Pedagogika postmodernistyczna w zarysie
1. Geneza postmodernizmu
Termin "postmodernizm" wprowadzony został do nauki już w latach czterdziestych XX wieku, natomiast począwszy od lat siedemdziesiątych jest on powszechnie używany dla określenia nurtu w nauce, charakteryzującego się ogólnym brakiem wiary w rozum, stosowane metody naukowe oraz postęp jako taki. Ten rewolucyjny prąd naukowy powstał w wyniku krytycznej odpowiedzi na poprzedzający go modernizm; stoi on w opozycji do uznanych już idei filozofii nowożytnej odzwierciedlając jednocześnie ducha współczesnej kultury i społeczeństwa w takich kluczowych dla siebie pojęciach jak:
fragmentaryczne ujmowanie świata,
pluralizm,
dechrystianizacja życia i myślenia,
relatywizm (zarówno poznawczy jak i etyczny),
otwartość na eklektyczne ujmowanie różnych systemów filozoficznych, religijnych itp
.
Do głównych prekursorów i przedstawicieli postmodernizmu zalicza się między innymi: Marksa, Kirkegaarda, Freuda, a współcześnie - F. Fukuyamę czy T. Szkudlarka. Podstawowymi stosowanymi metodami w postmodernizmie są psychoanaliza i dekonstrukcja, jak również hiperrealizm polegający na pozbawianiu rzeczy ich pierwotnego kontekstu, tak, by mogły zostać ujęte w innych, nowych dla siebie realiach. Główną problematykę postmodernizmu stanowi rewizja i reforma kultury współczesnego społeczeństwa, które uznać można (w przeważającej jego mierze) za społeczeństwo informatyczne. W nurcie tym spotkać się można z pojęciem "kultury wyczerpania", które to wg Lyotarda oznacza kulturę "wykpionych autorytetów" oraz "zrelatywizowanych systemów wartości".
2. Pedagogika postmodernistyczna
W dziedzinie pedagogiki, postmodernistyczny dyskurs edukacyjny wyraża się w spojrzeniu w jej przyszłość; jest to przejście w stronę nowego, nieznanego dotąd sposobu myślenia, jak również dystans dla modernistycznych idei. Postmodernistyczny nurt w pedagogice zapoczątkowali tacy autorzy jak: Z. Kwieciński, i L. Witkowski, dalej był on kontynuowany przez T. Szkudlarka i Z. Melosika. W ich licznych opracowaniach można znaleźć wiele wskazówek dla zrozumienia istoty ponowoczesnych społeczeństw.
Jak już zostało wspomniane, pedagogika postmodernizmu jest rodzajem pedagogiki krytycznej, której celem jest osiąganie jak najwyższej formy samorealizacji. Znaczącym terminem jest tutaj emancypacja, która stanowi punkt odniesienia dla większości ponowoczesnych teorii i praktyk edukacyjnych, przy czym teoria pedagogiczna jest uważana za "integralną część rzeczywistości, którą opisuje, wyjaśnia i pragnie zmieniać". Wśród poruszanych problemów do najczęstszych należą takie jak:
poststrukturalizm
głęboka ekologia
edukacja międzykulturowa
postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji globalnej
edukacja i kultura upozorowania
świat konsumpcji
kultura masowa i muzyka młodzieżowa
W postmodernizmie, dziedzina pedagogiki staje się jakby polem walki o jedną, uprawomocnioną wersję rzeczywistości. System oświatowy jest tutaj wielobarwny, rozproszony, czym stara się uwodzić swoich wychowanków. Następuje odejście od środków przemocy, indoktrynacji i rutyny, lojalności opartej na środkach kontroli i selekcji wobec obywateli (typowych dla monopolu władzy państwowej), na rzecz wieloznaczności i niedookreśloności form kształcenia, samostanowienia oraz samorealizacji i autoedukacji jednostek.
3. Podstawowe założenia
W obszarze pedagogiki postmodernistycznej wyodrębnić można pięć podstawowych systemów kształcenia:
właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych
pojedyncze instytucje oświatowe
program kształcenia (edukacja otwarta i elastyczna, wprowadzenie pojęcie rozumu transwersalnego)
style i strategie uczenia się (wielość stylów uczenia się, stwarzanie dla podmiotu odpowiednich warunków, indywidualizacja procesu uczenia się, przykładem strategii uczenia się może być pedagogiczna wersja dekonstrukcji tekstu)
dydaktyczne modele i metody uczenia się
Ponadto, w postmodernistycznym nurcie pedagogicznym wyróżnia się następujące tendencje:
→ zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania
→ brak obowiązującego autorytetu
→ wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów; między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy
dominuje dowolność
Kupffer dokonuje wyróżnienia 3 implikacji w wychowaniu:
zanik logiki przyczynowości
inscenizacja wszelkich zachowań
brak niezawodnej rzeczywistości
podstawowym problemem jest pytanie o społeczną funkcję wychowania
wychowanek ma prawo do wolności; podmiotowość zarówno wychowanka jak i wychowawcy realizuje się tylko w relacjach społecznych, dla których podstawą jest wolność
społeczeństwo postmodernistyczne charakteryzuje pluralizm (który implikuje istnienie sprzeczności) oraz otwartość
wartości i normy istnieją tylko jako szeroko rozumiane ramy orientacyjne wyznaczające granice dla różnych sposobów interpretacji
państwo jest gwarantem praw i wolności swoich obywateli
w świecie panują antagonizmy; trwa tu nieustająca walka o dominację jednego dyskursu
4. Krytyczne ujęcie
Do głównych zalet postmodernizmu zalicza się między innymi:
zerwanie z autorytaryzmem filozofii
postawa podejrzliwości
wiara w ogólnoludzką solidarność
względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń
Natomiast najczęściej kierowane zarzuty pod jego adresem to:
kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów)
jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub po prostu błędne
pozorność postmodernistycznej rewolucji
sterylność poglądów
oderwanie od wszelkich religii, co uniemożliwia człowiekowi zajęcia postawy transcendencji
zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej
Bibliografia:
Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, IMPULS, Kraków 2003
Ożóg J., Żak B., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, WAM, Kraków 2002 (www.opoka.org.pl/)
Wielgus S., Postmodernizm [w:] (red) Czekalski R. Katecheza, PIW, Płock 2001 (www.opoka.org.pl/)
www.pl.wikipedia.org