WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SOCJOLOGII
Projekt własny
SŁOWNICZEK POJĘĆ SOCJOLOGICZNYCH
A
ANOMIA - w koncepcji sformułowanej po raz pierwszy przez E. Durkheima, stan zagubienia powstały w wyniku osłabienia oddziaływania lub rozpadu norm, w jakim może się znaleźć społeczeństwo na skutek załamania się porządku społecznego (wojna, rewolucja, kryzys ekonomiczny). Brak wspólnych wartości powoduje, że kontrola społeczna zachowań jednostek staje się nieskuteczna, co prowadzi do chaosu i dezorganizacji. Według Durkheima w stanie anomii mogą się znaleźć nie tylko całe społeczeństwa, ale i poszczególne jednostki, których rzeczywistość społeczna została zaburzona na skutek jakiejś tragedii życiowej (śmierć współmałżonka, rozwód), czego konsekwencją może być samobójstwo anomijne (spowodowane brakiem wyraźnej regulacji normatywnej; pojawia się w sytuacjach społecznego załamania się porządku normatywnego ).
ANTAGONIZM SPOŁECZNY - istniejąca obiektywnie lub odczuwana subiektywnie sytuacja niechęci i wrogości występująca między grupami społecznymi. Antagonizmy są istotnym elementem dynamiki społecznej.
B
BEZDOMNOŚĆ - sytuacja osób lub rodzin, które w danym czasie nie mają
i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne.
BEZROBOCIE - sytuacja społeczna, w której podaż osób chcących pracować przewyższa popyt na pracowników oraz rzeczywiste zapotrzebowanie gospodarki, stąd pewna liczba ludzi pozostaje bez pracy.
C
CYWILIZACJA - (1)cześć kultury obejmująca ogól wytworów materialnych oraz umiejętności technicznych i produkcyjnych uzyskanych przez dane społeczeństwo
w kumulatywnym procesie rozwoju, umożliwiających opanowanie przyrody, a także realizację rozmaitych celów praktycznych; (2) odrębna całość społeczno - kulturowa charakteryzująca się istnieniem rolnictwa, skupieniem na zwartym, na ogół niewielkim, obszarze dużej liczby ludzi, dóbr i usług, istnieniem satysfakcji społecznej oraz struktur politycznych wykraczających poza rodzinę czy klan (organizacja państwowa).
CZYNNOŚCI AUTOTELICZNE - działania, których wykonywanie jest źródłem zadowolenia dla jednostki. Czynności te ktoś lubi wykonywać z uwagi na nie same,
a nie ze względu na uzyskane rezultaty czy związane z nimi jakieś korzyści. Nawiązując do etymologii, ten rodzaj działań określić można także jako czynności samo celowe, a wiec stanowiące cel sam w sobie.
D
DEWIACJA - zachowanie postrzegane przez większość członków danej grupy społecznej czy społeczeństwa jako sprzeczne z obowiązującym systemem norm, wartości i oczekiwań społecznych; zachowanie przekraczające granice tolerancji (np. narkomania, prostytucja, przestępczość). Dewiacja rodzi się przeważnie w wyniku konfliktu między motywacjami jednostek i oczekiwaniami społecznymi.
E
EMPATIA - oznacza zdolność precyzyjnego wczuwania się w niepowtarzalny świat współrozmówcy. Drugi człowiek wypowiada swój wewnętrzny świat głównie poprzez dzielenie się własnymi sposobami myślenia oraz własnymi sposobami emocjonalnego przeżywania samego siebie i otaczającego go świata. Empatia polega więc na wczuwaniu się w to, jak dana osoba myśli o sobie i o świecie oraz
w jaki sposób przeżywa siebie i całą rzeczywistość zewnętrzną.
F
FOBIA SPOŁECZNA - (gr. Phóbos - strach, popłoch), uporczywy, chorobliwy lęk przed sytuacjami społecznymi. Najczęściej przejawia się on w postaci tremy przed publicznym wystąpieniem, lęku przed kontaktem nieznajomymi osobami, spotkaniami towarzyskimi, załatwianiem spraw w urzędzie itp. Trema lub nieśmiałość poprzedzająca kontakty społeczne jest zjawiskiem naturalnym, występującym dość często. O fobii można mówić dopiero wówczas, gdy nieśmiałość ta przekształca się w paraliżujący strach, utrudniający lub uniemożliwiający całkowicie funkcjonowanie jednostki w sytuacjach społecznych. Prowadzi ona do unikania kontaktów społecznych, a w efekcie do społecznej izolacji jednostki, co często obniża jej osiągnięcia zawodowe, może być powodem szukania pomocy w alkoholu lub lekach uspokajających. Fobię społeczną można zredukować przez odpowiedni trening.
J
JAKOŚĆ ŻYCIA - kategoria pojęciowa określająca ogólnie pojmowane warunki bytowania (komfort ekonomiczny, środowiskowy i psychiczny), a także różne formy aktywności człowieka, służące zaspokajaniu jego potrzeb materialnych
i niematerialnych, realizowanych w określonym środowisku. W wielu przypadkach jakość życia jest wielowymiarową kategorią dobrobytu.
