Nowelki i hasła pozytywistyczne

Na kształt epoki pozytywizmu ułożyło się wiele czynników zarówno natury społecznej jak i politycznej. Skomplikowana sytuacja narodu polskiego w okresie zaborów, klęska kolejnych powstań i związane z nią represje, upadek życia gospodarczego i wiary w sens zbrojnego działania spowodowały, iż ówczesna literatura stała się odbiorem ogólnonarodowym nastrojów i rozczarowań. Dramat powstania styczniowego postawił pod znakiem zapytania walkę o wolność. Starty materialne, biologiczne i moralne były tak wielkie, że przyczyniły się do całkowitego załamania duchowego, zwłaszcza że zaborcy wzmogli konsekwentnie represje, chcąc w ten sposób doprowadzić do wynarodowienia i wyniszczenia. Program pozytywistów w szczególności akcentował utylitaryzm, a więc działania zmierzające do podniesienia poziomu dobrobytu całego społeczeństwa, pracą użyteczną dla dobra ogółu. Protestowali oni przeciwko niesprawiedliwości, wyzyskowi oraz znalazły swoje odbicie w literaturze tego okresu to: "praca u podstaw", "emancypacja kobiet", "praca organiczna", "asymilacja Żydów" . Jedną z największych pisarek epoki pozytywizmu jest Eliza Orzeszkowa. Jej utwory w szczególności podejmują cel dydaktyczny w jej opowiadaniach bohaterów reprezentują nowe cechy: żelazna wytrwałość, trzeźwość, fachowość, pracowitość, kult dla wiedzy. W nowelce pt. "A...B...C..." pisarka ukazuje nam historię młodej nauczycielki Jagny Lipskiej. Dziewczyna mimo zakazu władz, nielegalnie uczyła dzieci. Lecz pomimo tego, że spotkała ją za to kara jaką było więzienie, nie poddała się. Wieczorami, z jej domu wciąż dochodziły szepty małych dzieci czytających alfabet. W utworze tym autorka ukazuje nam propagowanie jednego z głównych haseł pozytywistycznych a mianowicie "pracy u podstaw". Młoda nauczycielka chciała, szerzyć wśród najniższych warstw społecznych oświatę. W czasie zaborów, dzieci robotników musiały się uczyć nie w swoim ojczystym języku., często w ogóle nie uczęszczały do szkół bo nie było ich na to stać. Następną pisarką epoki pozytywizmu była Maria Konopnicka. W swoich utworach przedstawiła portrety ludzkie, ich dramaty, niedole i nędze. W utworze pt. " Mendel Gdański" autorka ukazała program asymilacji żydów. Głównym bohaterem nowelki jest stary Żyd, mieszkający od urodzenia w Gdańsku, wychowujący dziesięcioletniego wnuka Jakuba. Pewnego dnia Mendel dowiaduje się o planowanych napadach na Żydów. Uważa on, że mają one być skierowane przeciwko ludziom winnym. Jednak ku jego zaskoczeniu ludzie ci pragną i jego krzywdy. Z opresji ratują go sąsiedzi. Po tym incydencie stary Żyd załamał się. Nie mógł zrozumieć dla czego inni ludzie nie tolerują innych zwyczajów i religii. "u mnie umarło to, co z czym ja się urodził, z czym ja sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Na, u mnie umarło serce do tego miasto...". Pisarze okresu pozytywizmu w swoich utworach poruszali różne tematy społeczne. Tematem dominującym była zła sytuacja materialna choroby oraz ciężka praca. Ludzi przy życiu utrzymywała miłość i nadzieja na lepsze jutro. Przykładem może tutaj być nowelka Bolesława Prusa pt. "Kamizelka". Autor przedstawia tutaj nam historie starszego człowieka, który z nadmiaru wysiłku oraz ciężkiej sytuacji materialnej zachorował na gruźlicę. Z związku z tym gdy chudł w tajemnicy przed żoną skracał pasek w kamizelce. Podobnie czyniła jego żona. Kamizelka symbolizowała ich miłość. Nie chcąc się wzajemnie martwić woleli się wzajemnie oszukiwać. Często głównymi bohaterami nowel były dzieci. Henryk Sienkiewicz w utworze pt. "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela" opisuje nam tragiczną historię małego chłopca. Michaś nie mogąc poradzić sobie z nauką zostaje wyrzucony ze szkoły. Chłopiec załamany tym faktem, tarci siły i z wyczerpania umiera. Podczas zaborów system szkolnictwa był bardzo ciężki. Dzieci musiały przyswajać ogromne ilości wiedzy. Lecz ciężka sytuacja materialna oraz słaba kondycja psychiczna doprowadziły i fizyczna doprowadziły do takiej sytuacji jak naszego bohatera - do śmierci. Kolejnym przykładem tragicznego losu dziecka jest nowelka pt. "Janko muzykant" .Henryk Sienkiewicz ukazuje tu postać biednego wiejskiego chłopca obdarzonego talentem muzycznym. Chęć posiadania skrzypiec jest silniejsza od chłopca. Dopuszczając się kradzieży, chociaż na chwilę jego marzenia się spełniają. Jednak kara jaką dostaje za ten czyn jest niewspółmiernie duża w stosunku do winy. Ciężko pobity Janek umiera.

---