Anna Dobrowolska

Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy

w Przytoku

Publiczna Szkoła Podstawowa

w Zaborze

Rola języka polskiego w klasach IV - VI w rewalidacji lekko upośledzonych umysłowo

Spis treści

1. Wstęp.............................................................................3

2. Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci lekko

upośledzonych umysłowo..............................................4-7

3. Rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo

w szkole specjalnej...................................................8-9

4. Rewalidacja indywidualna ...........................................10-11

5. Rola języka polskiego w realizacji celów

rewalidacyjnych............................................................12-13

6. Analiza programu nauczania języka polskiego

dla drugiego etapu edukacyjnego sześcioletniej

szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów

z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim..........14-16

7. Programy szkolne a „Podstawa programowa”.............17-18

8. Zakończenie..................................................................19

9. Bibliografia...................................................................20

Wstęp

Rola języka polskiego w rewalidacji dzieci lekko upośledzonych umysłowo jest doniosła ale - jednocześnie oczywista. Dziecko na co dzień porozumiewa się z innymi osobami mówiąc lepiej lub gorzej po polsku. Procesy myślowe również w miarę możliwości przebiegają z udziałem budowania konstrukcji językowych. W swojej pracy więc starałam się przede wszystkim pokazać specyficzne potrzeby edukacyjne dzieci lekko upośledzonych umysłowo, bowiem nauczanie takich osób odbywać się musi w nieco odmienny sposób, niż nauczanie dzieci zdrowych. Następnie omówiłam pojęcie rewalidacji i jej główne zadania i zasady prowadzenia w szkole specjalnej.

Po tych istotnym, moim zdaniem, informacjach zajęłam się rolą języka polskiego w realizacji wspomnianych celów rewalidacyjnych analizując program nauczania i podstawę programową.

Zdaję sobie sprawę, że pewne problemy tylko zasygnalizowałam. Głównym celem mojej pracy było wskazanie najistotniejszych problemów dotyczących omawianej tematyki. Nie sposób bowiem w pełni ukazać złożoność procesu nauczania języka polskiego, charakteryzującego się bogactwem i różnorodnością treści, a tym bardziej - realizację celów rewalidacyjnych.

Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci lekko upośledzonych umysłowo.

Powszechnie cytowaną w świecie definicją upośledzenia umysłowego jest definicja Amerykańskiego Stowarzyszenia Na Rzecz Osób Ograniczonych Umysłowo : „Upośledzenie umysłowe to znaczące obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszą deficyty w dziedzinie zachowań adaptacyjnych i które występuje w okresie rozwojowym”.¹ „O obniżeniu ogólnego funkcjonowania umysłowego” możemy mówić wtedy, jeżeli wynik badania testem inteligencji będzie przynajmniej o dwa odchylenia standardowe niższy od średniego wyniku w tym teście. Termin „zachowanie adaptacyjne” oznacza taki sposób zachowań społecznych i taki poziom funkcjonowania, jakie są spodziewane u osoby w tym samym wieku i podobnej grupie kulturowej. Okres rozwojowy to okres od urodzenia do 18. roku życia.

W Polsce funkcjonuje równolegle definicja upośledzenia umysłowego w brzmieniu: „Upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i ( lub ) przystosowania społecznego. Przez istotnie niższy od przeciętnego poziom funkcjonowania intelektualnego - zgodnie z zaleceniem Światowej Organizacji Zdrowia - rozumiemy poziom niższy o dwa odchylenia standardowe od normy”.

