W literaturze polskiej bunt można zastąpić takimi słowami jak: sprzeciw, protest, opór, niezgoda, pobudzenie. Termin ten oznacza zorganizowaną akcje protestacyjną wobec władzy; zbrojny spisek; rewolucję, przewrót. Bunt jest wpisany w naturę każdego człowieka. Dorastając buntujemy się przeciwko otaczającej nas rzeczywistości, chcemy ją zmieniać i to jest źródłem
postępu. W historii ludzkości swój ślad pozostawiło wielu buntowników, którzy sprzeciwili się
Bogu, władzy totalitarnej, krzywdzicielom, a także rodzicom-starszemu pokoleniu. Wielu także
wykreowali w swych dziełach pisarze.
Jednym z pierwszych buntowników, który sprzeciwił się istotom nadludzkim-Bogom, był
mityczny Prometeusz. Legenda głosiła, że był on tworem jednego z tytanów-Prometeusza, który
ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami, duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier
ukradł z rydwanu boga słońca-Heliosa.
Ówczesny człowiek jako istota naga i słaba, mimo, że przypominała bogów, była bezradna wobec
potęg przyrody, gdyż ich nie rozumiała. Widząc to Prometeusz postanowił przeciwstawić się potę- dze Zeusa. Zakradł się po ogień do niebieskiego spichlerza i przyniósł go na ziemię. Zapłonęły
ogniska ogrzewając ludzi i płosząc drapieżne bestie. Prometeusz nauczył ludzi sztuk i rzemiosł.
Zeus, zaniepokojony rosnącą niezależnością człowieka, rozkazał Hefajstosowi stworzyć kobietę
cudnej urody, której nadano imię Pandora. Gdy dzieło było gotowe postawiono je ze szczelnie zamkniętą puszką przed chatą Prometeusza. Mądry tytan, podejrzewając podstęp, odprawił kolbie-
tę. Przyjął ją do swego domu niezbyt mądry brat jego-Epimeteusz. Zapominając o przestrodze
buntownika otworzył puszkę Pandory, uwalniając z niej wszystkie choroby i nieszczęścia, które
opanowały świat. Prometeusz postanowił poraz kolejny zbuntować się przeciw władzy bóstw
olimpijskich. Zabił wołu i podzielił go na dwie części. Mięso owiną skórą, kości nakrył tłuszczem.
Część wybrana przez Zeusa miała być darem składanym bogom. Zeus wybrał tę, gdzie było więcej
tłuszczu. Odtąd tłuszcz i kości składano bogom niebieskim. Bóg zemścił się okrutnie. Przykuł
buntownika do skał Kaukazu i codziennie zgłodniały sęp wyjadał mu wątrobę, która wciąż orda-
stała.
Z przytoczonego mitu zrodziło się pojęcie prometeizmu. Należy je rozumieć jako wyraz buntu przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha, a także jako poświę-
cenie dla idei, postępowaniem jednostki mającej na celu dobro całej zbiorowości lub dobro ludz-
kości.
W mitologii greckiej także Hefajstosa-boga ognia, najpracowitszego z bóstw można nazwać
buntownikiem z konieczności. On to jako syn królewski (Zeusa i Hery ) sprzeciwił się ojcu, gdy ten związał ukochaną matkę jego złotym łańcuchem i powiesił za ręce u szczytu Olimpu. Gromo-
władny ukarał nieposłusznego syna; strącił go z Olimpu. ”Hefajstos leciał przez dzień cały, aż no-
cą, niby meteor, spadł na wyspę Lemnos”, wskutek czego połamał obie nogi. Tak oto kara dotknę-
ła buntownika- Hefajstosa.
Są epoki historyczne i literackie, gdzie bunt jest postawą preferowaną, głosi się rewolucyj-
ne zmiany i wtedy buntowników pojawia się szczególnie wielu. Taką epoką był romantyzm.
Motyw buntu często gościł na kartach utworów wybitnego poety Adama Mickiewicza.
W utworze pt: „ Dziady cz. III ” poeta ukazuje grupę młodych, polskich spiskowców, bun-
tujących się przeciwko tyrańskiemu carowi. Ci młodzi, gniewni, o buntowniczej sile, której „ sto lat nie wyziębi ”, są zrozpaczeni, a zarazem bezsilni wobec tyrańskiej dyktaturze cara. Ich pubu- dzenie- gniew został przedstawiony w scenie Balu u Senatora, kiedy to młody Justyn Pol pragnie
zabić Nowosilcowa choćby własnym scyzorykiem.
