej liście okręgowej uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów.

- tajnych - wyborca ma prawo oddać głos w taki sposób, by zachowana została tajemnica wyboru. Ordynacja wyborcza przewiduje wiele gwarancji przestrzegania tej zasady, np. możliwość głosowania w specjalnych pomieszczeniach.

• wybory do Senatu:

Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach trójprzymiotnikowych:

- powszechnych - czynne prawo wyborcze od 18 roku życia, bierne od 30.

- bezpośrednich

- tajnych

Wybory do Senatu odbywają się według zasady większościowej - przewidziane do rozdziału mandaty uzyskują ci kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów.

Wybory do Senatu nie są równe, ponieważ głosuje się w okręgach wyborczych (województwach), w których liczba osób nie jest taka sama, zatem waga każdego głosu nie jest równa.

• Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu.

• Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy. Każdemu wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia protestu przeciwko ważności wyborów.

3. Kadencja Sejmu i Senatu.

• Kadencja Sejmu i Senatu trwa cztery lata i rozpoczyna się z dniem zebrania się nowo wybranego Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Może ulec skróceniu, jeśli:

• Sejm podejmie uchwałę o skróceniu swojej kadencji (większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów),

• Prezydent zarządzi skrócenie kadencji Sejmu (tylko w przypadkach określony w Konstytucji, np. w sytuacji, gdy Sejm trzykrotnie nie udzielił tworzonemu rządowi wotum zaufania lub gdy w ciągu czterech miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie została ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu).

• Skrócenie kadencji Sejmu pociąga za sobą skrócenie kadencji Senatu.

• Jeśli kadencja Sejmu ulegnie skróceniu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu
  i Senatu (muszą się odbyć w ciągu 45 dni).

4. Posłowie i senatorowie.

• Nie można również jednocześnie być posłem i senatorem.

• Posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego narodu. Mandat przedstawicielski jest:

• Generalny - poseł (senator) wyraża wolę narodu, zatem w swojej działalności musi kierować się interesami wszystkich obywateli,

• Niezależny - posła (senatora) nie obowiązują instrukcje wyborcze,

• Nieodwołalny - wyborcy nie mogą odwołać posła (senatora),

• Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu posłom i senatorom przysługuje immunitet parlamentarny polegający na nietykalności osobistej członków parlamentu (nie można ich aresztować bez zgody odpowiednio Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, wyjątkiem jest ujęcie posła lub senatora na gorącym uczynku - należy wtedy powiadomić o tym fakcie Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu, który może nakazać zwolnienie aresztowanego) i na zwolnieniu ich od odpowiedzialności karnej.

• Mandatu posła (senatora) nie można łączyć m.in. z następującymi funkcjami:

• Prezesa NBP,

• Prezesa NIK,

• Rzecznika Praw Obywatelskich,

• Członka Rady Polityki Pieniężnej,

• Ambasadora,

• Sędziego,

• Prokuratora,

• Żołnierza pozostającego w czynnej służbie wojskowej,

• Funkcjonariusza policji,

• Posłom i senatorom nie wolno prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku (za naruszenie tych zakazów poseł lub senator może zostać pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu).

5. Organizacja Sejmu i Senatu.

• Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje Prezydent RP (w ciągu miesiąca od wyborów), kolejne zwoływane są przez Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu.

• Posiedzenia Sejmu i Senatu są jawne i mogą zostać utajnione tylko, gdy wymaga tego dobro państwa.