Rozwój dziecka upośledzonego umysłowo przebiega przy zaburzonym funkcjonowaniu układu nerwowego. Dzieci lekko upośledzone umysłowo różnią się od swoich rówieśników, o takim samym wieku inteligencji, upośledzeniem różnych rodzajów percepcji, mają gorszą pamięć logiczną, zarówno bezpośrednią jak i trwałą. Natomiast nie ma różnic w pamięci mechanicznej, skojarzeniowej zarówno bezpośredniej, jak i trwałej. Uwaga dowolna jej trwałość i podzielność jest mniejsza. Zasób słów dzieci upośledzonych w stopniu lekkim jest ubogi, dotyczy to zwłaszcza mowy czynnej. Prawie 90 % dzieci przychodzących do pierwszej klasy w szkole specjalnej ma niewłaściwą artykulację, u dzieci tych występują wady realizacyjne ( dyslalie ), agramatyzmy. Dzięki ćwiczeniom logopedycznym prowadzonym w pierwszych latach nauki szkolnej w wyższych klasach większość wad wymowy jest skorygowana. Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzują się przede wszystkim upośledzonym myśleniem.

Dowiedziono¹, że nie ma różnic między dzieckiem zdrowym a upośledzonym umysłowo w przechodzeniu do kolejnych etapów rozwoju myślenia. Niestety u dzieci upośledzonych ten rozwój przebiega w tempie wolniejszym i zatrzymuje się w stadium tzw. operacji konkretno - obrazowych. Dzieci zdrowe dorastając, osiągają dalsze etapy rozwoju, dokonują abstrahowania, uogólnienia - stadia te są niedostępne dzieciom upośledzonym, dlatego nie rozumieją one pojęć abstrakcyjnych, nie umieją pojęć na poziomie uogólnionym. Ich wnioskowanie sylogistyczne, indukcyjne i przez analagię są zaburzone. Jedynie wnioskowanie z prostych stanów rzeczy jest dla nich dostępne.

Dziecko upośledzone spostrzega niedokładnie, często jest więc w sytuacjach przerastających możliwości rozumienia. Czuje się wtedy zagrożone, reaguje patologiczną reakcją emocjonalną, dlatego często można obserwować reakcję dzieci upośledzonych niewspółmiernie gwałtowną w stosunku do bodźca, który je wywołał. Są to zachowania agresywne, impulsywne albo wycofanie się i apatia. Stąd powszechne przekonanie, że dzieci upośledzone umysłowo charakteryzują się zaburzeniami zachowania.

U osób upośledzonych umysłowo zauważono niedorozwój uczuć wyższych. Jest to zrozumiałe, jeżeli zauważymy, że pojęcia takie, jak: koleżeństwo, patriotyzm, bohaterstwo, lojalność itp. Są pojęciami abstrakcyjnymi, a dzieci upośledzone nie potrafią ujmować znaczenia pojęcia na poziomie uogólnionym. Dorosłe osoby lekko upośledzone umysłowo osiągają intelektualny poziom 12 - letniego dziecka, zaś w zakresie dojrzałości społecznej 17 - letniej osoby o normalnym rozwoju intelektualnym.

Dzieci lekko upośledzone umysłowo mają poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych, tworzących inteligencję, niższy o dwa odchylenia standardowe. Mimo to okazuje się, że dzieci o tym samym ilorazie inteligencji, w podobnym wieku i ilorazie dojrzałości społecznej , cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności. Jedne dzieci mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej. Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi, z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem u różnych dzieci upośledzenie koordynacji wzrokowo - ruchowej rzutującej na precyzję wykonywanych ruchów.

