Dr Wojciech Gulin

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PSYCHOLOGII

PSYCHOLOGIA - nauka o zachowaniu człowieka oraz o zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowaniach tego zachowania.

Psyche logos - nauka o duszy (etymologia)

PRZEDMIOT PSYCHOLOGII - nauka o czynnościach i o człowieku, jako podmiocie tych czynności (T. Tomaszewski).

CELE BADAŃ PSCYHOLOGICZNYCH - wg R. Sternberga:

• Opis

• Wyjaśnienie

• Prognoza

• Kontrola

METODY SPECYFICZNE (tylko dana dziedzina) i NIESPECYFICZNE (wszystkie inne dziedziny) za M. Przetacznik - Gierowską,i G. Makiełlo - Jarżą

METODY PSYCHOLOGICZNE:

• Obserwacja psychologiczna

• Eksperyment psychologiczny

• Wywiad, ankieta, kwestionariusz

• Testy - nie możemy z tego korzystać (tylko psychologowie)

• Analiza działania i wytworów

• Metody psychometryczne

• Metoda socjometryczna (w psychologii społecznej)

DZIEDZINY PSYCHOLOGII:

- psychologia stresu

- psychologia internetu

SOKRATES - samowiedza :poznaj samego siebie”, racjonalne myślenie, introspekcja (wgląd w siebie)

PLATON (438 - 348) siedliskiem umysłu jest mózg - realność przysługuje nie konkretnym obiektom, lecz abstrakcyjnym formom reprezentującym te obiekty (czyli naszym wyobrażeniom).

ARYSTOTELES (384 - 322 p.n.e.) - uważał, że siedliskiem umysłu jest serce, relanośc tkwi w konkretnych przedmiotach (pogląd przeciwny Platońskiemu), usystematyzował procesy psychiczne. Ludzkie zachowanie podlega zasadom i prawom. Zajmował się również takimi zagadnieniami jak: osobowość, wrażenia, spostrzeganie, myślenie, inteligencja, potrzeby, motywy, uczucia i emocje.

IV w. p.n.e. Św. Augustyn - jedność kobiety i mężczyzny - ciało i umysł, zainteresowanie Platonem.

XIII w.Św. Tomasz z Akwinu - wiara i rozum - traktat o człowieku - zainteresowanie Arystotelesem.

Wilhelm Wundt 1879 r. (założył pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej) POCZĄTEK PSYCHOLOGII jako osobnej dyscypliny.

Konflikty:

1.Behawioryzm

Zgodnie z tą koncepcją człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym czego człowiek unika i do czego unika i do czego dąży. Jednocześnie procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem. Pojęcie silnej woli jest semantyczną fikcją. Zwolennicy tej koncepcji opracowali system metod i technik zmiany reakcji CZŁOWIEKA KTÓRY Nazywa się inżynierią behawiorystyczną.

Zgodnie z nią manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar nagród i kar można odpowiednio ludzkie zachowanie mechanistyczny portret jednostki jest całkowicie sprzeczny z potocznym wyobrażeniem o działaniu człowieka, bodziec-reakcja Przedstawiciele Watson, Skiner, Tolman, Thorndjke.

2. Psychologia dynamiczna (psychoanaliza)

Wg niej zachowania ludzi zależą od wewnętrznych sił dynamicznych zwanych czasem popędami potrzebami lub dążeniami. Popędy te są z reguły nieświadome i często występują między nimi konflikty które człowiek nie może samodzielnie rozwiązać. Podstawową metodą zmian jest psychoterapia która ułatwia rozwiązywanie nieświadomych konfliktów dzięki temu człowiek może przystosować się do otaczającego go świata. Portret psychologiczny jest w znacznym stopniu klinicznym obrazem człowieka. Psychoanaliza- nieświadomość, popędy.