• Organy Sejmu to:

• Marszałek Sejmu - wybierany z grona posłów przez Sejm na pierwszym posiedzeniu, najczęściej jest przedstawicielem najliczniejszego klubu poselskiego. Druga po prezydencie osoba w państwie; zastępuje go w razie niemożności sprawowania przez niego urzędu. Przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu reprezentuje Sejm na zewnątrz oraz zarządza wybory prezydenckie.
  Do czasu wyboru Marszałka Sejmu obradom przewodniczy marszałek senior, czyli najstarszy poseł danej kadencji,

• Prezydium Sejmu - Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie,

• Konwent Seniorów - w Sejmie i Senacie jest to organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich lub senatorskich w sprawach związanych
  z działalnością i tokiem prac Sejmu lub Senatu. W skład Konwentu Seniorów
  w Sejmie wchodzą członkowie Prezydium Sejmu, przewodniczący (lub wiceprzewodniczący) klubów parlamentarnych i przedstawiciele porozumień (jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów). Konwent Seniorów w Senacie tworzą: Marszałek Senatu, wicemarszałkowie, przedstawiciele klubów parlamentarnych (co najmniej 7 senatorów) i przedstawiciele porozumień (co najmniej 7 senatorów),

• Komisje sejmowe - zaliczamy do nich komisje stałe, komisje nadzwyczajne i dysponujące szczególnymi uprawnieniami komisje śledcze.

• Klub parlamentarny - w parlamencie polskim grupa minimum 15 posłów (7 senatorów), którzy zazwyczaj należą do tej samej partii politycznej, ustalająca własną politykę i stanowisko w danej sprawie.

• Koło poselskie - w Sejmie RP organizacja złożona z minimum 3 posłów, utworzona na podstawie kryterium politycznego.

• Poseł może należeć tylko do jednego klubu parlamentarnego lub klubu poselskiego, przy czym przynależność nie jest obowiązkowa.

6. Funkcje parlamentu.

1. funkcja ustrojodawcza - parlament może ustalać lub zmieniać ustrój polityczny, społeczny lub ekonomiczny państwa i dokonywać zmian w obowiązującej konstytucji.

2. funkcja ustawodawcza - parlament może regulować określone sfery życia społecznego za pomocą ustawy. Procedura uchwalania ustaw (droga legislacyjna) rozpoczyna się w momencie wniesienia projektu ustawy przez uprawniony do tego podmiot. Inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo wnoszenia projektów ustaw przysługuje:

• grupie co najmniej 15 posłów oraz komisjom sejmowym,

• Senatowi,

• Prezydentowi,

• Radzie Ministrów,

• grupie co najmniej 100 000 obywateli posiadających prawa wyborcze.

Projekt ustawy jest rozpatrywany w trzech czytaniach. W ramach pierwszego czytania Sejm może projekt odrzucić lub skierować go do prac w komisji (komisjach). Drugie czytanie polega na rozpatrywaniu sprawozdań z prac komisji i zgłaszaniu poprawek do ustawy. Trzecie czytanie to głosowanie nad poprawkami i ostatecznym projektem ustawy (ustawy uchwala się zwykłą większością głosów). Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy do czasu zakończenia drugiego czytania.

Uchwalona przez Sejm ustawa trafia do Senatu. Senat może:

• przyjąć ustawę w brzmieniu uchwalonym przez Sejm,

• zgłosić poprawki,

• odrzucić ustawę w całości.

Senat dysponuje ograniczonym czasem na sformułowanie zastrzeżeń: ustawa zwykła - 30 dni, ustawa budżetowa - 7 dni. W przypadku zgłoszenia poprawek lub odrzucenia ustawy przez Senat ustawa wraca do Sejmu. Sejm może przyjąć ustawę w brzmieniu poprzednio przez siebie uchwalonym (mimo zastrzeżeń ze strony Senatu) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu postępowania w parlamencie Marszałek Sejmu przekazuje Prezydentowi do podpisu uchwaloną ustawę. Prezydent w ciągu 21 dni może:

• podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP,

• wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, Prezydent musi ją podpisać. Natomiast jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją, Prezydent odmawia jej podpisania (jeśli niezgodność z Konstytucją dotyczy tylko poszczególnych przepisów ustawy, Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne
  z Konstytucją lub zwraca ustawę do Sejmu w celu usunięcia niezgodności),

• skierować ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (weto prezydenckie)

Jeśli Prezydent zawetuje ustawę, Sejm może ją uchwalić kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie ustawa wraca do Prezydenta, który ma 7 dni na podpisanie jej i zarządzenie jej publikacji w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją.