Dzieci o tak nierównomiernym rozwoju funkcji psychofizycznych ucząc się w szkole specjalnej, mają trudności w opanowaniu technik szkolnych, z wykonaniem rysunków, prac ręcznych, nie radzą sobie z ćwiczeniami fizycznymi. Jedne mają zaburzoną orientację przestrzenną, kierunkową, zaburzoną lateralizację. Pismo niektórych uczniów nosi cechy pisma lustrzanego, mylenie i przestawianie liter wskazuje na inwersję dynamiczną czy inwersję statyczną. Niektórzy uczniowie z obniżoną funkcją analizatora słuchowego, mimo znajomości znaków graficznych liter, nie są w stanie opanować sztuki czytania. W tej samej klasie uczą się dzieci z zaburzoną dynamiką procesów emocjonalnych, zbyt spowolniałe lub za bardzo pobudzone, dzieci z zaburzeniami pamięci, brakiem motywacji do nauki. Niektórzy uczniowie, nawet w klasach wyższych, wykazują cechy niedojrzałości szkolnej. W tej samej klasie są dzieci z łatwością nawiązujące kontakt z rówieśnikami i nauczycielem oraz dzieci stojące na uboczu, wręcz unikające tego kontaktu. Często można w szkole specjalnej spotkać dziecko z cechami autystycznymi, zachowujące się dziwacznie, stereotypowo, żyjące w swoim własnym, izolowanym świecie. Nauczyciel charakteryzując swoją, klasę mówi o dzieciach „zdolnych” i „słabych” dydaktyczne. „Zdolni” uczniowie słuchają z uwagą, wykonują rozumnie polecenia. „Słabi” uczniowie nie potrafią się skupić na słowach nauczyciela, ich pamięć bezpośrednia, uwaga są zaburzone, mimo wysiłków nie są w stanie dłużej skupić się i wykonać wymaganego polecenia. Niektórzy „słabi” uczniowie rozumieją polecenia nauczyciela, jednakże braki w zakresie analizy i syntezy słuchowej, wzrokowej kinestetycznej wręcz uniemożliwiają ich wykonanie. Indywidualne różnice dzieci lekko upośledzonych umysłowo są więc bardzo duże. Różnice te mogą dotyczyć zakresu percepcji wzrokowej, słuchowej, kinestetycznej, wszystkich rodzajów i zakresów pamięci, uwagi, mowy czynnej i biernej, zdolności manualnych, matematycznych, rozwoju motorycznego, reakcji emocjonalnych itp. Najczęściej dzieci mające kłopoty z nauką w szkole specjalnej charakteryzują się nierównomiernym upośledzeniem poszczególnych zdolności.

Dzieci lekko upośledzone umysłowo o tak dysharmonijnym rozwoju poszczególnych zdolności i umiejętności skazane są na niepowodzenia szkolne nawet w szkole specjalnej. W szkole specjalnej dzieci wyrównują braki w zakresie psychofizycznego rozwoju na zajęciach rewalidacji indywidualnej. Warto zaznaczyć, że potrzeby dzieci upośledzonych są takie same jak dzieci w normie intelektualnej. Rozwój fizyczny, jeżeli akurat nie jest w tej sferze zburzony, przebiega podobnie - muzykalność, zdolności manualne, plastyczne również. Niestety, większość dzieci upośledzonych umysłowo nie może się wykazać tymi samymi umiejętnościami co dzieci w normie, ponieważ, jak wspomniałam, cechą ich rozwoju jest wielka dysharmonia funkcji psychofizycznych.

Na zakończenie należy podkreślić, że uczniowie z lekkim upośledzeniem umysłowym są w stanie opanować materiał programowy pięciu klas szkoły podstawowej masowej.¹ Mogą się uczyć w szkołach integracyjnych, zespołach szkół specjalnych, a także przebywać w specjalnych ośrodkach szkolno - wychowawczych .

Rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo w szkole specjalnej.

Dzieci lekko upośledzone umysłowo, zaraz po zdiagnozowaniu, wydaniu orzeczenia powinny zacząć edukację w szkole specjalnej, w której program i metody pracy nastawione są na ich pełniejszą rewalidację. Nie należy dopuszczać do powstania zaburzeń emocjonalnych bądź zaburzeń zachowania jako reakcji na niemożność sprostania oczekiwaniom szkoły i domu rodzinnego. Dzieje się tak często, gdy rodzice nie przyjmują do wiadomości, że ich dziecko jest upośledzone umysłowo i nie wyrażają zgody na umieszczenie go w szkole specjalnej.