3. Psychologia poznawcza ( kognitywna)

Człowiek jest układem przetwarzającym informacje . Jego zachowanie zależy nie tylko od bieżących informacji płynących ze świata zewnętrznego ale również od tak zwanych struktur poznawczych czyli zakodowanej w pamięci trwałej wiedzy zdobytej w toku myślenia i uczenia się. Zwolennicy tej koncepcji zwracają uwagę że człowiek jest układem samodzielnym i twórczym .

Podstawową metodą prowadzącą do zmian zachowania i doświadczeń jednostki jest wychowanie. Czyli systematyczne i celowe kształcenie człowieka na podstawie osiągnięć współczesnej pedagogiki.

Podstawowe teminy: informacja-decyzja

Przedstawiciele Simon, Bruner

Robert Sternberg „ Psychologia poznawcza”

4. Psychologia Humanistyczna

Twórcy sformułowali wiele hipotez na temat natury ludzkiej, doświadczenia jednostki i jej motywacji.

Zgodnie z ich poglądami główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji ich potencjalnych szans . Specyficzne techniki psychoterapii, treningu grupowego czy wychowania humanistycznego mogą ułatwić harmonijny rozwój zdrowej jednostki. Psychologiwie ci w przeciwieństwie do psychoanalityków zwracają uwagę na ogromne możliwości jednostki.

Freud Zygmunt 1856-1939

Superego około 12 lat pojawia się superego ( czyli nadJA zawiera: kodeks, dekalog, zakazy nakazy, sumienie)

Ego 8-9 lat rozwija się sfera JA (świadomość siebie samego - sfera jaźni)

Id (ono) pierwsze lata życia człowieka, zasada przyjemności, popęd,

Libido

Walka między erosem a tanatosem (śmiercią).

Menel ( lub orosły człowiek) funkcjonuje na poziomie sfery ID czyli zasady przyjemności. Bierze to początek ze środowiska społecznego w którym funkcjonuje, zwykle jest to rodzina.

Superego zależy od domu rodzinnego.

Świadomość/podświadomość/nieświadomość.

Podświadomość funkcjonuje na styku świadomości i nieświadomości.

Mechanizmy obronne - czyli racjonalizacja , nieświadome zmniejszanie….

Przepracowanie problemu z przeszłości pozwala leczyć zaburzenia.

William Stern - teoria inteligencji, wprowadził iloraz inteligencji w 1912r.

KONFLIKTY ICH ROLA I SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA

Kryzys -E. Erikson

Rozwiązany kryzys buduje. Mądrze rozwiązany konflikt pobudza do działania

konflikt - z łac. conflictus, oznacza zderzenie

W najszerszym znaczeniu konflikt łączy się z takimi pojęciami jak: sprzeczność rywalizacja, konkurencja, protest, napięcie, walka, agresja, kryzys, frustracja.

Wg Coser'a:

Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu władzy lub ograniczonych dóbr, w której to walce celem stron jest nie tylko osiągnięcie żądanych wartości lecz także zneutralizowanie ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników.

Wg Białoszewski

Konflikt pojawia się na ogół wówczas, gdy jedna ze stron pragniw utrzymać jakiś określony stan rzeczy druga natomiast dąży do jego zmiany, bądź też wówczas gdy obydwie strony dążą do zmiany określonego stanu rzeczy ale cele lub sposoby zmiany są różne.

Konflikt zastępczy - obok konfliktu właściwego aranżowany jest nowy konflikt. Może on służyć zamiarowi zamaskowania istoty konfliktu właściwego bądź umniejszania jego znaczeniu. Może też być mimowolnym przesunięciem osi sporu na inne płaszczyzny.

PODZIAŁ KONFLIKTÓW NA INTRAPERSONALNY I INTERPERSONALNY:

a) Intrapersonalny - napięcie wywołane dążeniem do osiągnięcia dwóch lub więcej sprzecznych celów.

