KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA
GENEZA I PRZYCZYNY POWSTANIA KONWENCJI O PRAWACH DZIECKA
Dziecko jako człowieka o szczególnych potrzebach dostrzeżono dopiero w XX wieku a międzynarodowej ochronie poddano dopiero po II wojnie światowej. Okrucieństwa wojny wyzwoliły społeczną inicjatywę samoobrony, której rezultatem było przyjęcie 12.08.1949 r. kilku fundamentalnych umów międzynarodowych z zakresu prawa humanitarnego - czterech konwencji genewskich (Polska ratyfikowała je w 1954 r) uzupełnionych następnie dwoma dodatkowymi protokołami z 10.07.1977 r. (weszły w życie 7.12.1978 r.).
Znalazły się w nich przepisy chroniące rodziny, matki i dzieci podczas konfliktów zbrojnych,
a m. in.:
- zakazywały wykonywania kary śmierci wobec kobiet ciężarnych, matek opiekujących się małymi dziećmi oraz wobec osób poniżej 18 roku życia,
- zakazywały dzieciom poniżej 15 roku życia bezpośredniego uczestniczenia w działaniach wojennych,
- nakazywały umieszczania dzieci oddzielnie od dorosłych albo razem z rodzicami w razie więzienia czy internowania,
- zobowiązywały państwa do otaczania dzieci szczególną opieką i pomocą, w tym do łączenia ich z rodzinami z obszaru na którym toczą się działania zbrojne - do miejsc bardziej bezpiecznych.
Poważnym impulsem do przygotowania Konwencji o Prawach Dziecka było uchwalenie 20.11.1959 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ - Deklaracji Praw Dziecka, która mówiła m.in.
o równouprawnieniu dzieci bez żadnej dyskryminacji z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania, narodowości, pochodzenia społecznego. W Deklaracji znalazły się także podstawowe prawa dziecka, takie jak m. in. prawo do nazwiska, obywatelstwa, opieki lekarskiej i zabezpieczenia socjalnego, do bezpłatnej nauki w zakresie szkoły podstawowej, do ochrony przed okrucieństwem i wyzyskiem.
Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20.11.1989 r. Konwencja o Prawach Dziecka zwieńczyła ponad sześćdziesięcioletnie orędowanie na rzecz praw najmłodszych ludzkich istot przez organizacje pozarządowe i specjalistów w dziedzinie praw. Polska może mieć szczególną satysfakcję z uchwalenia Konwencji, gdyż to z jej inicjatywy Komisja Praw Człowieka ONZ rozpoczęła w 1978 r. na swojej 34 sesji prace nad projektem Konwencji.
Konwencję przyjęły niemal wszystkie państwa świata (Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikował Konwencję w czerwcu 1991 r.), wkraczając tym samym na drogę wyznaczoną przez ten prawdziwie przełomowy dokument.
Konwencja o Prawach Dziecka powstała, ponieważ:
- większość społeczności ludzkich nie wypracowała dotąd prawno-socjalnych rozwiązań adresowanych do dzieci jako beneficjentów swoich szczególnych praw,
- rozwój dziecka oparty na solidnych podstawach zdrowia i biologicznej integralności ma absolutnie podstawowe znaczenie dla przyszłości wszystkich społeczeństw,
- dzieci są znacznie bardziej niż dorośli wrażliwe na warunki i okoliczności, w jakich bytują,
- dzieci są podatne bardziej niż jakiekolwiek inne grupy społeczne zarówno na skutki działań podejmowanych przez rządzących, jak i na indeferentną postawę władz,
- dzieciom odmawiano do tej pory prawa głosu - uczestnictwa w życiu publicznym, politycznej rangi, gospodarczego znaczenia. Zbyt często głos dziecka pozostawał nie słyszany,
- dzieci są w szczególny sposób podatne na najgorsze skutki wyzysku i traktowania przeczącego etycznym normom,
- w wielu społecznościach ciągle pokutuje przekonanie o tym, że dzieci stanowią własność rodziców, że są (jeszcze) „niedokończonymi” dorosłymi, albo - że nie są istotami zdolnymi do wniesienia czegoś nowego do życia społecznego.
ZNACZENIE I ZASADY, NA KTÓRYCH OPARTA JEST KONWENCJA
Mimo istnienia wielu innych międzynarodowych traktatów i umów zajmujących się prawami dzieci, Konwencja o Prawach Dziecka jest dokumentem jedynym w swoim rodzaju, gdyż:
· jej przedmiotem są prawa dziecka w ujęciu całościowym - Konwencja jest jedynym dokumentem zapewniającym poszanowanie praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych i
kulturalnych będących udziałem dzieci,
· ma ona walor uniwersalny - przedmiotem jej zainteresowania są wszystkie dzieci, we wszelkich sytuacjach, we wspólnocie wszystkich narodów,
· litera dokumentu oparta jest na założeniu integralności i niepodzielności praw dziecka. Konwencja definitywnie optuje za niezbywalnością, niepodzielnością, wzajemną od siebie niezależnością i wzajemnością tych praw,
· ma charakter bezwarunkowy - co oznacza, że stanowi apel także do tych władz państwowych, które nie dysponują wielkimi środkami dla rzeczywistej ochrony praw dziecka.
Konwencja o Prawach Dziecka powstała w oparciu o cztery podstawowe zasady. Dwie pierwsze mają zastosowanie do całej ludzkiej populacji; Konwencja podnosi ich znaczenie także w odniesieniu do dzieci. Pozostałe dwie zasady w sposób szczególny odnoszą się do dzieci.