Mówimy o rewalidacji dziecka upośledzonego. Pojęcie rewalidacja używane było przez twórczynię polskiej pedagogiki specjalnej Marię Grzegorzewską. Na stałe do pedagogiki specjalnej zostało wprowadzone przez W. Doroszewskiego w 1960 roku. Źródłosłów tego pojęcia pochodzi z łaciny: re - znów, na nowo, validus - mocny, w pełni sprawny. Wobec tego pojęcie rewalidacja oznacza dążenie do przywrócenia dziecku upośledzonemu pełnej sprawności, w tym przypadku intelektualnej, społecznej itd. Czy to jest możliwe ? Niestety nie. Dziecko nadal będzie upośledzone umysłowo, natomiast właściwie prowadzona rewalidacja pomoże podnieść jego stopień funkcjonowania intelektualnego społecznego. Zatem zadaniem rewalidacji będzie przywrócenie osobie upośledzonej możliwości uczestniczenia z życiu społecznym, kulturalnym oraz przygotowanie do pracy dającej podstawę do zarobienia i utrzymania się materialnego w przyszłym dorosłym życiu.

W szkołach podstawowych specjalnych dla dzieci upośledzonych w stopniu lekkim, tak jak w szkołach podstawowych masowych, organizowane są klasy od I - VI. Dzieci lekko upośledzone umysłowo tu mogą realizować swój obowiązek szkolny. Zarówno, treść jak i sposoby przekazywania wiedzy i umiejętności, są dostosowane do właściwości psychofizycznych dzieci.

Nauczyciel mając w klasie grupę dzieci różniących się zdolnościami, głębokością deficytów różnych aspektów, psychofizycznego rozwoju, różnymi zaburzeniami w zakresie emocji, przystosowania się społecznego, temperamentu zobowiązany jest do realizacji jednego wspólnego dla całej klasy programu nauczania. Mądry nauczyciel będzie poszukiwał nowych metod, sposobów pracy z dzieckiem upośledzonym. Bowiem „pułap oligofreników nie może być ściśle określony, gdyż stale podnosi się dzięki stosowaniu coraz skuteczniejszych metod kształcenia”.¹ Zatem praca nauczyciela powinna być ukierunkowana na wykorzystanie aktualnych możliwości ucznia, treści programowe powinny uwzględniać strefę najbliższego rozwoju dziecka. Organizując zajęcia z dziećmi specjalnej troski trzeba przestrzegać zasad obowiązujących w pedagogice specjalnej. Przypomnijmy za O. Lipkowskim ogólne zasady pedagogiki specjalnej² :

• zasadę akceptacji,

• zasadę pomocy,

• zasadę indywidualizacji,

• zasadę współpracy z rodzicami.

Rewalidacja indywidualna

Rewalidacja indywidualna¹ to zespół czynności zmierzających do optymalnego usprawniania funkcji psychicznych i fizycznych uczniów jako warunku niezbędnego do wyrównania braków w nauce szkolnej i akceptacji społecznej. W realizacji tych zajęć należy uwzględnić indywidualne potrzeby i możliwości każdego dziecka. Zakresem swoich oddziaływań powinny one obejmować również pozytywne uczucia pozwalające dziecku w dalszej konsekwencji nawiązywać poprawne kontakty z otoczeniem.

Prawidłowa realizacja zadań rewalidacyjnych nakłada na prowadzącego następujące zadania:

• stymulowanie rozwoju uczniów na poziomie wieku poprzez dokładną i wnikliwą znajomość ich rozwoju psychofizycznego,

• kompensowanie stwierdzonych niedoborów rozwojowych,

• korygowanie nieprawidłowości w zakresie przebiegu procesów i funkcji psychicznych,

• przewartościowywanie postaw uczniów wobec napotkanych trudności i niepowodzeń,

• stwarzanie jak najlepszych warunków adaptacji uczniów w najbliższym środowisku społecznym.