K
KONFLIKT SPOŁECZNY - oznacza proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami w wyniku sprzeczności interesów, powodujący wrogość między nimi. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.
KORUPCJA - obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej.
M
MEDIACJA - to dobrowolne, poufne i niesformalizowane pozasądowe postępowanie w sprawach, w których możliwe jest zawarcie ugody, prowadzone między stronami (uczestnikami) określonego sporu przez osobę trzecią - bezstronnego mediatora celem doprowadzenia do ugodowego załatwienia tego sporu.
MENTALNOŚĆ - to charakterystyczny sposób myślenia i odnoszenia się do rzeczywistości, wynik przyjęcia określonych zasad i wartości, które wyznaczają sposób zachowania jednostki lub grupy społecznej.
N
NARÓD - trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności spośród innych narodów.
NORMA SPOŁECZNA - aprobowana przez większość członków danej grupy lub społeczeństwa zasada określająca, jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznie akceptowane lub społecznie nieakceptowane. Normy społeczne regulują zachowania ludzi, wyznaczają dobór środków służących realizacji określonego celu i ułatwiają interakcje międzyludzkie przez wskazanie na oczekiwane i odpowiednie w danych warunkach reakcje. Przestrzeganie obowiązujących norm społecznych jest sankcjonowane przez system kontroli społecznej.
O
OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA - to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wynikających z biologicznych i psychicznych człowieka oraz
z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana,
i grup społecznych, w których uczestniczy.
P
PACYFIZM - ruch społeczno - polityczny propagujący pokój i potępiający wojny. Opiera się na koncepcji zawierającej negację wojny, przez jej ograniczenie lub usunięcie z życia narodów i zapewnienia trwałego pokoju. Cechą ruchu pacyfistycznego jest przekonanie, że wojnie można zapobiec dzięki moralnej, humanistycznej i religijnej argumentacji.
PATOLOGIA SPOŁECZNA - to ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej sprzeczności są akceptowane.
PROFILATYKA - proces zmierzający do obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zjawisk, takich jak nadużywanie alkoholu, stosowanie środków odurzających, przestępczość, oraz do wspierania pełnego rozwoju jednostki w zakresie zdrowia fizycznego, psychicznego oraz społecznego.
R
ROLA SPOŁECZNA - względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań (działań), będących reakcjami na zachowania się innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie wskazanego wzoru, których grupa oczekuje od swoich członków.
RUCHY REWOLUCYJNE - typ ruchów społecznych, które rodzą się z silnego niezadowolenia z aktualnej sytuacji społecznej i dążą do wprowadzenia określonego programu ideologicznego, zakładającego radykalną zmianę podstawowej struktury
i zachowań społecznych.
S
STEREOTYP - to prosty, często irracjonalny obraz rzeczy, instytucji, ludzi, złożony
z cech uznawanych za charakterystyczne dla nich, wpojony przez środowisko
w świadomość członków jakiejś grupy, warstwy społecznej czy klasy.
S
ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA - deklaracja przynależności do jakiegoś narodu kształtuje się od dziecka przez uczenie się języka narodowego, historii i literatury. Naród łączy dziedzictwo kulturowe, miłość do własnej ojczyzny, solidarność z innymi członkami narodu, wspólny język, kultura, historia, obyczajowość.
T
TERRORYZM - jest zaplanowaną formą użycia przemocy lub groźbą użycia przemocy wywołującą strach wśród ludności cywilnej, mającą na celu wymuszenie lub zastraszenie rządów, społeczeństwa lub jednostek dla określonych celów.
U
UBÓSTWO - stan braku środków materialnych, niekiedy także kulturowych. Zazwyczaj odróżnia się ubóstwo absolutne i względne. Ubóstwo absolutne oznacza stan, w którym jednostce brakuje środków koniecznych do istnienia. Ubóstwo względne to brak środków odczuwany przez jednostki i grupy porównujące się
z innymi członkami społeczeństwa. Innymi słowy ubóstwo względne dotyczy względnego standardu życia.
W
WOLNOŚĆ - pojęcie o wyjątkowo pozytywnym i istotnym dla człowieka znaczeniu, kojarzone z niezależnością, autonomią i zdolnością do samorealizacji osoby ludzkiej. Oznacza uprawnienie człowieka do nieskrępowanego zewnętrznymi przeszkodami działania, ale równocześnie działania odpowiedzialnego.
WSPARCIE SPOŁECZNE - to oczekiwana pomoc dostępna dla jednostki lub grupy w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, których ludzie ci nie są w stanie przezwyciężyć.