Przyciąganie -wybór 1 z 2 równie atrakcyjnych celów

Unikanie wybór 1 z 2 równie negatywnych celów

Przyciąganie-Unikanie - ten sam cel dla jednostki stanowi wartość pozytywna i negatywną

b) Interpersonalny powstaje między dwoma lub więcej osobami mającymi sprzeczne cele

-wewnątrzgrupowy

-międzygrupowy

Konflikt ze względu na formy przejawiania się wg Teutscha:

k. realny - obiektywne przyczyny, prawidłowe odczytanie ich przez strony

k. częściowo realny obiektywne przyczyny obiektywne rozwiązanie ale strony nie chcą iść na kompromis.

k. przemieszczony ze względu na przedmiot - realne przyczyny prawidłowe odczytanie ale świadomie przeniesiony na inną płaszczyznę

k. przemieszczony ze względu na podmiot - rozgrywa się między niewłaściwymi partnerami

k. utajniony- ma obiektywne przesłanki ale nie wyraża się otwarcie

k. fałszywy - brak obiektywnych podstaw

Konflikt ze względu na formę walki:

Bojkot

Sabotaż

Szykana

Agresja słowna

Agresja fizyczna

Samorealizacja

Szacunek

Przyjaźń

Bezpieczeństwo

Potrzeby podstawowe

Poziomy konfliktu na podstawie poziomów logicznych wg Diltsa:

Tożsamość (Samorealizacja)

Wartości (Szacunek)

Przekonania (Przyjaźń)

Zachowanie (Bezpieczeństwo)

Środowisko (Potrzeby podstawowe)

SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW:

Im wyższy poziom konfliktu tym trudniej go rozwiązać. Konflikt może się przejawiać na poziomie niższym niż w rzeczywistości występuje. Nie można mylić poziomów konfliktów przy próbie ich rozwiązania. Konflikty należy rozwiązywać na ich rzeczywistym poziomie lub wyższym.

Sposobem rozwiązania konfliktu na poziomie wartości jest znalezienie wspólnej dla wszystkich stron konfliktu wartości nadrzędnej.

Etapy konfliktu:

Sytuacja poprzedzająca

Okres prowokacji

Etap eskalacji

Faza konfrontacji

Wynik i zakończe

Spirala konfliktu- eskalacja:

Spirala odpłaty- każda ze stron chce odpłacić drugiej za wyrządzoną krzywdę „oko za oko”

Spirala Obrony - podejmowanie zabezpieczeń przed działaniem działaniem strony przeciwnej co jest odbierane przez nią jako zagrożenie i skłania ją do zabezpieczeń lub ataku

Od czego zależy intensywność konfliktu:

-znaczenie przypisywane przedmiotowi konfliktu

-zakres problemów objętych konfliktem

- stopnia emocjonalnego zaangażowania

-ideologicznej podbudowy racji o które toczy się konflikt

-wpływu psychologicznych mechanizmów walki

Deutsch wyróżnia 4 mechanizmy konfliktu:

• Racjonalizacja post facto, czyli argument, że już jesteśmy w konflikcie - wymiar subiektywny, stwierdzamy, że jesteśmy w konflikcie, choć nie jesteśmy (nie ustąpimy, tzn., że jesteśmy)

• Redukcja dysonansu poznawczego, czyli ;ludzie zaczynają cenić rzeczy dla których ponieśli ofiary - zostawimy to co chcemy, w rozbieżności z tym co jest, to nie zaprzestaniemy konfliktu; poniosłem straty, to już musze walczyć do końca

• Błędne koło strachu, czyli zagrożenie, obrona, załamanie , antycypacja (przewidzenie) zagrożenia, zwiększenia obrony, eskalacja konfliktu - mam coraz bardziej wyraźnie nasilony konflikt, to musze nasilić obronę ; jeśli pkt. Wyjścia jest nasze subiektywne podejście, to konflikt nie musi i nie może być logiczny, bo wynika z naszego podejścia

• Pułapka sytuacyjna, czyli założenia, ze agresja spowoduje wycofanie się przeciwnika -