Dobór ćwiczeń oraz metod prowadzenia zajęć rewalidacyjnych powinien opierać się na :

• łączeniu wiedzy z możliwościami dzieci,

• dokładnej znajomości zakresu wymagań szkolnych,

• takiej konstrukcji programu zajęć rewalidacyjnych, aby był on ciągiem sensownie dobranych treści,

• ćwiczeniu tej samej funkcji za pomocą różnych technik i środków w zmieniających się sytuacjach,

• uwzględnieniu hierarchii zadań od łatwych do coraz bardziej złożonych,

• pełnym uświadomieniu celu uczestnictwa uczniów w zajęciach rewalidacyjnych,

• znajomości zasad postępowania terapeutycznego.

Wyróżnia się następujące formy pracy rewalidacyjnej:

• zajęcia dydaktyczno wyrównawcze, dotyczące wyrównywania braków w nauce,

• zajęcia korekcyjne.

Zajęcia powinny być prowadzone w formie nie przypominającej lekcji. Niezbędnym ich elementem jest wytworzenie właściwej interakcji między dzieckiem a prowadzącym, następnie dopiero można poddać dziecko pierwszym próbom samodzielnego wykonywania prostych zadań przy całkowitej aprobacie i pomocy ze strony prowadzącego.

Jednostka zajęć rewalidacyjnych powinna składać się z :

• części organizacyjno - mobilizującej, w której uczniowie wykonują najczęściej ćwiczenia powtórzeniowe bez zmiany ich zasadniczej treści,

• części zintensyfikowanej i efektywnej pracy rewalidacyjnej polegającej na usprawnianiu przebiegu zaburzonych i opóźnionych procesów percepcyjno - motorycznych oraz procesów czytania i pisania,

• części relaksacyjnej - chroniącej dzieci przed nadmiernym i wyczerpującym wysiłkiem,

• części podsumowującej, w której ocenia się wysiłek ucznia, uzyskane efekty, podkreślając to, czego się nauczył, co zrobił dobrze, a nie to - czego jeszcze nie umie.

Zajęcia rewalidacji indywidualnej powinny odbywać się w pomieszczeniach do tego celu przygotowanych, wyposażonych w pomoce dydaktyczne niezbędne do prowadzenia poszczególnych form pracy terapeutycznej.

Rola języka polskiego w realizacji celów rewalidacyjnych.

Język polski jest podstawowym przedmiotem w realizacji celów rewalidacyjnych. Charakteryzuje się bogactwem i złożonością treści. Obejmuje bowiem ćwiczenia w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Te główne działy są wspomagane przez ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne, gramatyczne, ortograficzne i stylistyczne. Całość ćwiczeń wiąże tematyka, która dostarcza rzeczowego materiału. W tematyce zawarte są wiadomości o rzeczywistości. Są one zrozumienia życia, w którym uczeń bierze udział, a także treści zawartych w lekturze ukazującej bohaterów i ich losy w konkretnych sytuacjach. Proces kształtowania umiejętności językowych jest trudny i długotrwały. Począwszy od klasy pierwszej ułatwiamy dzieciom zrozumienie faktu, że przedmioty, zjawiska, procesy, czynności, stany, właściwości przedmiotów mają swoje nazwy - wyrazy . Staramy się, by zrozumiały, a następnie próbowały zestawić wyrazy w odpowiednie konstrukcje syntaktyczne w celu informowania o zdobywanej wiedzy. To przede wszystkim na języku polskim uczymy tych konstrukcji dla werbalizowania spostrzeganych także na innych przedmiotach faktów o rzeczywistości. W toku właściwie zorganizowanej pracy dydaktyczno wychowawczej na języku polskim dziecko poznaje stosunki międzyludzkie, obowiązujące normy moralne, etyczne, uczy się żyć zgodnie z tymi normami, uczy się pokonywać trudności w każdej nowej sytuacji. Dla wielu dzieci upośledzonych, które wynoszą doświadczenia życiowe ze środowisk o negatywnych wartościach społeczno - moralnych, jest to pierwszy kontakt z wzorami prawidłowo funkcjonujących stosunków międzyludzkich.