1. Dzieci nie wolno poddawać dyskryminacji - „niezależnie od reprezentowanych przez nie, przez ich rodziców bądź prawnych opiekunów: rasy, koloru skóry, płci, języka, przekonań religijnych, politycznych bądź innej natury, pochodzenia narodowościowego, etnicznego bądź społecznego, majątku, niepełnej sprawności, urodzenia bądź innych elementów statusu”.
2. Dzieci mają prawo do przetrwania i rozwoju we wszystkich aspektach swego życia, w tej liczbie - pod względem fizycznym, emocjonalnym, psychospołecznym, poznawczym, społecznym i kulturowym.
3. Działanie w najlepszym interesie dzieci musi znaleźć się na czołowym miejscu we wszystkich decyzjach i inicjatywach mających wpływ na sytuacje poszczególnych dzieci lub całej dziecięcej społeczności. Odnosi się to decyzji i działań podejmowanych zarówno przez władze państwowe, administracyjne czy sądownicze, jak i przez same rodziny.
4. Należy umożliwić dzieciom aktywne uczestnictwo we wszelkich sprawach dotyczących ich życia, jak również stworzyć im warunki dla swobodnego wyrażania swego zdania. Dzieci mają prawo do tego, aby ich poglądy i opinie zostały wysłuchane i potraktowane poważnie.
Państwa będące sygnatariuszami Konwencji przyjęły na siebie powinność realizacji postanowień dokumentu. Postępy w tej mierze są na bieżąco kontrolowane przez Komitet Narodów Zjednoczonych ds. Praw Dziecka - ciało złożone z dziesięciu przedstawicieli różnych krajów świata.
CO TO SĄ PRAWA DZIECKA?
Każdy człowiek jest osobą, ale żaden człowiek nie rodzi się w pełni ukształtowany. Pełnię swojej osobowości musi dopiero rozwinąć - musi odpowiednio ukształtować swoje ciało, uaktywnić siły motoryczne pozwalające mu się poruszać, a także musi rozwinąć swoje zmysły, które umożliwią mu kontakt z otaczającym go światem.
Musi rozwinąć uczucia, dzięki którym będzie mógł reagować na rzeczywistość i wreszcie musi nauczyć się korzystać z woli i rozumu. To wola i rozum charakteryzują istotę ludzką jako człowieka właśnie. Dzięki nim człowiek w sposób wolny i świadomy podejmuje decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność.
Człowiek musi się zatem rozwinąć i dojrzeć do właściwego sobie sposobu życia. Rozwój ten wyznacza sama ludzka natura, a w naturę tę wpisane są swoiste prawa, tzw. prawa natury.. Wypełnienie tych praw aktualizuje człowieka, ich zablokowanie - degraduje go.
Najważniejszym, naturalnym prawem człowieka jest prawo do życia. Z niego płynie prawo do pełnego - na miarę człowieka - rozwoju.
Ale prawa natury trzeba dobrze rozpoznać i zabezpieczyć. Takim właśnie zabezpieczeniem jest prawo stanowione, stworzone przez ludzi, ogłoszone i zobowiązujące do jego przestrzegania.
Dzieci posiadają szczególne prawa, bowiem aktualizacja ich człowieczeństwa przebiega w szczególny sposób. Dziecko nie potrafi samo zadbać o siebie, nie potrafi samodzielnie aktualizować swojej natury. Potrzebuje do tego rodziców, opiekunów i wielu innych ludzi. Naturalnymi więc „strażnikami” praw dziecka są jego rodzice (opiekunowie).
Ale dziecko potrzebuje też specjalnego zabezpieczenia w prawie stanowionym. Dobre prawo stanowione powinno pomagać rodzicom (opiekunom) w rozwoju dziecka.
W Polsce Konstytucja RP, Konwencja o Prawach Dziecka a także ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka stanowią najważniejsze, odnoszące się do dziecka, stanowione akty prawne.
PRAWA DZIECKA W UJĘCIU SZCZEGÓŁOWYM
1. Prawo dziecka do rodziny.
2. Prawo dziecka do poszukiwania i przekazywania informacji.
3. Wolność zrzeszania się oraz wolność zgromadzeń dzieci.
4. Wolność myśli, sumienia i wyznania dziecka.
5. Prawo dziecka do odpowiedniego poziomu życia.
6. Prawo dziecka do uzyskania wykształcenia.
7. Prawo dziecka do ochrony zdrowia.
8. Prawa dzieci niepełnosprawnych.
9. Prawo dziecka do wypoczynku i rozrywki.
PRAWA DZIECKA W KONSTYTUCJI RP z 2.04.1997 r
1. Prawa absolutne (niezbywalne):
- wolność od tortur i niewolniczej pracy (art. 40)
- ochrona życia (art. 38)
2. Prawa obywatelskie:
- ochrona obywatelstwa (art. 34)
- prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej podczas pobytu za
granicą (art. 36)
3. Wolności i prawa polityczne:
- prawo uczestnictwa w życiu publicznym (art. 63)
- prawa wyborcze (art.62)
- prawo do petycji (art.63)
- wolność zrzeszania się (art.58)
- wolność zgromadzeń (art. 57)
4. Wolności i prawa osobiste:
- nietykalność osobista i wolność osobista (art. 41)
- prawo do obrony i właściwego procesu sądowego (art. 42 ust.2, art. 44)
- wolność sumienia i religii (art. 53)
- wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54)
- prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47)
- wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się (art. 49)
- wolność poruszania się po terytorium RP (art. 52 ust.1)
5. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:
- prawo własności i dziedziczenia (art.64)
- wolność wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 ust.1)
- prawo do ochrony zdrowia (art. 68)
- prawo do nauki (art.70)
- wolność twórczości artystycznej i korzystania z dóbr kultury (art. 73)
- prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust.3)
Autor tekstu: Izabela Serwatka