4 rodzaje zdarzeń wg Petersona bezpośrednio wywołujące konflikty:

1. Wyrażanie krytyki

2. Stawianie nieuprawnionych żądań - przekraczanie swoich kompetencji

3. Odmowa spełnienia żądań - szef wydaje polecenie, a pracownik mówi „co może sobie zrobić”

4. Kumulacja przykrości - frustracja (zablokowanie możliwości realizacji celu); efektem nierozwiązania problemów czyli kumulacja frustracji może doprowadzić do choroby psychicznej (depresji - rezygnacja z wszystkiego)

Jednocześnie mogą występować pojedynczo, parami lub wszystkie na raz.

TRADYCYJNE PODEJŚCIE DO ZAGADNIENIA KONFLIKTU:

• Konfliktu można uniknąć

• Powodem konfliktu są błędy lidera w kierowaniu grupą

• Konflikt rozdziera organizację i przeszkadza w optymalnej efektywności

• Zadaniem lidera jest eliminowanie konfliktu

• Konieczna jest likwidacja konfliktu

WSPÓŁCZESNE PODEJŚCIE DO ZAGADNIENIA KONFLIKTU

• Konflikt jest nieunikniony

• Konflikt powstaje z wielu przyczyn, min. z różnic celów, wartości oraz samej struktury organizacyjnej

• Zadaniem lidera jest pokierowanie konfliktem i jego rozwiązanie w sposób optymalny dla grupy

• Wymagany jest umiarkowany poziom konfliktu

ŹRÓDŁA KONFLIKTÓW W ORGANIZACJI

• Konieczność dzielenia się ograniczonymi zasobami

• Różnice w celach

• Współzależność pracy

• Różnice wartości lub poglądów

• Inne źródła jak cechy indywidualne

DLACZEGO DOCHODZI DO KONFLIKTÓW.

1. Czynniki charakterystyczne dla grupy, w której pracujemy:

• Tworzenie się klik, grupy nieformalne

• Presja grupowa i stereotypy

2. Czynniki wynikające z relacji:

• Wzory komunikacji i łamanie jej zasad

3. Czynniki związane z różnicami indywidualnymi:

• Zderzenie osobowości, różnice wiekowe i rodzajowe

4. Czynniki wynikające z naszych ocen i traktowania innych:

• Założenia na temat innych, nadużywanie autorytetu, gry o władzę, manipulacja

5. Czynniki wypływające z naszych ocen sytuacji:

• Ogólne oczekiwania i przekonania, niezrozumienie, nieuzasadnione przekonania i założenia

4 TYPY PRACOWNIKÓW KONFLIKTOWYCH:

1. Agresywność jako źródło konfliktu: ludzie o zachowaniach agresywnych, wnoszących do stosunków międzyludzkich elementy zagrożenia, napięcia, walki. Zachowania: atak fizyczny, napaść słowna, złośliwe plotki, nieuzasadnione oskarżenia, wyzwiska, epitety

Wskazywane cechy konfliktotwórcze: kłótliwość, opryskliwość, mściwość, złośliwość, zawziętość, porywczość, impulsywność, wulgarność, kłamliwość, nadmierny krytycyzm wobec innych, intryganctwo

2. Kontestacja - tacy pracownicy wykazują stałe niezadowolenia z istniejącego ładu społecznego, zasad organizacyjnych, społecznych, cenionych wartości itp. Niezadowolenia przybiera raczej postać biernego oporu, malkontenctwa, niechęci do zmian, lekceważenia, krytykanctwa, apatii.