Czynnikiem organizującym oczekiwane formy zachowania się dzieci upośledzonych umysłowo są przede wszystkim aktualnie dopływające bodźce zrodzone w toku działania. Doświadczenia uczniów upośledzonych są zbyt ubogie, a zasygnalizowane wcześniej trudności oraz znacznie obniżony krytycyzm nie pozwalają na właściwą ocenę zarówno własnego zachowania, jak też działania innych osób.

Integrując ćwiczenia języka polskiego z działaniem dzieci na innych przedmiotach oraz w życiu pozaszkolnym mamy możliwość pobudzać je do podejmowania prób samodzielnego rozwiązywania prostych problemów życia codziennego. Jeżeli ta działalność jest źródłem radosnych przeżyć, a jej efekty przynoszą dzieciom sukces, tom długi i trudny proces rewalidacji przebiega prawidłowo.

Każdy nauczyciel organizujący pracę rewalidacyjną z daną klasą próbuje stworzyć jak najkorzystniejsze warunki realizacji celów, próbuje znaleźć odpowiedź na wiele nurtujących go pytań, a mianowicie¹ :

• jak organizować pracę dzieciom, by każdemu wysiłkowi towarzyszyła twórcza radość, by w toku codziennych ćwiczeń zmniejszały się do minimum niepowodzenia,

• jak wyzwolić wiarę dzieci we własne możliwości,

• jak je ośmielić, by w ogóle chciały mówić,

• jak doprowadzić do tego, by wszystko, co trudne w tej bogatej wiedzy językowej, stawało się łatwe, wszystko, co dalekie - bliskie, a wszystko, co przykre i nudne wyzwalało radosne przeżycia.

Analiza programu nauczania języka polskiego dla drugiego etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.

Język ojczysty jest podstawowym środkiem komunikowania się i zdobywania wiedzy, a jego dobra znajomość warunkuje powodzenie w nauce innych przedmiotów¹. Poprzez język zdobywa on wiedzę i kształtuje swoją osobowość. Za rozwój języka odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów nauczania.

Celem nauczania języka polskiego w klasach IV - VI² jest poszerzenie wiedzy o świecie, człowieku i jego życiu, doskonalenie kompetencji komunikacyjnych, tzn. umiejętności mówienia, słuchania, czytania, pisania, rozwijania umiejętności odbioru dzieł literackich, teatralnych, filmowych, dzieł malarskich, rozwijanie zainteresowań związanych z przedmiotem, kształtowanie wartościowych postaw moralno - społecznych.

Tematyka języka polskiego koreluje z treściami pozostałych przedmiotów, spełniając funkcje poznawcze i wychowawcze. Dotyczy różnorodnych zagadnień z życia człowieka, przyrody, historii, polityki, sztuki, architektury, metod recepcji i zdobywania informacji. Poprzez omawianie takich zagadnień u uczniów kształtowane są postawy względem różnych wartości:

• naturalnych,

• społecznych,

• dotyczących jednostki ludzkiej.

Od klasy 4 do 6 występuje kontynuacja zagadnień, które powinny być odpowiednio poszerzane i dostosowane do możliwości i potrzeb uczniów. Tematyka w klasach 4 - 6 ujęta jest w trzy grupy zagadnień:

• środowisko ucznia: szkoła, klasa, rodzina,

• miejscowość i okolice, region, Polska,

• aktualne wydarzenia w środowisku ucznia, miejscowości, regionie, Polsce.

Proponowana tematyka stwarza wiele okazji do realizacji ścieżek edukacyjnych uwzględnionych w podstawie programowej drugiego etapu nauczania¹ :

1. edukacji prozdrowotnej,

2. ekologicznej,

3. czytelniczej i medialnej,

4. wychowania do życia w społeczeństwie

• wychowania w rodzinie,

• edukacji regionalnej,

• wychowania patriotycznego i obywatelskiego.