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - odnosi się do sytuacji, w której jednostki zostają pozbawione możliwości pełnego uczestnictwa w społeczeństwie.(…) Wykluczenie może też dotyczyć życia społecznego i społeczności. Rejony, w których stopień wykluczenia społecznego jest wysoki, są z reguły ubogie w obiekty użyteczności społecznej, jak parki, boiska sportowe, centra kulturalne i tatry. Udział z życiu publicznym jest często słaby. W dodatku wykluczone rodziny i jednostki mają mniej okazji do wypoczynku, uprawiania turystyki i spędzania czasu poza domem. Wykluczenie społeczne może też oznaczać słabo rozwiniętą albo luźną sieć relacji społecznych, co prowadzi do izolacji i ograniczenia kontaktów z innymi.
Z
ŻYCIE PUBLICZNE - pewna cześć życia społecznego, na arenie której działają „aktorzy”, tj. ludzie, którzy dążą do realizacji różnych celów. Cele te można podzielić na publiczne i indywidualne. Cel publiczny to działania jednostkowe bądź grupowe, które zmierzają do stworzenia dobra publicznego. Cel prywatny zaś to wszelkie działania zmierzające do osiągnięcia prywatnego dobra. O życiu publicznym możemy mówić w przypadku, gdy uczestniczą w nim wszyscy obywatele i kiedy zachodzą relacje między osobą, a wszelkimi szczeblami państwowymi czy samorządowymi.
K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 1997, s. 20 (183).
K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 1997, s. 20.
A. Przymeński, Bezdomność w Polsce. Stan, uwarunkowania i tendencje rozwojowe problemu [w:] M. Duda (red.), Bezdomność: trudny problem społeczny, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2008, s. 14.
K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 1997, s. 29.
K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 1997, s. 37.
M. Pacholski, A. Słaboń, Słownik pojęć socjologicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997,
s. 23.
T. Sakowicz, Elementy pedagogiki resocjalizacyjnej z socjotechnika (skrypt dla studentów resocjalizacji), Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Akademia Świętokrzyska, Kielce 2006, s. 199.
Ks. M. Dziewiecki, Psychologia porozumiewania się, JEDNOŚĆ, Kielce 2009, s. 32.
M. Pacholski, A. Słaboń, Słownik pojęć socjologicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997s. 49 - 50.
R. M. Czary, W nowej Europie. Słownik terminologiczny, WSAP w Kielcach, Kielce 2005, s. 76.
R. A. Podgórski, Socjologia: mikrostruktury, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Olsztyn 2008, s. 176.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. z 2006r. Nr 104, poz. 708.
A. Rękas (red.), Czy tylko sąd rozstrzygnie w sporze? Mediacja i sądownictwo polubowne. Informator
o alternatywnych sposobach rozwiązywania sporów, Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Warszawa 2010, s.19.
R. A. Podgórski, Socjologia: mikrostruktury, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Olsztyn 2008, s. 78.
R. A. Podgórski, Socjologia: wczoraj, dziś, jutro. Kompendium wiedzy socjologicznej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2006, s. 318.
T. Sakowicz, Elementy pedagogiki resocjalizacyjnej z socjotechnika (skrypt dla studentów resocjalizacji), Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Akademia Świętokrzyska, Kielce 2006, s. 203.
R. A. Podgórski, Socjologia: mikrostruktury, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Olsztyn 2008, s. 70.
R. M. Czary, W nowej Europie. Słownik terminologiczny, WSAP w Kielcach, Kielce 2005, s. 122.
A. Podgórecki, Patologia życia społecznego, PWN, Warszawa 1969, s. 24.
M. Madej, Doradztwo zawodowe - rola w profilaktyce społecznej [w:] E. Trafiałek (red.), Praca socjalna
w teorii i praktyce życia społecznego, Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskiej 1/27, Kielce 2009, s. 45.
L. Sołoma, Socjologia, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1998, s.52.
N. Goodman, Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznań 1997, s. 368.
R. A. Podgórski, Socjologia: mikrostruktury, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Olsztyn 2008, s. 277.
R. A. Podgórski, Socjologia: wczoraj, dziś, jutro. Kompendium wiedzy socjologicznej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2006, s. 320.
P. Piątkowski, Terroryzm. Nowe wyzwanie dla bezpieczeństwa, wyd. Adam Marszałek, Warszawa 1996, podaje za: I. Pospiszyl, Patologie społeczne, PWN, Warszawa 2008, s. 67.
G. Marshall (red.), Słownik socjologii i nauk społecznych, PWN, Warszawa 2004, s. 407.
R. M. Czary, W nowej Europie. Słownik terminologiczny, WSAP w Kielcach, Kielce 2005, s. 183.
A. Dąbrowska, Rodzina w lokalnym systemie opieki i społecznego wsparcia [w:] E. Trafiałek (red.), Praca socjalna w teorii i praktyce życia społecznego, Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskiej 1/27, Kielce 2009, s. 94.
A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2004, s. 346 - 347.
Por. E. Wnuk - Lipiński, Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005,
s. 284.
Praca licencjacka nt. Zjawisko korupcji w opiniach studentów i seniorów, Kielce 2011.
4