Jednym z młodych spiskowców, przetrzymywanych w klasztorze ojców bazylianów, jest
Konrad- mityczny Prometeusz, który widząc wszystkie cierpienia swego narodu przeciwstawia się
totalitarnej władzy Boga, wydając Mu „bitwę krwawsza niźli Szatan”. Wyzywa Boga na pojedy- nek dlatego, że Ten rządzi światem bez miłości, że ze spokojem patrzy na ból i poniżenie ludzi.
Metafizyczny bunt Konrada ma mu zapewnić („rząd dusz”), aby wreszcie bluźnierczy poeta mógł
uczynić ten świat szczęśliwym („większe niż ty zrobiłbym dziwo, zanuciłbym pieśń szczęśliwą”).
Pojedynek z Bogiem kończy się przegraną, bunt był daremny, gdyż nie w poświęceniu jednostki
droga do wyzwolenia narodu.
Przeciwstawienie młodości staremu światu i wezwanie do pchnięcia go na nowe tory przed-
stawione zostało przez Adama Mickiewicza w „Odzie do młodości”. Autor uważa, iż wspólne
działania, wiara w zwycięstwo, entuzjazm i przede wszystkim niezgoda na zastany kształt rzeczywistości ( „ obszar gnuśności zalany odmętem: to ziemia ”)- są czynnikiem niezbędnym, aby wyłonił się nowy świat. Bohaterem mitologicznym, który swoją buntowniczą postawa może
młodym posłużyć za przykład, jest Herakles („dzieckiem w kolebce co łeb urwał Hydrze”), stąd
wezwanie do buntu brzmi: „gwałt niech się gwałtem odciska”.
Przykładem utworu, w którym autor przedstawia zbuntowanych młodych ludzi przeciwko
rodzicom, starszemu pokoleniu, stereotypom obyczajowym, jest „ Nad Niemnem” Elizy Orzesz- kowej.
Jednym z bohaterów reprezentujących młode pokolenie jest Witold Korczyński, którego za-
targ z ojcem jest typowym konfliktem pokoleniowym. Młody buntownik nie akceptuje sposobu, w jaki ojciec- Benedykt traktuje chłopów, ma mu za złe zbyt zachowawczy stosunek do przeszłości,
oraz oskarża go o zbytnią uprzejmość w stosunku do Daneckich.
Przeciw stereotypom obyczajowym i towarzyskim konwenansom miała odwagę wystąpić Justyna Orzelska. Nie bojąc się pracy w polu i gospodarstwie, wyszła za mąż za biednego Bochaterowicza.
Na tego rodzaju „rewolucję” nie miała wcześniej odwagi Marta Korczyńska, gdyż bojąc się pracy
i reakcji rodziny, nie wyszła za Anzelma Bochaterowicza.
W utworze Stefana Żeromskiego pt: „ Doktor Piotr ” także mamy do czynienia z młodym buntownikiem, który zaślepiony gniewem buntuje się przeciwko ojcu. Gdy Piotr Cedzyna zorien- tował się, że jego ojciec oszukiwał robotników, w burzliwej rozmowie nazwał go złodziejem, oświadczając, że zaraz wyjeżdża, by móc spłacić ten, tak haniebnie zaciągnięty dług. Piotr w swym młodzieńczym buncie i bezkompromisowości nie wziął pod uwagę motywacji ojca. Oskar-
żył, obraził, głęboko zranił i odjechał bez pożegnania. Młody człowiek nie mógł zaakceptować,
że koszt jego wykształcenia ponoszą nieświadomi wyzysku chłopi.
Obecnie żyje wielu buntowników, głównie młodych, którzy buntując się, nie tylko czynią
dobro, ale i zło. Do grupy buntowników usiłujących swym postępowaniem czynić dobro należą
z pewnością ekolodzy, dzięki którym świat jest piękniejszy, zielony, kolorowy, pełen cudownych
istot żywych. Do znacznie liczniejszej grupy buntowników czyniących zło, zamęt i nieszczęścia
należą tzw. sataniści- przeciwnicy Boga i jego wszechogarniającej miłości. Pamiętajmy o tym,
że słowo bunt nigdy nie zniknie z naszego życia bo:
„Bunt nie przemija bunt się ustatecznia”.
-1-
Bunt jako wyraz niezgody na rzeczywistość. Odwołując się do wybranych tekstów literackich, zaprezentuj bohaterów, którzy bunt uznali za konieczność.