W „Procedurach osiągania celów” warto podkreślić, że w zdobywaniu wiedzy ważna jest obserwacja i doświadczenie, aktywizacja i ukierunkowanie zainteresowań, pobudzanie u uczniów postawy kreatywnej w procesie zdobywania wiadomości i umiejętności i tworzenie sytuacji, w których uczenie języka następuje przez świadome jego używanie. Nauczyciel powinien wykorzystywać w pracy różnorodne pomoce dydaktyczne:

• ilustracje,

• portrety,

• reprodukcje dzieł sztuki,

• fotografie,

• albumy,

• słowniku,

• encyklopedie,

• tablice ortograficzne,

• płytotekę,

• radio,

• rzutnik,

• telewizor,

• komputer itp.

Ważną rolę na języku polskim odgrywa lektura. Powiązana z realizowaną tematyką daje okazję do przeżyć estetycznych i wzruszeń, jest źródłem informacji o świecie oraz okazją do poznania twórców literatury dla dzieci i młodzieży. W realizacji programu języka polskiego powinny być wykorzystywane legendy, opowiadania, utwory literackie, prasa, obrazy itp. W każdej klasie należy omówić co najmniej trzy wybrane lektury, utwory przeczytane przez uczniów w domu lub w szkole. Należy zachęcać dzieci do samodzielnego czytania utworów, odpowiednich książek i czasopism w domu, a tym samym wdrażać do samokształcenia.

Po szczegółowym omówieniu kształcenia językowego (mówienie, słuchanie, czytanie i opracowywanie tekstów, pisanie, gramatyka, ortografia, składnia) „Program” określa „Przewidywane osiągnięcia uczniów i sposób ich oceniania”. Każdy nauczyciel, biorąc pod uwagę specyfikę i poziom klasy, może konstruować odpowiednie narzędzia do kontroli i oceny.

Programy szkolne a „Podstawa programowa”

Każdy program nauczania oparty być musi na „Podstawie programowej”, którą określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej zawarte w Dz. U. Nr 61, poz. 625 z 15.02.1999 r. Podstawa programowa wyznacza ogólne cele i zadania szkoły obowiązujące na poszczególnych etapach edukacyjnych oraz dotyczące poszczególnych przedmiotów. I tak - czytamy, że głównym celem języka polskiego jest:

1. wspomaganie umiejętności porozumiewania się uczniów i wprowadzanie ich w świat kultury, zwłaszcza przez:

1. kształcenie sprawności mówienia, słuchania, czytania i pisania w zróżnicowanych sytuacjach komunikacyjnych prywatnych i publicznych, a zwłaszcza ważnych dla życia w państwie demokratycznym i obywatelskim; rozwijanie zainteresowania uczniów językiem jako składnikiem dziedzictwa kulturowego,

2. ujawnianie zainteresowań, możliwości i potrzeb oraz językowych i czytelniczych umiejętności uczniów po to, aby wyznaczać stosowne dla nich cele, dobierać treści i materiały, projektować odpowiednie działania gwarantujące skuteczność edukacji,

3. rozbudzanie motywacji czytania i rozwijanie umiejętności odbioru dzieł literackich i innych tekstów kultury, także audio wizualnych, a przez nie przybliżanie rozumienia człowieka i świata; wprowadzanie w tradycję kultury narodowej i europejskiej,

4. uczenie istnienia w kulturze, przede wszystkim w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym, tak by stawała się wewnętrzną i osobistą własnością dziecka.

Zadania szkoły:

1. Wychowanie językowe i rozbudzanie wrażliwości estetycznej.

2. Motywowanie do poznawania literatury oraz różnorodnych tekstów kultury (w tym regionalnej) wzbogacającej wiedzę ucznia o człowieku, życiu i świecie z perspektywy współczesności i z odniesieniem do przeszłości.

3. Doskonalenie kompetencji komunikacyjnej, to znaczy umiejętności mówienia, słuchania, czytania, pisania, odbioru różnorodnych tekstów kultury.

