Zasady tworzenia rezerw celowych na ryzyko wynikające z działalności banku
Rezerwy celowe są tworzone przez banki w celu równoważenia skutków ryzyka, wynikającego z ich działalności, oraz zapewnienia bezpieczeństwa gromadzonym wkładom i lokatom. Inaczej mówiąc są one tworzone w celu pokrycia strat będących wynikiem niespłacenia należności bankowych. Dzięki nim możliwa jest kompensacja utraty wartości jako skutku konkretnie określonego rodzaju ryzyka. Do tworzenia rezerw celowych banki zobligowane są przez Prezesa NBP.
Innym aspektem tworzenia rezerw celowych jest urealnienie wartości aktywów zapewniających pokrycie zobowiązań. D. Lewandowski porównuje rezerwy celowe do hamulca bezpieczeństwa, którego zadaniem jest wyhamowanie do bezpiecznej szybkości, zarówno akcji kredytowej, jak i pozostałych zaangażowań banku. Chodzi tu o to, by główny ciężar ponoszonego ryzyka spoczywał na banku, nie zaś na deponentach lokujących wolne środki.
Banki dokonują klasyfikowania należności banków z tytułu udzielonych: kredytów, pożyczek, gwarancji bankowych, stosując kryteria ustalone przez prezesa NBP.
Banki tworzą rezerwy celowe również na zobowiązania pozabilansowe, jeżeli mogą one stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa wkładów i lokat gromadzonych w bankach oraz istotnie zniekształcić ich sytuację finansową. Wielkość rezerw celowych zależy wówczas od ciążącego na nich ryzyka, przy czym w odniesieniu do aktywów innych niż należności banki ustalają rezerwy celowe w wysokości różnicy pomiędzy ich wartością księgową a rynkową.
Zasady tworzenia rezerw celowych określone są w Zarządzeniu 13/94 wydanym przez Prezesa NBP. Generalnie sposób ustalania wysokości rezerw celowych polega na ustaleniu odpowiedniej klasyfikacji należności oraz udzielonych gwarancji, następnie na ustaleniu podstawy naliczenia rezerwy celowej. Ustalenie tejże podstawy polega na przekwalifikowaniu należności z grupy należności normalnych do grupy należności zagrożonych przy zastosowaniu dwóch kryteriów: terminowości spłaty kredytu i odsetek oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika. Po dokonaniu przekwalifikowania należności ustala się w następujący sposób poziom rezerw celowych.
Należność staje się należnością „nieregularną” gdy opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza 30 dni. Dzieli się je na 3 grupy, dla których na podstawie oceny ryzyka ustala się wysokość rezerw celowych:
Należności poniżej standardu - opóźnienie w spłacie 1 - 3 miesięcy - konieczność utworzenia rezerwy celowej w wysokości 20% kapitału pozostałego do spłaty wraz z odsetkami.
Należności wątpliwe - opóźnienie w spłacie wynosi 3 - 6 miesięcy - rezerwa celowa musi wynosić 50% należności,
Należności stracone - opóźnienie w spłacie powyżej 6 miesięcy - rezerwa musi wynosić 100% należności.
Rezerwy celowe tworzone są w ciężar kosztów, czyli obciążają wynik finansowy banku. Bank ponosi podwójny koszt związany z nieregularną należnością: [1] koszt nie spłaconej części należności, [2] koszt utrzymywania rezerwy. W obu przypadkach bank wydaje pieniądze, które w istocie do niego nie należą - musi więc cały czas płacić za nie deponentom.
Rezerwa celowa musi być utrzymywana przez cały okres dopóki nie wyjaśni się sytuacja należności. Poszczególne rezerwy celowe są sukcesywnie zmniejszane odpowiednio: do spłaty należności banku, po jej przekwalifikowaniu do kategorii o niższym ryzyku bądź do wzrostu rynkowej wartości aktywu, na który utworzono rezerwę. Rozwiązanie (likwidacja) rezerwy następuje po całkowitym wygaśnięciu przyczyn jej utworzenia.
Środki utrzymywane w postaci rezerwy mogą być inwestowane przez banki jedynie w płynne papiery wartościowe np. bony skarbowe.
Założeniem rezerwy celowej jest że przewidywane straty znajdą pokrycie. Jej nadwyżkę przeznacza się na zasilenie kapitałów własnych netto, bądź utworzenie nowej rezerwy.
Komisja Nadzoru Bankowego w drodze Uchwały Nr 13/98 zwiększyła liczbę kategorii należności, na które są tworzone rezerwy celowe. Już od połowy 1999 roku banki muszą tworzyć rezerwy w chwili podpisania umowy, na każdy udzielony osobom prywatnym kredyt konsumpcyjny oraz na należności normalne pod obserwacją. Minimalna stawka będzie sukcesywnie wzrastać w następujących okresach czasu:
0,5% kwoty należności od 30.06 - 31.12.1999
1,5% kwoty należności od 01.01. - 30.06.2000
2,0% kwoty należności od 01.07.2000r.
Należy pamiętać, że rezerwę celową tworzy się tylko od należności kapitałowych z pominięciem należności odsetkowych lub od udzielonego zobowiązania pozabilansowego. Nie mniej jednak przekwalifikowaniu ulegają zarówno kapitał jak i odsetki. Zanim rezerwa zostanie utworzona uwzględnia się wartość przyjętych zabezpieczeń, ponieważ rezerwa celowa może zostać pomniejszona o pewne zabezpieczenia prawne, np. gwarancje lub poręczenia Skarbu Państwa czy Narodowego Banku Polskiego.
Finanse banku muszą być obciążone tworzonymi rezerwami celowymi w ciężar kosztów. Obciążenie kosztów banku sprawia, iż wynik finansowy jest również obciążony (zmniejszony) i tym samym zmniejszają się też aktywa banku.