3. funkcja kontrolna - przysługuje tylko Sejmowi, który ma prawo kontrolowania rządu i innych organów państwowych. Może to czynić, korzystając z następujących sposobów działania:

• wotum zaufania - uchwała wyrażająca poparcie dla polityki lub programu działania rządu, podejmowana po dyskusji w Sejmie nad exposé Premiera.

• wotum nieufności - odmowa poparcia dla dotychczasowej Rady Ministrów lub konkretnego ministra. Wniosek w tej sprawie mogą zgłosić tylko posłowie, a wotum musi być uchwalone bezwzględną większością głosów. W przypadku wotum nieufności dla Rady Ministrów musi zostać uchwalone tzw. konstruktywne wotum nieufności tzn. takie, które prowadzi do wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów i powierzenia mu misji utworzenia rządu.

• absolutorium - zatwierdzenie działalności finansowej rządu w określonym czasie i uznanie jej za prawidłową. Nieudzielenie absolutorium oznacza, że rząd naruszył ustawę budżetową, co może skutkować dymisją rządu lub pociągnięciem winnych ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej.

• zapytania i interpelacje poselskie - formy, w jakich posłowie mogą zwracać się do członków Rady Ministrów o udzielenie informacji w określonej sprawie. Zapytany musi odpowiedzieć na piśmie w terminie 21 dni lub ustnie na posiedzeniu Sejmu.

Sejm rozpatruje również sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli z kontroli planowanych lub przeprowadzonych na zlecenie Sejmu, coroczne sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich o stanie przestrzegania praw obywateli i ich wolności, informacje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

4. funkcja kreacyjna - Sejm i Senat mogą tworzyć różne organy państwowe. Uprawnienia kreacyjne Sejmu i Senatu nie są jednakowe. Sejm posiada następujące uprawnienia kreacyjne:

• udział w tworzeniu rządu przez udzielenie mu wotum zaufania,

• wybór Prezesa Rady Ministrów po odmowie udzielenia zaufania Radzie Ministrów formowanej przez Prezesa desygnowanego przez Prezydenta (pierwsza procedura rezerwowa),

• wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i składu Trybunału Stanu (oprócz przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego),

• powoływanie na wniosek Prezydenta Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

• wybór Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (za zgodą Senatu)

• wybór Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu)

• wybór Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej,

• wybór Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,

• wybór czterech członków Krajowej Rady Sądownictwa,

• wybór czterech członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

Senat posiada następujące uprawnienia kreacyjne:

• udział w powoływaniu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich,

• wybór dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• wybór dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa,

• wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

7. Zgromadzenie Narodowe.

W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe (art. 114 Konstytucji RP)

Tradycję Zgromadzenia Narodowego w ustroju RP (nawiązując do praktyki wspólnego obradowania wszystkich „izb sejmujących”) zapoczątkowała Konstytucja Marcowa z 1921 roku. Jedyną funkcją Zgromadzenia Narodowego był wtedy wybór Prezydenta RP. Obecnie organ ten nadal funkcjonuje, choć Prezydent jest wybierany nie przez Zgromadzenie Narodowe, ale przez obywateli w wyborach powszechnych.. Zgodnie z Konstytucją z 1997 roku Zgromadzenie Narodowe zwołuje się w czterech wypadkach:

• w celu przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta,

• postawienia Prezydenta w stan oskarżenia za naruszenie Konstytucji lub za popełnienie przestępstwa (większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków),

• uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,

• wysłuchania orędzia prezydenta skierowanego do Zgromadzenia Narodowego.

Nie każde wspólne posiedzenie Sejmu i Senatu jest Zgromadzeniem Narodowym (np. posiedzenie w czerwcu 1999 r. z udziałem papieża Jana Pawła II.)

---