4. Tworzenie sytuacji, w których uczenie się języka następuje przez świadome i refleksyjne jego używanie ( bez nawarstwiania teoretycznej, abstrakcyjnej wiedzy o systemie językowym ).

5. Pobudzanie postaw kreatywnych ucznia w procesie zdobywania umiejętności i gromadzenia wiedzy.

6. Integrowanie różnych doświadczeń kulturowych.

Zakończenie

Myślę, że specyficzne problemy dzieci lekko upośledzonych zostały zasygnalizowane, pokrótce scharakteryzowane, podobnie - rola języka polskiego w rewalidacji. Warto podkreślić, że współczesne tendencje w psychologii oraz w dydaktyce wnoszą coraz to nowsze spojrzenie na dziecko, jego możliwości rozwojowe, a także metody uzyskiwania jak najlepszych efektów w pracy. Starałam się pokazać różne możliwości aktywizacji ucznia. Jednak rodzaj organizacji nauczania, aby przekształcało się ono w uczenie się, zdobywanie wiedzy i umiejętności w sposób możliwie samodzielny, dyskretnie reżyserowany przez nauczyciela, każdy pedagog, terapeuta musi wypracować sobie sam. Sądzę, że cele rewalidacji będą tyko wtedy osiągalne, gdy zaangażowane zostaną w pełni dwie strony - nauczyciel i uczeń. Wszystko więc jest w naszych rękach.

Bibliografia

1. Cholewczyńska B., Lewandowski W. , Program zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej w klasach 1 - 3 szkoły podstawowej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, Rzeszów 2000.

2. Inhelder B., Zastosowanie badań genetycznych do oceny funkcji intelektualnych dzieci z zaburzeniami mowy, „Psychologia Wychowawcza” 1964 Nr 7.

3. Kosmowska B., Rewalidacja indywidualna prowadzona metodą dobrego startu, Warszawa 1999.

4. Lipkowski O., Pedagogika specjalna - zarys, Warszawa 1981.

5. Muszyńska I., Kowaliszyn K., Nauczanie języka polskiego w klasie 3 i 4 szkoły specjalnej, Warszawa 1992.

6. Nauczanie w klasach IV - VIII, pod red. I. Stawowy - Wojnarowskiej, Warszawa 1990.

7. Podstawa programowa, Dz. U. Nr 61, poz. 625,

8. Poradnik metodyczny pod red. T. Tkaczyk, T. Serafin, Warszawa 2001.

9. Program nauczania dla II etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim - DKW - 4014 - 20/00.

¹ Kosmowska Barbara, Rewalidacja indywidualna prowadzona metodą dobrego startu, Warszawa 1999, s. 5.

¹ Inhelder B., Zastosowanie badań genetycznych do oceny funkcji intelektualnych dzieci z zaburzeniami mowy, „Psychologia Wychowawcza” 1964 nr 7.

¹ Poradnik metodyczny ( ... ), pod red. Grażyny Tkaczyk, Teresy Serafin , Warszawa 2001 s. 33.

¹ Sękowska Z., Pedagogika specjalna - zarys, Warszawa 1985, s. 202.

² Lipkowski O. Pedagogika specjalna - zarys, Warszawa 1981, s. 43-45

¹ Cholewczyńska B., Lewandowski W., Program zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej w klasach 1- 3 szkoły podstawowej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, Rzeszów 2000, s. 50.

¹ Muszyńska Irena, Kowaliszyn Krystyna, Nauczanie języka polskiego w klasie III i IV szkoły specjalnej, Warszawa 1992 s. 9.

¹ Nauczanie w klasach IV - VIII , pod red. Ireny Stawowy - Wojnarowskiej, Warszawa 1990

² Program nauczania dla II etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim - DKW - 4014 - 20/00.

¹ Podstawa programowa - Dz. U. Nr 61, poz. 625.

10

---