3. Niechęć do pracy - negatywny stosunek do obowiązków zawodowych, łamanie dyscypliny, niska wydajność, zła jakość, mała dyspozycyjność

4. Egocentryzm - nastawienie egocentryczne, wyraża się w dążeniu do zaspokajania własnych potrzeb kosztem innych: nadmiernej koncentracji na sobie, nadmiernej samoakceptacji i chęci do przewodzenia innym

KONSEKWENCJE KONFLIKTÓW DLA FUNKCJONOWANIA GRUPY:

Destruktywne:

• Angażują emocje negatywne

• Zwiększają sprzeczności i różnice. Eskalacja walki

• Usztywnienie postaw wrogości

• Niszczenie i zrywanie współpracy

• Ujawnianie irracjonalnych zachowań

Konstruktywne:

• Wyjaśnienie i likwidacja istniejących sprzeczności

• Elementy rywalizacji zwiększą motywację

• Wzajemne poznanie poglądów

• Rozwiązanie problemu

• Ujawnienie słanych stron grupy

• Wzrost efektywności działania

• Usprawnienie przepływu informacji

KONFLIKTY W PRACY - są nieuniknione, z tego prostego powodu, że cele 2 osób nigdy n ie są identyczne i nie zawsze współgrają ze sobą w czasie. Konflikty do pewnego stopnia SA zjawiskiem pożądanym i mogą mieć konstruktywne konsekwencje do obydwu stron, pod warunkiem, że obie strony podzielają wspólne cele i ufają sobie wzajemnie. Jeśli ich cele nadrzędne różnią się, a partnerzy nie czują się odpowiedzialni za zaistniałą sytuację, konflikt jest nieunikniony.

FRUSTRACJA - z łac. frustrate - udaremniać, zniweczyć, przeszkodzić - stan psychiczny spowodowany zahamowaniem czy tez przeszkodą w realizacji jakiejś silnej potrzeby, wystąpiła zatem sytuacja, w której pojawił się brak możliwości zaspokojenia potrzeby.

PRZYCZYNY FRUSTRACJI:

• brak lub utrata kogoś lub czegoś (trzeba żyć dalej)

• przeszkoda w osiągnięciu celu - trzeba zwalczać, pokonywać te przeszkody

• brak miłości i wszystkiego co się z nią wiąże

• brak szacunku, uznania ze strony otoczenia

RODZAJE PRZEŻYCC PO FRUSTRACJI:

1. pozytywne skutki

• kompensacja - skierowanie wzmożonej aktywności na poprawienie tych niedostatków, które spowodowały nasze niepowodzenie (np. egzamin, a następnie egzamin poprawkowy)

• skierowanie wzmożonej energii na poszukiwanie innej drogi dojścia do celu

• jeżeli przyjęty cel okazał się niemożliwy do osiągnięcia szukamy wówczas innego celu

2. negatywne skutki

• wysoka frustracja hamuje procesy myślowe

• obniżenie poziomu aktywności życiowych (człowiek zaczyna tracić kontrolę nad własnym zachowaniem)

STOPNIE FRUSTRACJI wg Van Roya

1. poczucie skrzywdzenia - sytuacyjna

2. kompleks - charakteryzuje się tym, że poczucie skrzywdzenia może powracać

3. mania uprzedzenia

4. stan stały - psychoza (najbardziej nasilony - choroba psychiczna

ODMIANY FRUSTRACJI:

1. indywidualna

2. społeczna - np. ze względów religijnych, narodowościowych

3. okazjonalna - związana z jakąś sytuacją społeczną

PRÓG TOLERANCJI NA FRUSTRACJĘ - próg subiektywny uzależniony od każdego człowieka i uwarunkowań społecznych, zależy od właściwie i cech człowieka, a także od doświadczenia życiowego

KIERUNKI FRUSTRACJI:

1. szukanie sprawcy na zew.

2. Szukanie przyczyny w sobie (obwinianie siebie)

3. Nie szukanie sprawcy (uzasadnia się okolicznościami)

OBJAWY FRUSTRACJI:

1. Agresja - do kogoś (na zew.), do siebie; werbalna lub niewerbalna

2. Depresja - rezygnacja

3. Regresja - infantylizm (człowiek cofa się do okresu rozwojowego, w którym czuł się bezpiecznie)

---